www.jasqazaq.kz                       E-mail: jas_qazaq@mail.ru

8

www.jasqazaq.kz                       E-mail: jas_qazaq@mail.ru

№43-44 (615-616) 28 қазан 2016 жыл

jj

k

k

E

il

il j

@

il

k

E

il

il j

@

il

ЖАҢА ҚАЗАҚ

ЖАҢА ҚАЗАҚ

Әр ата-ана бала болашағының даңғыл болуына, дұрыс жүріп-

тұруына, жақсы білім алуына мән берсе, үміті ақталады. Әсіресе, 

білім алу ісі отбасының темірқазығы. Қазық мықты болса, әр 

жастың ертеңі алаңсыз. Алайда балаңыздың алдыңғы қатарлы 

жоғары оқу орнына түсіп, жүйелі түрде қосымша сабақ алуына 

қыруар қаражат керек екені белгілі.

Білімді ұрпақ – 

Білімді ұрпақ – 

болашақ кепілі

болашақ кепілі

Тиімді әдіс

Оған 

отандастарымыздың 

барлығының бірдей 

мүмкіндігі бола 

бермейтіні де анық. 

Осындай сәтте елдің 

ертеңі, ұлттың болашағы үшін деген 

ізгі ниетпен, Тәуелсіздік алғаннан 

бергі кезең ішінде мемлекетіміз 

тарапынан қолжетімді және сапалы 

білім алуға к!п жағдай жасалып 

келеді. Соның бір дәлелі, 2013 

жылдан қолданысқа енгізіліп, 

бүкіл еліміз бойынша сәтті 

жұмыс істеп келе жатқан 

– Мемлекеттік білім беру 

жинақтау жүйесі (МБЖЖ) 

дер едік. Осы жүйенің 

операторы Қазақстан 

Республикасының Білім 

және ғылым министрлігіне 

қарасты «Қаржы 

орталығы» АҚ болып 

табылады.

Аталған жүйенің 

к!мегімен еліміздің әрбір 

азаматы !зінің немесе 

балаларының Қазақстанда 

және шетелде оқуына 

жоспарлы түрде қаражат 

жинақтай алады. МБЖЖ-

ның басты ерекшелігі – 

бұл білім беру депозитіне 

банктен жылдық 14 

пайыз м!лшеріндегі ай 

сайынғы сыйақыдан 

б!лек, мемлекеттен 5 

пайыздан 7 пайызға дейін 

сыйлықақы т!ленетіндігі. 

7 пайыз м!лшеріндегі 

к!теріңкі мемлекет 

сыйлықақысы әлеуметтік 

жағынан әлсіз топтарға жататын 

азаматтар, оның ішінде: жетім 

балалар, мүгедектер, аз қамтамасыз 

етілген отбасылардан шыққан 

және к!пбалалы отбасындағы 

балалар үмітін ақтауға арналған. 

Басқа салымшыларға мемлекет 

сыйлықақыны жыл бойына 

жинақталған сомаға 5 пайыз 

м!лшерінде т!лейді. Салым 

бойынша орташа табыс жылына 

19-21 пайызды құрайды. 

Тәжірибе к!рсеткендей, білім 

беру депозитінің сақталуы мен 

кепілдендірілуі мәселесі МБЖЖ-

ның әлеуетті салымшыларын 

мазалайтын басты сұрақ болып 

отыр.

Қаржы жинақтау жүйесі 

туралы заңда білім беру депозитін 

сақтап қалудың барлық ықтимал 

амалы қарастырылған. Атап 

айтсақ, депозит 10 млн теңгеге 

дейінгі сомада мемлекеттік 

жеке тұлғалардың депозиттерін 

кепілдендіру қорымен 

сақтандырылған. Сондай-ақ 

заңмен инфляция деңгейі жоғары 

болғанда немесе экономикада басқа 

!згерістер орын алған жағдайда 

МБЖЖ-ға қатысушы банктердің 

сыйақы м!лшерлемелерін және 

мемлекет сыйлықақысын к!бейту 

үшін олардың м!лшерін қайта 

қарау мүмкіндігі де қарастырылған. 

