Еуропалық экономикалық комиссия экологиялық саясат жөнінддегі комитет

217 
 
 
2005-жылдың  қаңтар  айында  Қазақстан  Республикасының 2005-2015ж.ж.  арналған 
шөлейттенуге қарсы күрес жүргізу бағдарламасы қабылданған болатын. Бағдарламада зерттеу 
жүргізу  жəне  халыққа  мəлімет  таратуды  көздейтін  бірқатар  шаралар  көрсетіледі. 
Бағдарламаның 2007-2007ж.ж.  арналған  алғышқы  сатысы  халықтың  осы  мəселе  туралы 
құлағдар  болып,  шешім  қабылдау  процесіне  қатысуына  жол  ашуды  көздейді.  Бағдарламаның 
2005-2007ж.ж.  арналған  іс-шаралар  жоспары  да  қабылданды.  Ал 2008-2010ж.ж.  арналған 
екінші  сатысында  фермерлер  мен  жергілікті  тұрғындар  үшін  ауыл  шаруашылығының 
экологиялық  аспектілері  туралы  семинарлар  мен  жалпы  білім  деңгейін  көтеру 
бағдарламаларын  көздейді.  Бағдарламаның  іске  асырылуына  қажетті  қаржының  басым  бөлігі 
(3  жылға 25 миллион  АҚШ  доллары)  халықаралық  агенттіктерден  келіп  түседі. 1 миллион 
АҚШ доллары мемлекеттік бюджеттен бөлінеді.  
 
12.3 ұсыныс: 
Түрлі  институттар,  саяси  құжаттар,  жоспарлар  жəне  бағдарламалар  арасында 
экологиялық мəселелерге байланысты өзара үйлесімділік болуы керек. Ұлттық стратегиялар 
мен  бағдарламаларға  ауыл  шарушылығының  тұрақты  дамуының  критерийлері  енгізілуі 
қажет. 10.1 ұсынысты қараңыз.   
 
1.3  ұсыныстын  орындалуы  туралы  оқыңыз. 2006-2010ж.ж  арналған  Ауыл  шаруашылығының 
тұрақты  дамуы  туралы  тұжырымдама  мен  басқа  да  тұжырымдамалардың  бəрі  ауыл 
шарушылығын  дамыту  критерийлерін  анықтап,  қоршаған  ортаны  қорғау  саясатының 
шараларын  айқындайды.  Бұл  критерийлер  облыс  пен  қалалардың  əлеуметтік-экономикалық 
дамуы жөніндегі орта мерзімдік жоспарларына кіргізілген.  
 
12.4 ұсыныс: 
Шөлейттену қаупі төнген аудандарды анықтайтын арнайы мониторинг жүйесін құру керек. 
Басымдықтар  қатарына,  сондай-ақ,  суаруға  пайдаланылатын  судың  үстінен  мониторинг 
жасау,  əсіресе  судың  екінші  кезектегі  тұздануы  сияқты  процес  қатал  басқарылуы  тиіс. 1.3 
ұсынысты қараңыз.  
 
«Қазгидромет»  16 қалада  топырақтың  ауыр  металдар  салдарынан (Cd, Cr, Cu, Pb and Zn) 
зақымдалуын  бақылап  отырады. 2010-жылға  дейін  ауыл  шаруашылығы  жерлерінің  пестицид 
жəне басқа да органикалық зиянкестер тарапынан  ластануын қадағалайтын шаралар енгізілуі 
керек.  Шөлейттену  қаупі  бар  аудандарда  мониторинг  жүргізу  жəне  суармалы  суды  бақылау 
туралы мəлімет жоқ.  
 
13 Тарау: 
Энергетика саласындағы экологиялық проблемалар 
 
13.1 ұсыныс: 
Энергетика  секторындағы  реформалар  ең  алдымен  энергияны  үнемдейтін  бағдарламаларды 
іске  асырудан  басталуы  керек.  Бұл  үшін  Энергияны  сақтау  жөніндегі  заңда  көрсетілген 
реттеу  механизмдерін  жетілдіріп,  іске  қосу  қажет.  Энергетика  саласына  құйылатын 
инвестицияларды  арттыру  мақсатында  заңнамалық,  басқару  жəне  институционалдық 
құрылымды  тұрақтандыру  керек.  Қомақты  инвестициялар  тартылған  кезде  осы  құрылым 
өндірістің экологиялық əсерін анықтайтын, қоршаған ортаны күнделікті негізде қорғайтын 
деңгейде болуы керек.  1.1 ұсынысты қараңыз.  
 
Энергияны  үнемдеу  туралы  заң (1997ж.)  энергетика  секторындағы  тиімділікті  айтарлықтай 
көтере  алмады.  Заңда  көрсетілген  шаралар  мен  ынталандыру  механизмдері  Қазақстан 
жағдайында  жүзеге  аса  алмады.  Елде  заңның  орындалуын  қамтамасыз  ете  алатын 
институционалдық тетіктер жетіспейді. Əйтсе де энергияны тиімді пайдалану жəне энергияны 
үнемдеу  ісінде  жетістіктер  жоқ  емес.  Олардың  көбісі  халықаралық  ұйымдармен  бірлесе 
отырып  жүзеге  асырылған  пилоттық  бастамалар  кезінде  жасалған. 2008-2009ж.ж.  энергияны 
сақтау туралы жаңа заңды қабылдау жоспары қарастырылып жатыр. Энергетика саласындағы 
инвестициялардың тиімділігіне қуат тарифтерінің төмендігі бөгет болып тұр. Қоршаған ортаны 

218 
 
 
қорғау  министрлігі 2024-жылға  дейін  энергияны  жəне  қайта  жаңғыратын  энергия  көздері 
туралы  стратегияның  жобасын  жəне  қайта  жаңғыратын  энергия  көздерін  пайдалануға  қолдау 
көрсету  жөніндегі  заң  жобасын  даярлады.  Осы  екі  құжат    үкіметке  тапсырылып,  енді 
министрліктердің талқылануына салынады деп күтілуде.  
 
