Дүйсенбаева Р. Д.,Каримова Г. М. Арнайы білім беретін мекемелерде бейнелеу ӛнері және

- 

фальц  сызғышы  кҿмегімен  қатырма  қағазды  пышақпен  кесу  икемділігін 

бекіту.Қораптың 

жазық 

түрін 

белгілеу,кесіп 

алып 

қақпақтарын 

түйістіріп 

желімдеу,қораптыың бүйір жақтарын желімдеу; 

- 

бақылау жұмыстарын жүргізу (сызғыш кҿмегімен,салыстыру арқылы ), қарапайым 

сызбамен жұмыс істей білу,оның белгілерін түсіну; 

 -    жұмыс барысы туралы есеп беру,ҿз еңбегінің қорытындысына сын кҿзбен қарап,баға 

беру; 

 -        кішігірім  бұйымдармен  олардың  жеке  бҿліктерін  жасау  технологиясы  туралы  ҿз 

бетімен есеп                           бере білу; 

  -    сҿйлеу барысында жұмыс кезінде қолданылатын техникалық терминдерді қолдану. 

 

 

МАТАМЕН   ЖҰМЫС (4 сағат) 

    Тҽжірибе  жұмыстары.  Үлгі  бойынша  тор  кҿзді  қағаз  бетінде  қарапайым  суретті 

салу.Мұғалім суретті мата бетіне ауыстырып,оны қол тігісімен кестелеу.Кестеленген мата 

кесіндісін салфетка,кілемше,қуыыршақ орамалы жҽне т.б. түрінде ҽшекейлеу. 

    Техникалық 

мағлұматтар.Кестелеуде 

қолданылатын 

тігіс 

түрлері.Кесте 

түрлері.Бұйымның 

қолланылуына 

байланысты 

суретті 

таңдау.Жұмыс 

орнын 

ұйымдастыру.  

  I  жҽне    II  топтармен  жұмыс  тҽсілдері.  Сурет  сызығы  бойымен  кестелеу.Шашақпен 

безендіру.Салфетка  шетін  тегістеу(матаның  бір  жібін  инемен  тартып  ,суырып  алу 

керек.)Суырылған жіп бойыынша салфетка шетін тегістеп кесу. 

   Салфетка шетін шашақтау,салфетканың шетін басып,1-2 см жіптерін суырып алу. 

 III-IV  Топтармен  жұмыс  тҽҽсілдері.Матаға  мұғалім    түсіріп  берген  сурет  бойынша  қол 

тігісімен кестелеу. 

 Мұғалімнің кҿмегімен салфетка шетін шашақтау. 

 Икемділік жҽне дағдылар.Тапсырма барысында оқушылардың меңгеруі: 

- 

үлгі бойынша тор кҿзді қағаз бетінде қарапайым суреттерді салу; 

- 

матаға мұғалім түсіріп  берген суретті қол тігісімен кестелеу; 

- 

кестеленген  мата  кесіндісін  салфетка  түрінде    безендіру.Мұғалімнің  кҿмегімен  

жҽне ҿз бетімен салфетка шетін шашақтау;  

- 

ҿз  бетімен  тапсырмада    бағдарлау(бұйым  үлгісін,жұмыс  жағдайын)  талдау  ҿз 

бетімен  жұмыс  жоспарын  құру,жұмыс  барысында  бақылау  жүргізу,жұмысқа  қажетті 

материалдар мен құралдарды таңдау; 

- 

заттық карта кҿмегімен  бұйымды ҿз бетімен  жасау; 

- 

кішігірім бұйымдар мен олардың жеке бҿліктерін жасау  технологиясы туралы ҿз 

бетімен есеп беру,сҿйлеу барысында техникалық терминдерді қолдану. 

 

Металл конструкторымен жұмыс (4 сағат) 

 

    Тҽжірибе  жұмыстары.Үлгі  жҽне  техникалық  сурет  бойынша  №11  тҿрт  жазық 

бҿліктен,тҿрт бұрышпен екі қапсырманы қолдана отырып,аяқтары айқастырылған үстелді 

құрастыру.  