Мысалы, 2013 жылы бұл 

депозит бойынша банктің сыйақы 

м!лшерлемесі 6 пайыз болса, 

қазір ол жылдық 14 пайызға 

дейін к!бейтілді. Оның үстіне, 

жоғарыда к!рсетілгендей, банктің 

сыйақысынан б!лек, мемлекеттен 

сыйлықақы да т!ленеді. Тағы 

бір маңызды жайт, салымшы 

жинақтау сомасы мен мерзімдерін 

!зі белгілейді. Бұл !те ыңғайлы 

және отбасылық бюджетке де 

ауыртпалық түсірмейді. Жүйе 

бойынша әр азамат қаражат 

жинақтауды жалғастыра отырып, 

оқудың ақысын ішінара т!лей 

алады. Жинақтау мерзімінің 

соңына қарай білім беру 

депозитіндегі ақша сомасының 

шамамен 60 пайызы салымшының 

жеке жарналарынан, ал 40 пайызы 

білім беру депозитіне есептелген 

аударымдардан құралады. 

Осылайша, МБЖЖ-ның к!мегімен 

азаматтар білім алуға арналған 

шығыстарын жартысына дейін 

дерлік қысқарта алады.

Айта кетер жайт, бала 

грантқа оқуға түскен жағдайда 

жинақталған қаражат мемлекет 

сыйлықақысымен және банктің 

сыйақысымен бірге толығымен 

салымшының иелігіне !теді. 

Салымшы оны қолма-қол ақша 

түрінде алуға, жинақтауды 

жалғастыруға немесе үшінші 

тұлғаның атына ресімдеуге 

құқылы. Мемлекет жоғары сынып 

оқушыларының жақсы оқып, 

білім грантын алуға ынтасын 

арттырудың тамаша жолын 

ұсынып отыр. Егер жинақталған 

қаражат оқудың ақысын толық 

т!леуге жеткіліксіз, бірақ білім 

беру депозитінде қажетті соманың 

50 пайызы бар болса, салымшы 

мемлекеттің 100 пайыз кепіл 

болуымен, жеңілдетілген шартпен 

кепілзатсыз кредит ала алады. 

Білім беру депозитін ашу кезінде 

әрбір ата-ананың үкілеген үміті 

мен күдігі қатар жүретінін жоққа 

шығара алмаймыз. Дегенмен 

оның жақсылығын ата-ана 

баласы жоғары оқу орынға түсер 

кезде к!реді. Депозитте 

жиналған қаражаттың 

есебінен баласы 

!зі сүйіп таңдаған 

мамандығы бойынша 

оқи алады. Таңдау 

мүмкіндігі болғандықтан, 

келіспеушілік мәселесі де 

туындамайды. Осылайша 

білім беру жинақтау 

депозитін ашудың 

астарында отбасының 

берекесін сақтап, 

ынтымақта !мір сүру, 

сүйікті іспен айналысу 

идеясының жатқаны да 

белгілі болды. 

Енді білім беру 

жинақтау депозитін ашу қалай 

жүзеге асады дегенге келер болсақ, 

мұнда ата-ананың жеке басты 

куәландыратын құжаты болса 

жеткілікті. Депозит ашу кезінде 

баланың туу туралы куәлігі мен 

ЖСН ұсынылса болғаны. Бастапқы 

жарнаның т!менгі сомасы 3 

АЕК-ті құрайды, яғни банктерде 

жоғарыда аталған депозитті ашу 

үшін 6 мың теңгеден сәл к!бірек 

ақшаң болса, тосқауыл жоқ. Аз 

уақытта салымшылардың саны 

15,5 мыңнан асып отырғаны бұл 

жүйенің тиімділігін к!рсетсе 

керек. Қазір мемлекеттік 

білім беру жинақтау жүйесі 

қоғамда қолдау тауып жатыр. 

