Оқулық Алматы, 012 ббк 74. 04 П 15

16
– білімнің, ғылымның жəне өндірістің бірігуін қамтамасыз ету, 
зияткерлік меншік пен технологиялардың өнімдерін коммерциялан-
дыру үшін жағдайлар жасау; жоғары білікті ғылыми жəне ғылыми-
педагогикалық кадрларды дайындау;
– өмір бойы білім алу, баршаға арналған білім үшін жағдай жасау;
– жастарды отансүйгіштікке тəрбиелеу жəне олардың азаматтық 
белсенділігін, əлеуметтік жауапкершілігін жəне əлеуетін ашу тетіктерін 
қалыптастыру жөніндегі шаралар кешенін іске асыру;
– білім берудегі менеджментті жетілдіру, оның ішінде корпоративтік 
басқару қағидаттарын енгізу;
– білім беруде мемлекеттік жеке серіктестік жүйесін (əрі қарай – 
МЖС) қалыптастыру; 
– білім беру дамуының мониторинг жүйесін жетілдіру, оның ішінде 
халықаралық талаптарды есепке алумен ұлттық білім беру статистика-
сын құру жəне басқалары [2, б.3].
Негізін қалаушы құжаттар деректерінің бастапқы мақсаттық 
бағдарының талдауы заманауи менеджменттің енгізілуі ҚР-ның 
білім беру аясында реформалардың тиімділігін қамтамасыз ететін 
инновациялық бағыттарының бірі ретінде қарастырылады деген 
қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Осы инновациялық бағыттың 
жүзеге асырылуы барлық деңгейлердегі жəне типтердегі білім беру 
мекемелері басшыларынан тиімді басқару құзыреттіліктерін талап 
етеді. Осы құзыреттіліктерді қалыптастыру қажеттілігі Бағдарламада 
айтылғандай, 2011 жылдан бастап білім беру ұйымдарында нəтижеге 
бағытталған жоспарлау жүйесі енгізіледі, бұл жайт басшылар мен педа-
гогтардан басқарудың, қайта даярлаудың жəне біліктілігін арттырудың 
жаңа дағдыларын талап етеді.
«Білім туралы» Заңда əлдеқашан (2007 ж.) білім беру жəне білім 
беру мекемелері мен басқару субъектілерінің аясын кеңейту үшін 
негізгі алғышарттар бекітілген болатын. Сонымен, мысалы, «Білім 
беру ұйымдарын басқару» 44-бабында «білім беру ұйымның тікелей 
басқаруын оның басшысы жүргізеді» дегенімен қатар «білім беру 
ұйымдарда алқалы басқару органдары құрылатыны» көрсетілген. 
Білім беру ұйымын алқалы басқарудың нысандары, оларды сайлау 
тəртібімен қоса, жұмысты ұйымдастырудың үлгілік ережелерін білім 
беру саласындағы уəкілетті орган бекітетін білім беру ұйымының 
кеңесі (ғылыми кеңес), қамқоршылық кеңес, педагогтік, əдістемелік 
(оқу-əдістемелік, ғылыми əдістемелік), кеңестер жəне басқа да нысан-
дар бола алады.
«Білім алушылар мен тəрбиеленушілердің құқықтары, міндеттері 
мен жауапкершілігі» заңның 47-бабында олардың білім беру ұйымын 