  Техникалық суретке қарап ҿз бетімен жол белгісін құрастыру. 

  Үлгі  бойынша ,елестету арқылы ҿз бетімен велосипед,арбаларды құрастыру. 

  Үлгі  жҽне  техникалық  сурет  бойынша  таразы,ҽткеншек,жүк  кҿтергҽш  кран  үлгілерін 

құрастыру. 

 

  Техникалық  мағлұматтар.Конструтор  бҿліктері.  Құрал-саймандар  (кілт,  бұрауыш). 

Бҿліктерді  қатты  бекіту.  Бҿліктерді  еркін  бекіту.  Жұмыс  үстелінде  қолданылатын 

бҿліктерді  алдын-ала  топтастыру.  Табиғи  түрдің  бұйым  үлгісіндегі  негізгі  белгілері. 

Металл конструкторымен жұмыстағы қауіпсіздік ережелері. 

  I  жҽне  II  топтармен  жұмыс  тҽсілдері.  Бҿліктерді  таңдау.  Бҿліктердің  ортасын  анықтау 

үшін тесіктерін санау. Бҿліктерді бұрау тетіктерімен кілт жҽне бұрағыш кҿмегімен бекіту 

ережелері. 

  Бұрағышпен  жұмыстағы  қауіпсіздік  ережесі.  Тетікті  қолмен  жҽне  сайманды  қолдана 

бұрау. Қолдағы құрал-сайманды дұрыс бекіту. Бҿліктерді қатты қысып жҽне еркін бекіту 

тҽсілдері. 

  III  жҽне  IV  топтармен  жұмыс  тҽсілдері.  Бұйымның  негізгі  бҿлігін  құрастырады. 

Оқушылар жетіспейтін бҿліктерді анықтайды. Бҿліктерді бекітуге қатысады. 

  Қажетті бҿліктерді топтастыру. Бҿліктің ортасын анықтау үшін, тесік сандарын санау. 

  Икемділік жҽне дағдылар.  Тақырып барысында оқушылардың меңгеруі: 

- 

тақырыпта  ҿз  бетімен  бағдарлау,  үлгі  мен  техникалық  суретті  талдау,  бұйым 

бҿлікның негізгі ерекшелігін анықтау,бұйым бҿліктерін табу, байланысу орны мен санын 

анықтау; 

- 

бұйымды  құрау  ережесінің  кестесін  басшылыққа  ала  отырып,  металл 

конструкторының бҿліктерінен бұйымдарды құрастыру жоспарын жасау; 

- 

жұмысқа қажетті материалдар мен құралдарды таңдау; 

- 

құрастыру  тҽртібін  сақтау,  орындалған  жұмыс  туралы,  бұйымды  жасаудың 

кезеңдері туралы есеп беру, құрастыру жұмыстарының негізгі бҿліктері туралы есеп беру, 

бҿліктерді дұрыс атау; 

- 

дайын  бұйымды  техникалық  суретпен  салыстыра  отырып  сапасын  сынай 

бағалау;сҿйлеу барысында техникалық терминдерді қолдану. 

     Ескертпе.Оқу  жылының  соңында  III-IV  топ  оқушылары  ҽр  түрлі  материалдармен 

жұмыстың  негізгі  тҽсілдерін  меңгеру  керек,мұғалімнің  кҿмегімен  бұйымды  жасауда 

жұмыс  жоспарын  құру,мұғалімнің  кҿмегімен  тапсырманы  орынддау  ,қарапайым 

жұмыстарды  ҿз  бетмен  орындау,мұғалімнің  кҿмегімен  ҿзі  жасаған  жҽне  сыныптас 

жолдастарының  бұйымдарына  талдау  жасап  ,есеп  беру,жай  сҿйлемдермен  жауап 

беру,сҿйлеу барысында заттардың кеңістіктегі белгілерін білдіретін сҿздерін қолдану. 

 

Пәнаралық байланыс 

     Математика.100-ге  дейін  санау.Тор  кҿзді  қағаз  бетінде  берілген  мҿлшер  бойынша 

шаршыы мен тікбұрышты сызу. 