Бағдарламаға меценаттардың, 

қайырымдылық қорларының, 

сондай-ақ отандық кәсіпорындар 

мен ұйымдардың қосылуы да 

қуантады. Қазақстанның білім беру 

ұйымдарында тәрбие алып жатқан 

жетім балалардың барлығына 

да дерлік білім беру жинақтау 

депозитін ашып, бірінші болып 

қайырымдылық к!мек к!рсеткен 

«Б!бек» қоры. Қор қазір осы 

бір игілікті іске 5 млрд теңгеден 

астам қаражат б!лді. Сондай-ақ 

«Нұр Отан» партиясы, білім және 

ғылым министрлігінің балалардың 

құқықтарын қорғау комитеті 

әлеуметтік тұрғыдан әлсіз топтағы 

тұрғындарға мемлекеттік білім беру 

жинақтау жүйесі арқылы қолдау 

білдіргенін де айта кетсек дейміз.

 

Асылбектің 8 жылдан бері зерттеп 

жатқан ғылыми жұмысы математиканың 

іргетасы болып табылады. Сол себепті 

оны кез келген адамның түсінуі қиын. 

Диссертациялық зерттеу жұмысының 

тақырыбы «Арифметикалық 

иерархиядағы функциялар үйірінің 

есептелімді н!мірлеуі» деп аталады. Ұзақ 

уақытты қажет ететін диссертациядағы 

есептелімді н!мірлеу деп қандай да бір 

зерттеліп отырған нысанның кодын 

айтады. Яғни бұл есептелімді кодтауды 

информатиканың негізі деуге болады. 

А.Исахов «Кез келген компьютерде 

есептеу осы теорияға негізделеді. 

Теорияны теоретикалық информатиканың 

негізі деп айтсақ болады. Логикада 

мынадай бағыт бар. Ол – алгоритм 

теориясы. Оның негізгі мақсаты – 

есептелімділік», – дейді. 

Есептелімді теория – математика 

ғылымы үшін тың тақырып емес. Ең әуелі 

1936 жылы белгілі британ математигі Алан 

Тьюринг зерттесе, кейіннен академик 

Юрий Ершов дамытқан. Jрі қарай 

есептелімді н!мірлеуді терең Сергей 

Гончаров пен Серікжан Бадаев атты 

ғалымдар еді. Ал бұлардың жолын қуған 

Асылбек Исахов. Алайда бұл тақырып 

қанша зерттелсе де, Асылбектің !зінің ауыз 

толтырып айтар ғылыми жаңалығы бар.

Ол «Ғылыми жаңалығым ол к!бінесе 

осы салада жүрген математиктер 

есептелімділікті қараса, мен 

салыстырмалы есептелімдікті қарап 

жүрмін. Салыстырымды есептелімдік 

деген не? Ол есептеуді қандай да бір 

оракул арқылы жүзеге асыру. Яғни оның 

к!мегімен !зіме қажетті жауапты аламын. 

Сол жауапқа байланысты есептеуімді 

жүзеге асыра аламын. Мен оны оракул 

арқылы есептеу деп атаймын. Зерттеп 

жатқан бағытымның жаңашылдығы 

сол оракул 

арқылы есептеу. 

Осы оракулмен 

есептеу әдісін 

жалпы бұлтты 

технологиялардың 

негізі деп айтуға 

болады. Бұлтты 

технология 

дегеніміз – қазір 

бәріміздің 

қолымызда 

айфон, айпад 

бар. Оның 

ішінде қарап 

к!рсеңіз, iCloud 

деген болады. 

Оны орысша 

айтқанда, 

«облачная 

технология», 

қазақша 

айтқанда, 

бұлтты технология» – дейді. Демек, 

Асылбектің таңдаған тақырыбы қазіргі 

заманға лайықты диссертация. «Ұстазы 

мықтының ұстамы мықты» демекші, 

бұған ұстаздың ықпалы зор деуге болады. 

Ғылыми жетекшісі Серікжан Ағыбайұлы 

бірінші курстан-ақ болашағынан үлкен 

үміт күттірген !ренді жазбай таныған. 

Тапсырма берген, үйреткен, ғылымға 

баулыған. Содан болар, Асылбек 

бакалаврды да, магистратураны да, 

докторантураны да үздік белгімен бітірген. 

