Әож 378. 091. 3: 37 Қолжазба құқығында

33
 
 
Ғылыми 
әдебиеттерде 
құзыреттілік 
пен 
кәсіби 
құзыреттілік 
категорияларының  арақатынасы  негізделген.  Құзыреттілік  –  педагогтың  
ажырамас  кәсіби  және  жеке  сипаты  ретінде,  оның  қазіргі  уақытта  қоғамда 
қабылданған  нормалар  мен  стандарттарға  сәйкес  кәсіби  және  педагогикалық 
функцияларды орындау даярлығы мен қабілеттілігі болса,  кәсіби құзыреттілік 
–  педагогикалық  қызметті  тиімді  жүзеге  асыруға  арналған  қажетті  білім, 
дағдылар мен тәжірибені игеру болып табылады. Бірқатар авторлар педагогтың  
кәсіби  құзыреттілігінің  түрлерін  анықтайды.  В.В.Нестеров    құзыретті  педагог 
құзыреттіліктің келесі түрлерін меңгеру қажет деп есептейді: 
- танымдық (кәсіби-педагогикалық эрудиция); 
- 
психологиялық 
(эмоционалдық 
мәдениет 
және 
педагогикалық 
көрегендік); 
- 
коммуникативтік (қарым-қатынас мәдениеті және педагогикалық такт); 
- 
риторика (кәсіби сөйлеу мәдениеті); 
- 
кәсіби-техникалық (технология және әдістеме); 
- 
кәсіби-ақпараттық (мониторинг және диагностика) [56]. 
А.В.Хуторской өз еңбектерінде құзыреттіліктің:   
- 
негізгі – білімнің жалпы мазмұнына (метапәнге) қатысты; 
- 
жалпы пәндік – белгілі бір білім беру пәндері мен білім беру салаларына 
қатысты; 
- 
пәндік  –  жеке  құзыреттілік  пен  оқу  пәндері  шеңберінде  қалыптастыру 
мүмкіндігі  бар  алдыңғы  екі  біліктілік  деңгейіне  қатысты»  үш  деңгейлі 
иерархиясын негіздейді  [57, с.63]. 
Сондай-ақ,  автор  негізгі  білім  беру  құзыреттерін  төмендегідей  жіктейді: 
құндылық-мағыналық құзыреттілік;  жалпы мәдени құзыреттілік; оқу-танымдық 
құзыреттілік;  ақпараттық  құзыреттілік;  коммуникативтік  құзыреттілік; 
әлеуметтік-еңбек құзыреттілік; тұлғалық өзін-өзі жетілдіру құзыреттілігі [57]. 
В.Г.Воронцова  педагогқа  арналған  негізгі  құзыреттіктердің  әртүрлі 
жиынтығына қарамастан, барлығына ортақ үш нұсқасын көрсетеді: 
- 
білім  (ғылыми  және  кәсіптік  ақпаратты  меңгеру  және  оны  іс  жүзінде 
пайдалану деңгейі); 
- 
жеке  және  кәсіби  ұстаным  (құндылық-мағыналық,  адамгершілік-
бүкілілемдік көзқарас бағдары); 
- 
кәсіби  мәдениет  (құндылық  бағдарлардың  және  шығармашылық 
белсенділіктің синтезі, оның ішінде жаңа ақпараттық технологиялар негізінде) 
[58]. 
Осылайша,  педагогикалық  құзыреттілікті  зерттеу  барысында  кейбір 
ғалымдар  мұғалімнің  жалпы  және  арнайы  біліміне  артықшылық 
береді,басқалары  белгілі  бір  психологиялық  қасиеттерді  қажетті  біліммен, 
дағдымен  толықтырады,  енді  бірі  мұғалімнің  кәсіби  біліктілігінің  жеке 
қасиеттерін  атап  көрсетеді,  төртіншілері  кәсіби  дағдыларды  меңгеру 
қажеттігін баса айтады. 
Осы  айтылғандардың  барлығын  біз  ескере  отырып,  педагогтың    кәсіби 
құзыреттілігінің 
сипаттамалары 
кіріктірушілік, 
тұтастық 
сипатта 