 Бейнелеу 

ҿнері.Ҿрнектің  құрылысын(бҿліктерінің  қайталануы  мен  кезектесуі) 

анықтау,безендіру бҿліктерінің бұйым бетіне орналасуы. 

     Тіл  дамыту  .Ҽңгіме    барысында  кҿтерілген  сұрақтар  бойынша  ,сҿздерді  дұрыс 

байланыстыра  ҿз  ойын  білдіру.Айтылған  пікірді  толықтыру,жұмыс  барысы  туралы  бір 

ізділікпен  ҽңгімелеп  беру.Затты  ҿз  бетімен  суреттеу.Сҿйлеу  барысында  жұмыс  кезінде 

танысқан  сҿздер  мен  сҿз  тіакестерін,шынайы  заттар  арасындағы  байланыс  пен  ҿатынас 

туралы сҿздерді қолдану. 

 Кҽсіби  еңбекке  дайындық.Сызу  бҿліктері(сызба  сызықтары);оқушы  цирклі,сызғышпен 

жұмыс дағдылары. 

 

Еңбекке баулу шеберханасы 

     Шеберхана  жабдықтары.Тҿменгі  сынып  оқушыларының  еңбекке  баулу  шеберханасын 

толық меңгерулері үшін еібек сабағы арнайы жабдықталған бҿлмеде қткізіледі.Шеберхана  

жұмысқа  пайдалануға  қажетті  құрал-саймандар  ҽр  уақытта  жұмысқа  жарамды  түрде 

,қайралған,ҿткір болу керек.Құралдарды тексеріп,қайрауды мұғалімнің ҿзі атқарады. 

 Жұмыс бҿлмесінде ыдыстар мен кҿрнекті құралдарды жҽне балалар істеген бұйымдарын 

сақтайтын шкаф болуы керек.Еңбекке баулу сабағының жемісті болып ҿтуі үшін құралдар 

мен  жұмысқа  лайқталған    орындар,ҿажетті  материалдар  жеткілікті  болуы  шарт.Қажетті 

жабдықтар  мен  құрал-саймандармен  қамтамасыз  етілген,ауданы  40  –  48    м2    бҿлме 

жеткілікті.1.Екі  жағы  ашылатын  сынып  тақтасы  қажет,бір  жағына  магнитті  тақта 

бекітіледі, екінші жағына жоспар кестесі  жҽне сҿздік ілінеді.Ал орталық бҿлігінің тҿменгі 

жағына  жіп  (леска  )  тартылып.графиктік  жоспар  немесе    заттық  карточкалар  

қойылады.Кҿрнекі құралдар үшін жылжымылы таяқ орнату керек. 

2.Киноэкран. 

3.Мұғалім үстелі. 

4. Арнайы киім сақталатын шкаф, құрал – саймандар, материалдар мен кҿмекші ҿұралдар 

қоятын сҿрелер. 

5.Оқу  орны  (  бір  немесе  екі  орынды    үстелдер  мен  орындықтар.)  Үстелдерді  бекітіп, 

үстіңгі  тақтайын  пластикпен  қаптау.Сым  жҽне  ағашпен  жұмыстар  үшін  үстел  шетін 

темірмен  қаптау  немесе  үстел  үстіне  қойылатын  жалпақ  болат  тақта  қажет.Жиһазды 

таңдағанда  үстел  мен  орындықтың  кҿлемі  жағынан  бір-біріне  үйлесімділігін    қадағалау 

қажет, бұл оқушылардың омыртқасының қисаюының алдын алуға жағдай туғызады. 

6.  Кҿрсету  (демонстратциялық)  үстелі,  бұны  диапроектарды  қою  үшін  де  пайдалануға 

болады. 

7. Балалар жұмыс кҿрмесі үшін қажетті қатар-қатар қойылған үлдірік немесе сҿрелер. 

8.Екі конфоркалы электр пеші. 

9.Кҿрнекі құралдар, ҽдістемелік ҽдебиеттерге арналған шкаф. 