Механика-математика факультеті 

деканының орынбасары ғылыммен бірге, 

стратегиялық жобаға үлес қосуда. Ол 

есептелімдік саналымдағы 

экваленттік қатынастарды 

зерттеуге арналған компьютер 

science, яғни компьютерлік 

ғылым деп аталады. 

Компьютердің құрылымы 

!те терең математикаға 

негізделгендіктен, бұл 

жобаға Асылбектей 

ғалымдардың берері 

мол. Себебі компьютерді 

құрастырудан немесе 

бағдарламасын жазудан бұрын 

математикасын жақсы білу 

қажет. Ноу-хау саналатын 

жоғары деңгейдегі ғылым 1936 

жылы шыққан теорияның 

баламасы жолын іздеуді 

к!здейді. Qйткені, компьютер 

құрастыру әлі күнге дейін 

сол жылдардағы стандартпен 

келеді. А.Исахов «Бұл – !те 

үлкен жоба. Сондықтан, оны бір топ 

ғалым бірігіп жүзеге асырады. Солардың 

бірі-менмін. Яғни біздің онда нақты 

жоспарымыз бар. Онда қандай нәтиже 

алатынымызға дейін жазылған. Кейін 

сол бойынша есеп береміз» – дейді. 

Jлемнің бірнеше елінде қолға алынған 

жобаға елімізде арнайы мемлекеттік 

грант б!лінген. Жоба 2015-2017 

жылдарға арналған. Алайда қатысушылар 

жобаның әрі қарай жалғасын табарына 

сенімді. Jзірге кез келген математиктің 

тісі батпайтын тақырыпты зерттеген 

Асылбек әріптестерін білімімен 

әлдеқашан мойындатқан. Себебі 

Қазақстан түгілі, шетелдерде де бірлі-

жарым адам ғана саналы ғұмырын осы 

салаға, яғни алгоритмдер теориясын 

жетілдіруге сарп еткен екен. 

Jзірге жас ғалымның үш тілде жарық 

к!рген 19 мақаласы бар. Соның ішінде 

екі мақаласы рейтингісі жоғары журналға 

шығыпты. Бірақ Асылбек мұнымен 

шектелмек емес. Себебі математика 

сияқты ғылымдар патшасының бағыты 

күрделі, сан тарау. Ғылым дамыған сайын 

ауқымы да кеңейіп, тақырып та !згеріп, 

түрленіп отырады. Соған сай, Асылбек те 

кез келген тақырыпқа оңай ауыса алады. 

Себебі фундаменталдық білімі терең, 

тақырып талғаммен, кеңесе отырып 

таңдалған.

 Ә

Ұйымдастырушылар чемпионатты 

«Биоэнергетика бүкіл әлемге қуат береді» 

деген тақырыпта !ткізді. Бұл «EXPO 2017» 

халықаралық к!рмесінің «Болашақ қуаты» 

тақырыбымен үндеседі. К!рме «Жасыл 

энергетикаға», оның ішінде биоотынның 

алуан түрінен қуат алуға арналған. 

Жарты жыл бойы Алматыдағы 15 мектеп 

оқушылары аз ғана уақыт ішінде екі робот 

құрастырып шықты. Бұл роботтардың 

қызметі құбырларды 

кішкене доптармен 

толтыру. Мұнда кішкене 

доп «биоотынды» ал 

құбыр «биореакторды» 

білдіреді. 

Білім және ғылым 

министрінің PR 

ж!ніндегі кеңесшісі 

Майраш Тайкенова 

айтуынша, оқушылар 

арасындағы IITU 

Robocon Games жарысы 

дарынды жастарды 

анықтауға ғана емес, 

еліміздегі робот 

техникасының дамуына 

мүмкіндік береді. 

Іс-шараның !туіне 

Халықаралық ақпараттық технологиялар 

университеті (ХАТУ) және «Шеврон» 

компаниясы қолдау к!рсетті. Аталған 

компанияның !кілі Лейла Айтмұханова 

«Jлеуметтік инвестицияларының 

басты мақсаты – отандастарымыздың 

шығармашылық әлеуетінің және 

білімділігінің дамуына үлес қосу. Біз 

жастардың техникалық біліміне және 

оларды Отан сүю мен !мірді жақсылыққа 

қарай !згерту ынтасын тәрбиелейтін 

экологиялық бағдарламаларға к!п к!ңіл 

б!леміз», – дейді. 

