Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

116
 
 
 
 
 5.2-сурет. Қызметтік тежелу кезіндегі ауа таратқыштың әрекеті 
(белгілерді 5.1-суреттің жазбаларында қараңыз) 
Қ ы з м е т т і к   т е ж е л у  ( 5.2-сурет). Тежеу магистралін бәсеңдеткен 
кезде қызметтік тежеудің 0,3 кгс/см
2 
және одан доғары қарқынмен ауа 
бөлгіштің  магисральді  камерасындағы  қысым  құлайды.Қосымша 
сұйыққоманың  ЗР  тарапынан  үлкен  қысыммен  магистральді  поршень 
қақпақ  жағына  жылжиды,  өзінің  тығыздандыру  сақинасымен  ЗР1 
саңылауын жабады және қосымша сұйыққоманы тежеу магистралімен 
ажыратады.  Поршенмен  бірге  айырғыш  бөліп  таратқыш  та  жылжиды, 
ол  қосымша  бәсеңдету  камерасын  атмосферамен  ажыратады,  оны 
магистральді  камерамен  байланыстырады  және  басты  бөліп 
таратқыштың  жоғарғы  айнасында  ЗР4 каналын  ашады.  Магистральдік 
камераның  қосымша  камераға  М2,  К1  камералары  және  бөліп 
таратқыш  ойықтары  бойынша  0,2  кгс/см
2
қосымша  бәсеңдетуі  орын 
алады. Магистральді камераның шұғыл қосымша бәсеңдеуіне қарай 

117
 
 
 
магистральді поршень тағы да қақпақ жаққа жылжиды және бас бөліп 
таратқышты    ЗР4  каналы  тежеуіш  цилиндрінің  Т1  каналымен  сәйкес 
келетіндей жылжытады. Тежеуіш магистралінің бас бөліп таратқышпен 
қосымша бәсеңдетілуі тоқтатылады.  
Сығылған  ауа  қосымша  сұйыққоймадан  ЗР3,  ЗР4,  Т1  каналдары 
бойынша  тежеуіш  цилиндрге  келіп  түседі.  Магистральді  поршень 
айырғыш  бөліп  таратқышпен  ЗР4  каналын,  қосымша  сұйыққойма 
тежеуіш  цилиндрге  тежеу  магистралінің  бәсеңдету  қарқынына  тең 
болатындай  ашады.  Тежелудің  қажетті  сатысын  ала  отырып,  
машинист    пойыздық  кранның  тұтқасын  қайта  жабу  қалпына 
ауыстырады  және  тежеумагистралінің  бәсеңдетуін  тоқтатады. 
Қосымша  сұйыққойма,  тежеумагистраліндегі  қысымға  қарағанда 
0,1...0,2  кгс/см
2
    төмен  қысымға  дейін  бәсеңдейді,  магистральді 
поршень  айырғыш  бөліп  таратқышпен  бірге  тежеуіш  цилиндрінің 
жағына  жылжиды  және  қосымшарезервуардың  тежеуіш  цилиндрге 
бәсеңдетуін  тоқтатады,  себебі    бас  бөліп  таратқыштың  жоғарғы 
айнасындағы  ЗР4  каналы  жабылатын  болады.  Тежеу  магистралінің 
қайталай  бәсеңдетуінде  магистральді  поршень  тежеуіш  қалыпқа  тек 
айырғыш  бөліп  таратқышты  ғана  жылжытады  және  қосымша 
сұйыққойманы  тежеуіш  цилиндрге  тежеумагистралінің  қысымына  тең  
мәнге  дейін  бәсеңдетеді.  Осыдан  кейін  поршень  тағы  да  қайта  жабу 
қалпына  ауысады.  Себебі  қызметтік  тежелу  сатылары  пайда    болады. 
Тежелу,  қосымша  сұйыққоймадағы  және  тежелу  цилиндріндегі 
қысымның  мәні  теңескенше  сатылап  жалғаса  алады.  Тежеуіш 
цилиндрдегі  қысым  тежеуіш  цилиндрдің  диаметріне  және  тежеуіш 
цилиндрі  поршенінің  жүріс  ұзындығына,  яғни  соңғысының  көлеміне 
байланысты болады.  
Қайта  жабу  қалпында  ауа  таратқыш  ТЦ  кеткен  жылыстауларды 
толықтырмайды.  
Б о с а т у . Тежеу 
магистраліндегі 
қысым 
қосымша 
сұйыққоймадағыға қарағанда 0,2...0,3 кгс/см
2
 жоғары көтерілген кезде, 
магистральді  поршень  босату  қалпына  жылжиды.  Бөліп  таратушылар 
қосымша бәсеңдету камерасын және тежеуіш цилиндрін атмосферамен 
байланыстырады. Тежеуіш цилиндріндегі ауа атмосфераға ауыстырып 
қосу  тығыны  арқылы  шығады,  яғни,  тежеуіш  цилиндрінен  ауаның 
шығу  уақыты  ауабөлгіштің  жұмыс  режиміне  байланысты  болады.  К 
режимінде  (5.1-суретті  қара)  өту  каналдары  кеңірек  болады,  сол 
себептен  тежеуіш  цилиндрі  Д  және  УВ  режимдеріне  қарағанда 
жылдамырақ  босайды  (К  режимінде  9.12  с  ішінде,  Д  және  УВ  
режимдерінде  19.24  с  ішінде).  Қосымша  сұйыққойманы  және  бөліп 
тарату камерасын  зарядтау босатумен бірге болады.  
Ш ұ ғ ы л   т е ж е у   (5.3-сурет). Тежеу магистраліндегі қысым шұғыл 
тежеу  қарқынымен  шұғыл  төмендеген  кезде,  магистральді  поршень 
тежеу  қалпына  төсемеге  тірелгенше,  буферлік  құрылғының  2 
серіппесін  қыса  және  буферлік  өзекшені  батыра  отырып  жылдам 
ауысады. Дәл осылай жылдам бас бөліп таратушы да лақтырылады. 