10.Жуынғыш. 

11.Электрлі орамал. 

    Құрал-саймандар.  Ақыл  ойы  дамымаған  оқушылардың  қолданылатын  құралдарды 

дұрыс  пайдалануын,  ҽсіресе,  сызғыш,қарындаштармен  жұмыс  істегенде  ,  оқушы  оның 

екінші  ұшын  аузына  салмауын,  тым  тҿмен  үңілмеуін,  бір  біріне  құралдарды    сілтеп 

лақтырмауын түсіндіріп, ҽрдайым естеріне салып отыруы керек. 

    Бастауыш  сыныптардағы    еңбекке  баулу  сабағында  қолданылатын  құралдардың 

күрделісі  де  ,  қауіптісі  де  қайшы.Сондықтан  мұғалім  бұл  құралдарды  оқушылардың  аса 

сақтылықпен  пайдалануын  қадағалайды,  талап  етеді.Қайшыны  қолдану  тҽсілі  қауіпсіз 

жұмыс  істеу  ережесі    мен  ҽдістемелерінде  кҿрсетілген.Сол  себепті  мұғалім  ҽрдайым 

қауіпсіздік ережесін есте сақтап, балаларға түсіндіріп отыруы керек. Қайшыдан кейін ҿте 

қауіпті    қралдар-  пышақ  пен  біз.Мұғалім  ақыл  –  ойы  дамымаған  оқушылардың  қимыл  - 

ҽрекеттеріне  ықтияттылықпен  қарап,  ҽрбір  құралды,  ҽсіресе  пышақ  пен  бізді  дұрыс 

пайдалану  туралы  арнайы  түсініктемелер  береді.Мысалы,  пышақтың  ұшы  ҿзіңе  қарап 

жатпасын..Жүзін  жоғары  қаратып  қойма.Басқа  кісіге  қарай  сілтеме,қолыңнан  шығып 

кетіп,жарақаттауы мүмкін. Пышақпен ағаш жонғанда абай болған  жҿн.Жұмыс аяқталған 

соң,құрал жабдықтарды орнына қой. 

   Бізбен қауіпсіз жұмыс істеудің жолдары да ос ыпышақпен пайдалану тҽсілдері  сияқты 

болып келеді.Еңбек сабағына  арналған  №1 құрал саймандар жиынтығы (тістеуік, темір 

сызғыш  (30см),  салмағы  100г  балға,  кемпірауыз);  еңбек  сабағына  арналған  №2    құрал 

саймандар 

жиынтығы 

(қайшы 

15мм, 

оқушылар 

циркульі, 

фальц 

сызығышы,трафарет);түптеу  құралының  жиынтығы  (  фольцовка,  «Флейц»,  «ПВА» 

желімдері,қылқалам,пышақ,біз,тескіш,бұрыштама, 

фальц 

сызғышы,пластмасса 

бұрыштары, тігін инелері, жамау инелері,оймақ ,түйреуіш жҽне т.б ).Металлдан жасалған 

«Конструктор  механик,»  ағаштан  жасалған  «  Конструктор  құрылысшы»  ,  пластмассадан 

жасалған «Конструктор» жиынтығы. 

   Кҿмекші  құралдар.Астына  салынған  тақтайша  ,ине  шанышқыш,200х200мм  болаттан 

жасалған белгілеуіш тақта, матамен жұмыс үшін құралдар. 

    Диапозитив. «Бұйымды ҿңдеудің тҽсілдері» 

    Диафильм.  «Саз  жҽне  оның  қолданылуы»,  «Тоқыма  тігін  фабрикасы»  «Құрылыс 

алаңында  »,  «Жұмысты  жоспарлау»,  «Біздің  еліміздегі  суретшілер»,  «Ҽр  түрлі 

материалдарды кҿркемдеп ҿңдеудің негіздері» (саз,мата жҽне т.б) 

     Кинофрагменттер (кинодан үзінді). Мамандықтар туралы ҽңгімелер 

     Кинофильмдер:  «Саз  жҽне  оның  қолданылуы»,  «Тоқыма  тігін  фабрикасы»,  «Біздің 

айналамыздағы адамдардың еңбегі». 