Ал жарысқа қатысушы «№5 мектеп 

гимназиясы» командасының капитаны, 11 

«Б» сыныбының оқушысы, Семен Титов 

«Чемпионатта 

жеңу үшін 

бірнеше ай 

бойы күндіз-

түні жұмыс істедік. Жеке 

!з басым елімізде робот 

техникасы бойынша 

осындай жарыстың 

болғанына ризамын. 

Қатысушылар саны 

жыл сайын !се бергенін қалаймын», – 

дейді. Бірінші орын – Алматы қалалық 

химия-биология бағытындағы Назарбаев 

зияткерлік мектебіне, екінші орын – 

Алматы қалалық физика-математикалық 

Назарбаев зияткерлік мектебіне, үшінші 

орын – М.Мәметова атындағы №28 лицейге 

бұйырды.

Ұйымдастырушылар чемпионат 

жеңімпаздарына 3D принтер, ноутбук 

пен квадрокоптер табыстады. Сондай-ақ 

Ақпараттық технологиялардың халықаралық 

университетінде оқуға грант және 

жеңілдіктермен марапаттады.

  

Жетістік

Дәрігер: ә! "? 

#$%$! &'? 

Емделуші: ...

Дәрігер:  () &' 

*'$&$%$!? 

Емделуші: Ө   ,  !

Дәрігер:  () +,%$! "$-$ *$. 

+/0%$! ә ө.  "() (') 2"!. 

!% -  (+%!. ,$' 2(%!, 

2' ? 

Дәрігер травматолог Мейрамбек Жұмағұлов 

әр таңы науқастардың қал-жағдайын сұрасудан 

басталады. Жұмыс күніне алған емі шипалы 

болып, дертінен сауыққан жандардың 

алғысымен аяқ басатын ол, елімізде бірегей 

оталар жасап жүрген білікті маман. Серік 

К!песінов бар болғаны 35 жаста. Бүгінде ол 

үшінші топтағы мүгедек. Осыдан біршама 

уақыт бұрын үйінде газ балоны атылып, 

аяғын күйік шалып, сынған екен. Ол кезде 

қандасымыз Түркменстанда тұрған. Дер 

кезінде дұрыс жасалмаған, емнің нәтижесінде 

Серіктің оң аяғы қысқарып, саусақтары 

тартылып қалған. 2006 жылы ол ата-

бабасының топырағы Қазақстанға оралып, 

Тараз қаласына к!шіп келеді. Кейін дертіне 

дауа іздеп к!птеген ауруханаларға барады. 

Алайда к!п жылдан бері кеміс күйінде 

бітісіп кеткен аяқты емдеуге ешбір дәрігер 

келіспейді. Тек Алматыдағы №4 қалалық 

клиникалық аурухананың білікті маманы 

Мейрамбек Оңғарұлы бастаған дәрігерлер 

тобы Серіктің аяғын қалпына келтіру үшін 

инновациялық ота жасауды ұйғарады. 

Мейрамбек Оңғарұлы Серіктің аяғын сау 

қалпына келтіру үшін үш кезеңнен тұратын ем 

жасамақшы. Егер барлығы сәтті !тсе, бұл бірегей 

жағдай туралы Қазақстан травматологтарының 

съезінде баяндама оқуды к!здеп отыр. Себебі 

елімізде күніне жүздеген адам осындай жағдайға 

ұшырап, тиісті к!мек алмай жатады. Ал мұндай 

тәжірибелермен б!лісу қаншама адам жанын 

құтқарып қалуы мүмкін. 

Ер дәулеті – еңбек. Бүгінде біздің 

кейіпкеріміздің басты байлығы – медицина 

саласында жинаған мол тәжірибесі. 

Жаңашылдыққа жаны құмар ол жаңа әдістерді 

енгізудің арқасында бұрын 2-3 сағатқа созылатын 

оталар, қазір 1 сағатта аяқталатын деңгейге 

жеткенін айтады. Сондай-ақ қимыл-қозғалыс 

мүшелерінің ішкі жарақаттарын емдеу үшін 

бұрынғыдай үлкен к!лемдегі тілік жасалмайды. 