13.2 ұсыныс: 
Энергетика  саласындағы  реформалар  ең  алдымен  жылу  электр  станцияларының  ауаға 
шығаратын эмиссия деңгейін қысқартуға жəне ұзақ мерзімде елдің энергетикалық жүйелерін 
көршілес елдердегі жүйелермен біріктіріп, байланыстыруға бағытталуы керек. 4.3 ұсынысты 
қараңыз. 
 
Электр станцияларында бұған дейін жасалып келген жетілдіру жұмыстарының бəрі энергетика 
объектілерін  энергияға  деген  сұранысты  қанағаттандыратындай  деңгейге  жеткізуге  ғана 
бағытталған  болатын.  Зауыттардың  кейбірі  ескі  техниканы  жаңа  жəне  таза  технологияларға 
ауыстырып  жатқанымен,  экологиялық  ластауды  қысқартуға  бағытталған  шаралар  жетіспейді. 
Бақылау  жүйелері  əлсіз  болып  қала  берді.  Тарифтерді  көтеру  есебінен  үкімет  ауаның 
ластануына  тосқауыл  қоятын  тиімді  шаралардың  жүзеге  асырылуын  талап  ете  алар  еді. 
Энергетика жүйесін  жетілдіру жұмысы жалғасып келеді. «Солтүстік-Оңтүстік» энергетикалық 
байланыс жобасының іске асуы нəтижесінде энергетика жүйесі бұрынғымен салыстырғанда əрі 
тиімді, əрі сенімді болады деп күтілуде. Аталмыш жоба жуық арада іске қосылып, элект қуаты 
саласындағы  баланс  орнына  келіп,  энергетика  саласында  біршама  қауіпсіздік  пайда  болады 
деген үміт бар.  
 
13.3 ұсыныс: 
Мұнай  жəне  газ  салаларындағы  қоршаған  ортаны  қорғау  шаралары  шұғыл  түрде  қолға 
алынуы  керек.  Осы  салада  жұмыс  істейтін  кəсіпорындар  экологиялық  менеджмент 
жүйелерін енгізіп, қоршаған ортаны қорғау шараларын қолға алуы керек.  
 
Мұнай  мен  газ  салаларындағы  қоршаған  оратны  қорғау  мəселесі  ең  көкейкесті  мəселелердің 
бірі  болып  қалса  да,  бірқатар  оң  шаралар  қолға  алынып  үлгерді.  Ірі  мұнай  компаниялары 
бұрынғы  жəне  қазіргі  ластанудың  залалын  жоюға  бағытталған  қадамдар  жасап  келеді.  Ең 
басты  дейтін  компаниялар,  соның  ішінде  Қазмұнайгаз,  Теңізшевройл,  Аджип  жəне  т.б. ISO 
14001  сертификациялауынан  өтті.  Мұнай  өндіру  кезінде  газды  жандыруға  тыйым  салынған. 
Компанияларға 2009-жылға дейін газды кəдеге жарату жөнінде шара қолдану жүктелген.  
 
14 Тарау: 
Денсаулық сақтау жəне қоршаған орта  
 
14.1 ұсыныс: 
Ауыз  судың  сапасын  жəне  соны  қамтамасыз  ету  жүйесін  жетілдіру  керек.  Ауыз  сумен 
қамтамасыз  ету  жүйесін (ауыз  судың таза  көздері, соларды қорғау, суды үлестіру  жүйесін 
жақсарту) қайта құру қажет. Шұғыл түрде қолға алынуды қажет ететін міндеттер – ол 
ауыз  суды  дұрыс  хлорлау  жəне  минералдық  концентрациясы  жоғары  қам  суды  дұрыс 
тұзсыздандыруды  жүргізу.  Осы  жəне  басқа  да  қажетті  шаралар  Дүниежүзілік  денсаулық 
сақтау  ұйымының  нұсқауларына  сай  келетін  арнайы  үкіметтік  бағдарлама  мен  заңның 
жасалуын қажет етеді. 7.1 жəне 7.3 ұсыныстарды қараңыз.  
 
2002-жылы  «Ауыз  су»  аталатын  салалы  бағдарлама  қабылданған  болатын.  Ол 2002-2010-
жылдарды  қамтиды.  Бағдарлама  қабылданғаннан  кейін  ауыз  сумен  қамтамасыз  ету  жүйесіне 
үкімет тарапынан бөлінетін қаржы көлемі біртіндеп өсе бастады. Бұл инвестициялар негізінен 
аймақаралық  сумен  қамтамасыз  ету  жəне  үлестіру  жүйесін  қалпына  келтіруге  жұмсалады. 
Алайда су объектілерін  қалпына келтіруге бөлінетін қаржы  жеткіліксіз. Су жəне канализация 
тарифтерінің  төмендігі  сумен  қамтамасыз  ететін  компанияларға  (Водоканалдар)  тиесілі 
инвестиция  жасауға  мүмкіндік  бермейді.  Қалалардағы  сумен  қамтамасыз  ету  жүйелері  тым 
ескіріп қалғандықтан, судың қауіпсіздігі мəселесі бірінші орынға шығып отыр.