17
басқаруындағы қатысы; сондай-ақ «кəмілетке толмаған балалардың 
ата-аналары жəне басқа заңды өкілдерінде» келесі құқықтары бар 
екендігі көрсетілді:
1) баланың тілегін, жеке бейімділігі мен ерекшеліктерін ескере оты-
рып білім беру ұйымын таңдауға;
2) ата-аналар комитеті арқылы білім беру ұйымдары мен басқару 
органдарының жұмысына қатысуға» (49-бап «Ата-аналардың 
жəне өзге де заңды өкілдердің құқықтары мен міндеттері»).
Педагог қызметкердің мəртебесі оның білім беру ұйымдары мен 
басқарудың алқалық органдарының жұмысына қатысуға құқығы 
бар екендігін көздейді (51-бап «Педагог қызметкердің құқықтары, 
міндеттері мен жауапкершілігі»).
Мектеп пен мемлекеттік-қоғамдық басқару жүйесін құру білім 
беру ісінің басқару үдерісінің мəнін түсіндіру үшін қамқоршылық 
кеңестер құру арқылы білім беруді дамытуда белсенді қоғамдық 
жұмыс жүргізеді, кеңестердің жұмысына жұмылдырылатын адам-
дар кең жұртшылықтың өкілдері болады. Білім беру сапасының жаңа 
түсінігі бүкіл əлеммен қатар, Қазақстан Республикасының да білім 
беруінің заманауи жүйесінде жүріп жатқан едəуір өзгертулер білім 
беру мекемелеріне сəйкес келуге тиіс уақыттың «жаңа шақыруларын», 
білім беру субъектілерінің қызметін, білім беру үдерісінің нəтижелерін 
негіздейді. Экономикалық өсу жəне демографиялық құлдырау 
жағдайларында білім берудің жаңғыртылуы ЖОО қызметінің негізгі 
бағыттары мен басқару жүйесі жəне тəжірибесін қайта ойлану жəне 
өзгерту қажеттілігін анықтайды. Сонымен, мысалы, жоғары білімде 
бірінші кезектегі назарды талап ететін келесі факторлар айқындалады:
– жедел демографиялық құлдырауды болжауда, əсіресе, студенттер 
контингентінің азаюы, білім беру нарығында бəсекелестіктің өсуі – 
тұрақты бəсекелес ұстанымдарды іздеуге ынталандырады; 
– кəсіпорындар мен ұйымдардың ЖОО түлектеріне қажеттілігінің 
артуы, осының салдарынан оларда «тапсырысқа» мамандарды даяр-
лауды қаржыландыруға қызығушылықтың пайда болуы;
– ересектердің білімін келешек жəне ЖОО қызметінің қарқынды 
даму секторына ауыстыру;
– мамандар даярлауда мемлекеттік тапсырыстарды жаңғырту жəне 
оларды ЖОО-да конкурстық, яғни бəсекелес, нарықтық негізде орна-
ластыру [97, 20-26 б.].
Көп аспектілі, қарқынды жəне үдемелі жүріп жатқан едəуір 
өзгерістер білім беру жүйесімен де білім мекемелерімен басқаруда да 
инновациялық көзқарастарды, менеджменттің ең тиімді стратегияла-
рын жасауды талап етеді.
2–7420

18
ҚОСЫМША МАТЕРИАЛ
Болон процесінің мəні
Болон процесі - бұл бір бағыттылық жəне синхрондалған 
қозғалыстың идиллиялық үйлесімі емес. Бұл салыстырулықтан 
үйлесімділікке, əрекеттердің жалпылығынан бірыңғай əрекеттерге, 
бейімделу тəсілдерінен ақиқат жəне терең өзгертулерге қозғалыс. 
Болондық реформалардың ақиқаттары жеткілікті дəрежеде ұлттық 
жүйелердің жеделдетілген реформалау мысалдарымен қатар, оларға де-
ген жатсыну көзқарасы болмаса, мұқият көзқарастарының дəлелдеріне 
бай. Жоғары білімнің еуропалық кеңістігінің үйлестірілген сипа-
тын жалпы панъеуропалық сапа стандартында емес, қағидаттар мен 
көзқарастардың түйісуінде, құрылымдардың, конфигурациялардың, 
мақсаттар мен керек-жарақтардың ұқсастығында қарастырады. Бірақ 
қазіргі таңда Еуроодақ мемлекеттерінде жоғары білімнің қандай 
құндылықтары мен тұжырымдамалары жалпы, ал олардың ішінде, 
қайсылары елдердің арасын ажыратады деген сұрақ туындайды?
…Болон процесі Еуропадағы жоғары білімнің стандарттауына не-
месе бір ізге салуына емес, бірігуіне бағытталған. Автономдық жəне 
алуантүрлілік қағидаттары өзгерусіз болуда.
Сорбон декларациясын талқылау кезінде, «ұлттық 
айырмашылықтардың алуантүрлілігі жəне оларға деген құрметті 
қарым-қатынастың қажеттілігі» көрсетілген. Лиссабон конвенция-
сында да «еуропалық өңірдегі білім жүйесінің əртүрлілігі, оның 
мəдени, əлеуметтік, саяси, философиялық, діни жəне экономикалық 
алуантүрлілігінің көрінісі болып табылады» делінген, осында «... 
осы өңірдің барлық адамдарына алуантүрліліктің дереккөзін толық 
көлемде пайдалану мүмкіндігін əр мемлекет тұрғынының жəне оқу 
мекемелері оқушыларының ... басқа мемлекеттердің білім ресурстары-
на қолжетімділігін жеңілдету жолымен беру» маңызды.
Байденко В. И. Болонский процесс: структурная реформа высшего 
образования Европы. М., 2002.
СҰРАҚТАР МЕН ТАПСЫРМАЛАР
1. Білім берудің заманауи жүйесінің қандай беталыстары менедж-
мент проблемаларына жүгінуді негіздеді?
2. Топтарыңызда талқылағыңыз келетін сұрақтарды дайындаңыз 
(оқытушыға сұрақ қою, олар бойынша неғұрлым нақты ақпарат алу 
жəне т.б.).