Мұның барлығы науқастардың еңбектен қол 

үзбей, тез сауығуына бірден-бір себеп, – дейді. 

Дәрігер жасап жүрген отаны жүзеге асыруда 

инновациялық жабдықтардың р!лі ерекше. Тіпті 

осы құралдар дәрігерлерге уақыт пен кеңістік 

шеңберінен тыс жұмыс жасауға мүмкіндік береді. 

Қазақ халқында «Ердің атын еңбек шығарар» 

деген с!з бар. Дәрігер Мейрамбек Оңғарұлы 

осыған дейін де к!птеген бірегей ота жасаған. 

К!лік апаттарынан кейін аяғын аман алып қалу 

мүмкін емес деген жағдайлардан жол тауып, жаңа 

технологияларды қолдана отыра, ем шарасын 

қолданып, науқастардың ризашылығына 

б!ленген. Бұл оқиғалар туралы еліміздегі к!птеген 

баспас!з беттерінде де мақалалар жарияланған. 

Білім – таусылмас азық, сарқылмас қазына. 

Мейрамбек осы уақытқа дейін Еуропа мен 

Азия елдерінің озық ауруханаларында тәжірибе 

жинақтаған. Бүгінде ол барлық білімін отандық 

медицинаның дамуына пайдалануда. Бұл ретте 

дәрігер еліміздегі медицина саласы қарыштап 

дамып келе жатқанын айтады. Бұрын шетелге 

барғанда !зге елдің медицинасына қызығып 

қайтатын дәрігерлер, қазіргі кезде ондай таңданыс 

тумайтынын жасырмады. Кез келген адамның 

мінезі қиыншылықта сыналады. Ал «ақ халатты 

абзал жан» үшін адам жанына араша болатын 

сәттен күрделі ештеңе жоқ. Ауыр дертін арқалай 

келген науқастың ауруханадан айығып шығуынан 

артық дәрігер үшін қуаныш жоқ, сірә. Арайлап 

атқан таңмен бірге !зге жанның !мірі үшін 

арпалысатын осынау мамандық иесі ертең де 

тағы бір адамға қуаныш сыйлары хақ. Біз де !з 

кезегімізде жарақатына жәрдем сұрап, сырқатына 

дауа іздеп келген әрбір науқас аман болса екен деп 

тілейміз. 

'4 # 567

Серпін

Есептеудің 

Есептеудің 

жаңа жолы

жаңа жолы

Асылбек Әбдіәшімұлы Алматы 

қаласының тумасы. 2004 жылы 

оңтүстік астанадағы №141 қазақ 

орта мектебін үздік белгімен 

бітірген. Көп ұзамай сол жылдың 

күзінде Әл Фараби атындағы Қазақ 

ұлттық университетіндегі механика-

математика факультетінің студенті 

атанды. Бұған бала кезінен шахматқа 

әуестігі себеп болса керек. Мектеп 

қабырғасында жүріп-ақ, бірнеше рет 

аудандық, қалалық, халықаралық 

олимпиадаға қатысқан. Жүлдегер 

атанған. Кейіннен бұл қарым-

қабілетін жоғары оқу орнында 

оқып жүріп көрсете білді, шәкірт 

тәрбиелеп, білім жарысына қосқан. 

Шәкірттері де өзі сияқты сан мәрте 

топ жарды. Бұған қарап, Асылбектің 

мамандық таңдаудан қателеспегенін 

байқауға болады.

#

Бәрекелді!

Өмірге араша

Өмірге араша

Алматы қаласында мектеп оқушылары арасында үздік робот 

құрастырушылар анықталды. Робот техникасы бойынша 15 

үздік команда чемпион атағына күресіп, білім және тәжірибе 

алмасу үшін ойын алаңында кездесті.

түні жұмы

!з басым е

техникасы

осындай ж

болғанына

Қатысушы

Робот 

Робот 

құрастыру 

құрастыру 

қолдан 

қолдан 

келеді

келеді