    «Ойын  жҽне  ойыншықтар».  «Аңдар  жҽне  құстар»,  «Кҿкҿністер»,  «Адамдардың  еңбегі 

жҽне  еңбек  құралы»,  «Гүл»,  «Жемістер»  лотосы,  резеңке,латекс,пластмассадан  жасалған 

ойыншықтар. 

     Баспасҿз құралдары. «Балалр бақшасындағы жапсырмақұрақ», «Балалар бақшасындағы 

илеп жасау», «Қазақ оюлары» альбомдары мектепке дейінгі  мекемелердегі бейнелеу ҿнері 

сабағына арналған кҿрнекі құралдар. 

     Еңбекке  баулу  бағдарламасына  сҽйкес  қажетті  қарапайым  құрал  мен  кҿмекші 

құралдардың    бір  бҿлігін  ағаш  ұста,  слесарь  шеберханаларында  жоғары  сынып 

оқушылары жасай алады. 

    Егер  мектепте  шеберханаға  арналған    жабдықтарды  жасау  мүмкін  болмаса  ,  заводта 

жасалған 

шкафтар 

мен 

үстелдерді 

пайдалануға 

болады.Құрал 

саймандардың,жабдықтардың    жетіспеулігі  оқыту  үрдісіне  кедергі  болатындығынан, 

шеберхананы  жабдықтауға    үлкен  кҿңіл  бҿлу  керек.Мысалы,  оймақтың  болмауы 

балалардың  тігісті  дұрыс  орындай  алмауына,құрал  саймандардың  жетіспеуінен 

бағдарламада берілген  металлмен жұмыс талаптарын толық меңгере алмайды. 

    Оқушыларда сазбен, ермексазбен жұмыста , желімді қолданған кезде қолдарын сүртетін 

шүберек болуы керек. Ҽрбір жұмыс орнында қоқыс үшін қораптар, инелерді сақтау үшін 

ине  шанышқыш  керек.Осындай  қосымша  құралдар  балаларды  ұқыптылыққа,еңбек 

мҽдениетіне үйретеді. 

    Материалдардың  ҽрбір  түрін  сақтау  үшін  қатар-  қатар  үлдірікте  сҿре  немесе  қорап 

қажет.Құрал-саймандар    үстел  нҿміріне  сҽйкес  белгіленеді,  кҽсіптік  еңбекке  баулу 

шеберханадағыдай оларды шкаф есігіне  іліп, шкафтың сҿресі мен қораптарға ҽрқайсысын 

бҿлек салып сақтайды. 

     Ҽрбір  жұмыс  орнында  құрал  салғыш  сауыт  болғаны  абзал,  сабақ  басталмас  бұрын  

сабаққа  қажетті құрал- саймандарды мұғалімнің  бақылауы бойынша салады. 

 

Шеберхананың әдістемелік жабдықталуы 

    Кҿмекші  мектептің  бастауыш  сынып  оқушыларымен  жүргізілетін  алғашқы    еңбекке 

баулу  сабағының  сапалы  деңгейде  ҿтуі  кейіңгі  уақыттарда  ҿтілетін  еңбек  тҽрбиесінде 

баулуға  үлкен  ҽсерін  тигізеді.Мұның  ҿзі  мұғалімнен  аса  үлкен  жауапкершілікті  талап 

етеді. Шеберханада ҽдістемелік құралдармен, кҿмекші жҽне жалпы мектептерге арналған 

еңбекке  баулу  сабақтарының  ҽдістемелерімен,  ҽдістемелік  нұсқауларымен,  кҿрнекі 

құралдарымен  толық  қамтамасыз  етілу  қажет.Жалпы  мектеп  мұғалімдеріне  арналған 

нұсқаулар,  ҽдістемелер  мен  мақалаларға  берілген  материалдардың  қайсысының  кҿмекші 

мектепке лайықты екені туралы түсініктеме жазу керек. Мұғалімдердің нақты тапсырмаға  

арналған  сабақ  конспектілерінің  ,  жүргізу  ҽдістемелерінің  жақсыларын  таңдап 

алу,сақтау,жылдан  жылға  ескіргендерін  жаңа  еңбектерімен  толықтырып  отыру  қажет. 