118
 
 
 
 
Шеткі тежеу  қалпында  УЗ  ойығы  У1  камерасын  тежеуіш  цилиндрмен 
байланыстырады.  Үдету  поршеніне  қысым  жоғарыдан  жылдам  нөлге 
дейін  құлайды.  Магистральді  ауаның  қысымымен  үдеткіш  поршені 
жылдам  9  мм-ге  жоғарылайды  және  өзімен  бірге  үзілмелі  калапанды  
тартады.  Клапан  ершіктен  үзіліп  алынады,  және  тежеу  магистралі 
атмосферамен  байланысады.  Тежеу  магистралінің  қосымша  бәсеңдеуі 
орын  алады.  Бас  бөліп  таратқыштың  Т3  каналы  Т2  каналымен  сәйкес 
келеді. Осы каналдар бойынша және ауыстырып қосу тығыны арқылы 
ауа қосымша сұйық қоймадан тежеуіш цилиндріне ағып өтеді. Тежеуіш 
цилиндріндегі  қысым  артады.  Бір  мезгілде  үдеткіш  поршеніне  да  У1 
камерасының тарапынан қысым өседі. Тежеу магистраліндегі және У1 
камерасындағы  қысымның  мәні  теңескен  кезде,  серіппе  үзілмелі 
клапаны 
бар 
үдеткіштің 
поршенін 
төмен 
жылжытады. 
Үзілмелңклапанды  4  ершікке  отырғызу,  тежеу  магистраліндегі  қысым 
2,5...3,5 кгс/см
2 
тең болған кезде орын алады. Осылайша, шұғыл тежеу 
барысында ауа таратқыш  К және Д  режимдерінде жұмыс істейді (5.1-
суретті қара).  УВ режимінде тежеу магистралін үдетушімен  бәсеңдету 
болмайды.  
Ауа таратқышты өшіру үшін, тежеу магистралінің бұрылысындағы 
ажырату 
кранын 
жабу 
қажет 
және 
шығару 
клапанымен 
 
5.3-сурет. Шұғыл тежелудегі ауабөлгіштің әрекеті 
(белгілерді 5.1-суреттің жазбаларында қараңыз)