34
 
 
болатындығын, сондықтан оларды бір-бірінен бөліп қарауға болмайтындығына 
мән  береміз.  Кәсіби  құзыреттілік  маманның  кәсіби  даярлығы  үдерісінде 
қалыптасады.  Университеттегі  білім  беруді  кәсіби  құзыреттілік  негіздерін 
қалыптастыру үдерісі ретінде қарастыруға болатындығын көрсетеміз. Мәселен, 
А.П.Тряпицина  кәсіби құзыреттілік жұмыс істейтін мұғалімнің  практикалық 
қызметі  барысында  толық  көріну  мүмкіндігін,  дегенмен,  оның  алғышарттары 
мен 
жеке 
ойлары 
жоғары 
оқу 
орындарындағы 
оқу 
үдерісінде 
қалыптасатындығын айтады  [59].  
Ондай ой-пікірлерді негіздеген отандық зерттеулер де баршылық. Мәселен, 
жоғары  оқу  орнының  оқу-тәрбие  үдерісінде  болашақ  мұғалімнің  кәсіби 
құзыреттілігін  дамытуға  Г.Ж.Меңлібекова,  Б.Т.Кенжебеков  терең  мән 
берсе,К.М.Беркімбаев 
ақпараттық 
құзыреттілігін, 
Г.Жетпісбаева, 
А.Т.Чакликова  коммуникативтік  құзыреттілігін,  Ш.Т.Таубаева,  Н.Н.Хан 
зерттеушілік, әлеуметтік құзыреттіліктерін,  Б.Омаров ұйымдастырушылық 
құзыреттілігін  қалыптастыруды  және  т.б.  жан-жақты  талдаған,  теориялық 
тұрғыдан негіздеген.   
Жоғарыда  келтірілген  анықтамаларды  талдау  бізге  педагогтың    кәсіби 
құзыреттілігін  тұлғаның  психологиялық,  педагогикалық  және  пәндік  саладан 
білімділік, біліктілік деңгейін тиімді жүзеге асырудағы кіріктірілген қасиеті, 
деп тұжырымдауға мүмкіндік берді.  
Отандық  және  шетелдік  педагогтар  мен  психологтардың  зерттеулерін 
талдау  бізге  мұғалімнің  кәсіби  құзыреттілігінің  мәнін  түсінудің  негізгі 
тәсілдерін анықтауға мүмкіндік берді:  
-  қызметтің  сипаты  (Н.В.Кузьмина,  А.К.Маркова,  В.И.Слободчиков, 
И.С.Якиманский және т.б.); 
-    жеке  тұлғалық  сапасы  (А.П.Буева,  А.А.Воротникова,  П.В.Симонов, 
А.И.Щербаков және т.б.); 
- 
білім деңгейі (А.А.Вербицкий, И.Г.Шапошникова, А.А.Орлов және т.б.); 
-  кәсіби  біліктілігінің  мәдениет  феноменімен  байланысы  (Т.Г.Браже, 
М.А.Верб, В.В.Краевский, Ш.Т. Таубаева,  Е.Н.Шиянова және т.б.);  
Педагогтың    кәсіби  құзыреттілігінің  негізгі  бөлігін  педагогикалық  бағдар 
құрайды,  бұл  болашақ  педагогтың  кәсіби  біліктілігінің  орталық  білімі. 
Педагогикалық бағдардың ең маңызды сипаттамасы –  «балаға бағытталу». Бұған 
сүйіспеншілік, қамқорлық, балаға деген қызығушылық, оның жеке басын дамыту 
жатады.  Ал бұл болса, оларды басқару арқылы жүзеге асады.  
Сонымен,  біздің  тұжырымдаумызша,  «Басқарушылық  құзыреттілік    - 
кәсіби  құзыреттіліктің  құрамдас  бөлігі»,  «Басқарушылық  құзыреттілік 
басқару  шешімдерін  қабылдауды  қамтамасыз  ететін  тұлғалық  сапалар  мен 
білім, білік, дағдылардың кіріктірілген жиынтығы». 
Зерттеу 
тақырыбына 
байланысты 
«басқарушылық 
құзыреттілікті 
қалыптастыру»  ұғымының  сипаты  бойынша  зерттеушілердің  әртүрлі 
ұстанымдарын талдау бізге қызығушылық тудырды.  Мұғалімнің басқарушылық 
құзыреттілігінің табиғатын зерттеу үшін  біз осы мәселеге жүйелік, іс-әрекеттік,