Шеберханада осындай материалдардың  болғандығы тҽжірибелі педагогтардың сабақ беру 

шеберлігін шыңдап,жас мұғалімдерге  олардың қате жібермей,сабақты дұрыс ҿткізулеріне 

кҿмекші құрал болады. 

   Оқыту  үрдісінің  тиімді  ҿтуіне    кҿрнекі  құралдарды  қолданудың  маңызы  зор.Оларды 

тҿменгі  сыныптардағы  еңбек  сабақтарында  оларды  қолдану  мақсатына  қарай  бірнеше 

топқа бҿлуге болады: 

1)сабақтың мақсатын түсіндіруге кҿмектесетін кҿрнекі құралдар (бұйым үлгілері,табиғи 

заттар,тұлып,нақпішін,сурет,ойыншықтар,техникалық суреттер); 

2)жоспарлауға  үйретуде  қолданылатын  кҿрнекі  құралдар(  кестедегі  жоспар,заттық-

жұмыстық,графикалық жоспарлар): 

а)  күрделі  жҽне  жаңа  тҽсілдерді    орындау  туралы  мағұлматтарды  беретін  заттық-

жұмыстық толық жоспар; 

б)негізгі орындалу жұмысын кҿрсететін қысқаша заттық-жұмыстық жоспар; 

3) 

қозғалыстағы 

еңбек 

ҽдісін 

орындауға 

кҿмектесетін 

кҿрнекі 

құралдар 

(үлгілер,құралдармен  жұмыстың  дұрыс  тҽсілін,ҽртүрлі  байланыс  тҽсілдерін;  құрал-

сайманды қалай  дұрыс ұстау керек  екенін кҿрсететін плакаттар). 

4)   иллюстрациял кҿрнекі құралд ( коллекция, гербариий, дайын бұйым үлгілері жҽне т.б). 

    Еңбек  сабағына  кҿп  нҽрсені  мұғалімдердің  ҿздері  жасау  қажет.Бұйымның  үлгісінен 

басқа қағаз, қатырма қағаз, маталардан  бұйым жасау жоспары,  кестегі жоспар,қауіпсіздік 

жұмыс  ережесі  туралы  плакаттар,  тігістер  үлгісі,  техникалық  суреттер  шеберханада 

міндетті түрде болу қажет. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бейнелеу ӛнері 

 

  

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қағаз және қатырмақағазбен жұмыс 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

Жапсырмақұрақ 

 

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қайшымен қиып жасау 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

Табиғи материалмен жұмыс 

 

    

 

 

   

 

 

  

 

  

 

 

                     

 

 

 

    

 

  

 

 

   

 

 

 

  

 

Ермексаз және саз балшықпен жұмыс 

 

  

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

Оригами 

 

  

 

 

Матамен жұмыс 

 

 

 

  

 

 

  

 

 

 

  

 

Металл конструкторымен жұмыс 

 

 

        

 

 

 

   

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиет 

 

1.  Еңбекке  баулу  (Кҿмекші  мектепке  арналған  байқау  бағдарламасы) 

Алматы 2004 ж 

2.  Аманжолов С. Эстетикалық тҽрбие жҽне халықтық бейнелеу ҿнері. –

Қазақстан мектебі. 1990 ж. №12. 

3.    Ҽлібеков Ш. Жалпы білім беретін орта мектеп, эстетика пҽні 

бағдарламасы. - Қазақстан мектебі. 1992 ж. №7, 8. 

4.   Байжігітов Б., Ибраева М. Эстетикалық оқу тҽрбие жүйесі мҽселелері. 

- Қазақстан мектебі. 1993 ж. №6. 

5.   Балкенов Ж. Сурет салуға үйрету. –Алматы, мектеп, 1987.