47
10 дәріс. Өндірісті ұйымдастыру
Дәріс мақсаты: өндірістік процесс, оның құрылу қағидалары жайлы
білім жүйесін қалыптастыру.
Дәріс мазмұны:
1) Өндірістік процесс және өндірістік бағдарлама.
2) Өндіріс шоғырландырусы.
3) Өндірісті мамандандыру, кооперациялау және құрамдастыру.
1 Өндірістік процесс және өндірістік бағдарлама
Өндірістік
процесс
өзімен
өндірістің
барлық
факторының
игерушілігінің ұйымын ара мақсаттар қажетті шығарылымының өнімнің
(жұмыстың немесе қызмет атқарулардың) нарықтық қажеттілігінің қанағаты
үшін ұсынады.
Өндірістік процесс – бұл технологиялық операциялардың тізбектей
орындалу жүйесі. Көптеген өндірістік орындарда әртүрлі өндірістік процесс
орындалады. Орындалу рөліне қарай былай бөлінеді: негізгі, көмекші және
қызмет етуші процестер.
Өндірістік технологияның ерекшелігіне және дайындалған тауардың
тұтыну шартына қарай бөлінеді: үзіліссіз және дискретті.
Өндірістік процестің маңызды принциптеріне мыналар жатады:
1) Мамандандыру. Өндірістік процестің бұл принципі өнеркәсіптің
ішіндегі еңбекті нақты бөлімдерге бөледі.
2) Үзіліссіздік. Өндірістік процестің бұл принципі үзілісті минималға
дейін қысқартады.
3) Ырғақтық. Өндірістік процестің бұл маңызды принципі барлық
кезеңдер және жасалымдар қойылған периодтық уақытта қайталанып
отырады.
4) Пропоционалдық. Пропорционалдықтың мәні уақыттың бірлігіне
бас барлық кезеңдер өндірістік үдерістің өнімнің тапсырынды көлемінің
шығарылымының шынайы мүмкіндігінің барына деген түйіледі
5) Параллельдік. Параллелдіктің ұстанымы өндірістік үдерістің
ұйымында технологиялық үдерістің жеке кезеңінің одновременное
орындалуын, қосарлануды негізгі және қосалқы операцияның орындалуының
уақытында болжайды.
6) Түзулік. Сол өндірістік үдерістің ұйымында еңбектің пәнінің
қозғалысының ең қысқа арасы ара үдеріс өнімнің өндірісінің
қамсыздандыруға керекті ұстаным.
7) Автоматтылық. Айтылмыш ұстаным өндірістік үдерістің мынадай
ұйымын арада бүтіндікте болжайды және жеке оның кезеңдерінің, нешінші
оның автоматтандыруының немесе механизацияның барынша ықтимал
деңгейін қамсыздандырады.
48
8) Иілгіштік.
Иілгіштіктің
ұстанымы
өндірістік
процестерді
ұйымдастырғанда, нарық сұранысына бейімделіп оперативті түрде тауардың
жаңа түрін шығаруға дайын болу.
9) Оптимальдық. Өндірістік процесті ұйымдастырудың бұл принципі
біріншіден оның оптималдығына көңіл бөледі. Бұл арқылы өндірістің
экономикалық эффективтілігін жоғары деңгейге жеткізуге болады.
Өндірістік бағдарлама – өнім өндірісінің жоспары, ол мынандай
көрсеткіштермен анықталады: «өнім экспорт үшін» деген көрсеткіші мен
табиғи түсінігі бар өнімнің аса маңызды түрлерімен,тауарлы өнім өндірісінің
өсу темпімен,сапа көрсеткіштерімен және т.б..
Баға түсінігіндегі өнім көлемінің жоспарда анықталу негізі ретінде
табиғи түсініктегі өндіріс жоспарын айтуға болады.
Өндірістік бағдарламаның бағалық көрсеткіштері деп:
1) Валды өнімнің көлемі (В
п
) - дайын бұйымдар бағасы,олар - өзінің
капиталды құрылысын жүзеге асыруға,өз кәсіпорынының өнеркәсіптік емес
шаруашылықтарына арналған;өнеркәсіптік мінездемесіндегі жұмыс бағасына
арналған,олар жан-жақтан келген немесе өнеркәсіптік емес шаруашылық пен
өз кәсіпорынын ұйымдастыру тапсырыстарымен орындалады.
2) Тауарлы өнім көлемі (Т
п
) – барлық жұмыс көлемі,ол берілген
жоспарлы период ішінде орындалуға белгіленген,яғни аяқталмаған өндіріс
қалдығын есептемегендегі валды өнімнің көлемі:
),
(
T
n
H
B
n
(38)
мұндағы ΔН – жоспарлы кезеңнің басы мен соңындағы аяқталмаған
өндірістің, жартылай фабрикаттардың, өндіріс құралдарының қалдықтары.
3) Жүзеге асырылатын өнім көлемі (Р
п
) – жеткізілетін баға және
жоспарлы периодта мыналардың төлемін қамтамасыз етеді: дайын
бұйымдардың,
өзіндік
өндіріс
жартыфабрикаттардың,
өнеркісіптік
мінездемесіндегі жұмыстардың (өз қондырғысының капиталды жөндеуін,
өнеркәсіптік-өндірістік
қызметкер
құрамы
күшімен
орындалатын
транспортты құралдарды қоса); және де жүзеге асырылатын өнім мен өзіндік
капитал құрылысы үшін және кәсіпорын теңгеріміне жататын өнеркәсіптік
емес шаруашылығы үшін орындалатын жұмыстар;
Ол келесі формула арқылы есептеледі:
)
(
P
n
нп
n
O
T
, (39)
мұндағы ΔО
нп
– жоспарлы кезеңнің басы мен соңындағы іске аспаған өнім
қалдықтары.
Өндірістік бағдарламаны жоспарлау жүйесінде өнімнің дизайны,
ассортименті мен шығарылым көлемі анықталады.
Тауарлы өнім сияқты жүзеге асырылатын өнім көлемі де жоспарда
ұйымның қозғалмалы көтермелі бағаларымен анықталады, ал есепбергіште
