129
Салыстырмалы көрсеткіштерде атмосфераның ластану деңгейін өлшеу
кезінде (абсолюттік өлшемде компоненттер бойынша мәліметтерді бермей –
мкг/м3), Алматы қаласының атмосферасының ластану деңгейінің нақты түрін
бағалау қиын. Сәйкесінше, атмосфералық ластануды бар өлшеу әдістері мен
бағалау кезінде экологиялық жағдайды жақсарту бойынша болашаққа нақты
және қол жететін мақсаттарды қою мүмкін болмай тұр. Сондықтан
атмосфералық ластануды өлшеу әдістері мен бағалау деңгейін бірталай өзгерту
талап етіледі.
2.1.6.2. Қатты тұрмыстық қалдықтар
Қазіргі таңда ҚР Экологиялық кодексіне сәйке Алматы қаласында қатты
тұрмыстық қалдықтарды (ҚТҚ) жинау және шығару мәселесі қадағаланады, ол
барлық коммуналдық қалдықтардың 95% құрайды. Алматы қаласында Өндіріс
және тұтыну қалдықтарын есепке алу, кәдеге жарату және залалсыздандыру
ережесі болғанына қарамастан қауіпті, құрылыс, ірі көлемді қалдықтарды
жинау, шығару және сақтау мәселесін шешу Алматы қаласында, жалпы
елімізде де тиісті деңгейде емес.
Жалпы коммуналдық қалдықтар көлемі жылына шамамен 670 мың
тоннаны құрайды және ол Алматы облысы аумағында орналасқан полигондарға
шығарылады. Қала тұрғындарының бүгінгі күнде өсуі қарқыны кезінде:
2.1.6.2.1. сурет. Қатты тұрмыстық қалдықтардың болжамды өсуі.
Дерек көз: «Қазақстандағы қоқыс өңдеуді жаңғыртуға қажетті инвестицияларды бағалау»
COWI консалтинг жобасы
Коммуналдық қалдықтардың жан басына шаққандағы ағымдағы көлемі
жылына 400 кг құрайды, салыстырылып отырған қалалардың көп бөлігінен
қалдық деңгейі төмен.
Қала бойынша 2015 жылдан бері қатты тұрмыстық қалдықтарды шығару
мен жинауды 33 қоқыс шығарушы кәсіпорын жүзеге асырды. Қала бойынша
тұрмыстық қалдықтарды жинауда 70% қызметті «Тәртіп» АҚ көрсетеді.
130
Бүгінгі таңда қатты тұрмыстық қалдықтар қалдық түрлеріне қарай
бөлектеп жиналмайды. Қалдықтарды жинау қайталама шикізаттың негізгі 3
түрі бойынша жүргізіледі: пластик, шыны және қағаз. Бірқатар себептерге
байланысты (қайталама шикізат нарығы дамуының төмендігі, халықты
жұмылдырудың төменгі деңгейі, экономикалық ынталандырудың жоқтығы
және техникамен әлсіз жабдықталуы) бұл жоба белгісіз бір мерзімге дейін
тоқталды.
Сонымен қатар қатты тұрмыстық қалдықтардың құрылымы 75%-ға қалдық
пайдалануға мүмкіндік береді, оның ішінде тамақ қалдықтарының қоса алғанда
(25%), қағаз (14%), пластик (16%), шыны (12%), ағаш (4%) және металдар (3%)
құрайды.
2.1.6.2.2. сурет. ҚТҚ морфологиялық құрылымы,
2015ж.
Дерек көз: Қалалар бойынша экологиялық және статистикалық есептер, жұмыс тобының
сараптамасы
Қала аумағында қатты тұрмыстық қалдықтар өңдейтін ірі кәсіпорын
болмағандықтан, ҚТҚ Алматы облысы аумағындағы полигонға тасылады.
Қарасай ауданында (қаладан 35 км қашықтықта) орналасқан полигон күніне
1200-1500 тонна қалдықтарды қабылдайды, ал қалған 400-500 тоннасы облыс
аумағындағы шағын полигондарға тасылады.
Қалдықтарды жинау ашық тәсілде аз мөлшердегі қолмен сұрыптау арқылы
жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда қалдықтардың жыл сайынғы қордаланған
және жинақталған көлемін бағамдау іске асырылмай отыр. Дегенмен, Қарасай
ауданында орналасқан полигондағы қалдықтардың көлеміне баға берсек 10
млн. тоннаны құрайды, ал қалдықтар көлемінің артуы 80%-дан асып түскен.
Қоқыс полигондарында қалдықтардың жиналып қалу себебі, қайталама
өңдейтін ірі орындардың болмауы болып табылады. Өңдеудің ағымдағы
деңгейі қадағаланбайды, бірақ сарапшылардың пікірінше 5-6 % аспайды,
өнімдерді
қайтадан
пайдалану
үшін
(қағаз,
пластик
және
т.б.)
ұйымдастырылмаған қолмен сұрыптау жүзеге асырылады.
131
2.1.6.2.1. кесте. Қалдықтарды қайта өңдеу деңгейі
Көрсеткіш
Өлшем
бірлігі
2013
2014
2015
Қатты тұрмыстық қалдықтардың жалпы
көлеміндегі қатты тұрмыстық қалдықтарды
өңдеудің үлесі
%
6,0
6,0
7,0*
Дереккөз:
Сарапшылармен сұхбат, жұмыс тобының сараптамасы*
Алматы қаласының статистика Департаменті қалдықтарды қайта өңдеу
бойынша мәліметтерді жинауды жүзеге асырмайды. Сонымен қатар Алматы
қаласы бойынша Экология департаменті қалдықты өңдеу көлемі бойынша
табиғатты пайдаланушылардан ведомствалық есептілікті жинауды жүргізбеген.
Бүгінгі таңда ҚР Энергетика министрлігі қайталама шикізатты кәдеге жарату
және қайта өңдеу саласында жұмыс істеп жатқан орта және шағын бизнес
кәсіпорындарын мемлекеттік статистикалық есепке қою қажеттілігі жөніндегі
жұмыстарды жүргізуде. Есепке алудың нормативтік негізін дайындау мәселесі
әзірлену үстінде.
2.1.6.2.3. сурет. Қалдықтарды қайта өңдеу деңгейінің үлесі, 2015 ж.
Дерек көз: Қалалар бойынша экологиялық есептер,
жұмыс тобының сараптамасы
Бүгінгі таңда қалдықтарды кәдеге жарату мен қайта өңдеу зауыттарының
құрылыстарын салу жоспарда бар.
2.1.6.2.2. кесте. SWOT – талдау
Басым жақтары:
- Алматы қаласының экологиялық
жағдайын жақсартуға азаматтық
қоғамның
аса мүдделілігі.
Әлсіз жақтары:
- көптеген жылдар бойы ауаның ластану
деңгейінің жоғарылауы;
- қатты тұрмыстық қалдықтарды
басқару
жүйесінің болмауы.
Мүмкіндіктер:
- Алматыда ыңғайлы экологиялық жағдай
туғызу
Қауіп - қатер:
- Алматы қаласы
ауа бассейні ластануының
жоғары деңгейде сақталуы - көліктердің
көбеюі жіне құрылыстардың,
соның ішінде
тау-әуе ағынының транзит аймағы болып
табылатын қаланың оңтүстік бөлігін қоса
