СЫММЕН ЖҰМЫС (5 САҒАТ)
Тҽжірибе жұмыстары.Слесарь шеберханасына саяхат.Сымды балғаның кҿмегімен
түзету,тікбұрыштап қайыру,жазу,берілген мҿлшермен сымды тістеуікпен кесу.
И.П.Павловтың кҿзқарасы бойынша шарттытежелу тек ми қыртысының болатын
құбылыс.Қалай болғанда да, тежелу процесінің ми қыртысының орналасуы үш түрлі
болуы
мүмкін.Біріншіден,шартты
сигналдық
ми
қыртысы
проекциясында
,екіншіден,шартсыз рефлекстің ми қыртысы проекциясында,үшіншіден,уақытша
байланыстың
ҿз
құрылымында
қалыптасады.Соңғы
жылдары
кҿптеген
зерттеушілер,шартты тежелу ҽуелі мидың қыртысасты құрылымында немесе олардың
белсенді қатысуымен пайда болып,үлкен ми сыңарлары қыртысында жоғары кҿтеріледі
деп санайды.
Шартты тежелудің шығу жағдайы кҿптеген деректерге сҽйке арнайы тежегіш
құрылымдарға байланысты болады.Бұларға тежегіш түйіндер,тежегіш интернейрондар
жатады.Демек,олардың белсенді ҽсерленісі арнайы тежегіш рефлексін жасайды.Сҿйтіп ми
қыртысындағы тежелу міндетті түрде арнайы тежегіш жүйесін қорғайтын
мамандандырылған тежегіш нейрондар арқылы жүзеге асырылады.Кҿптеген
нейрофизиологтардың
ойынша,жоғарғы
жүйке
жүйесі
іс-ҽрекетінің
тежелу
құбылыстарында
ҽртүрлі
қыртысасты
құрылымдар
ҿте
маңызды
рҿл
атқарады.Нейрондардың сатылық жҽне бедерсіз белсенділігінің,қоздырылған потенциал
мен биік биік шайқалатын баяу тербеліс шамасының күшеюі сҽйкес келеді.Ҽсіресе
мінездің ұйымдастырылу жҽне реттелу істерінде мидың маңдай алаңы маңызды рҿл
атқарады.Ол қыртысасты ҿліктері арқылы ми бағанының белсендіргіш жүйесіне тікелей
немесе жанама түрде ықпал жасайды.Сҿйтіп,мұндағы тежелу құбылыстары бейімдендіру
мҽніне қарай ,мидың медиаторлық жүйесін іріктеп еліктіру арқасында жүзеге асырылады.
Организмнің ҽрекеттік қалпы.
Физиология мен психология ғылымдары организмнің ҽрекеттік қалпы туралы ұғымды
кеңінен пайдаланады.Ҿйткені адамның ҽртүрлі іс-ҽрекеті ҿрісіндегі еңбегі мен тҽлімнің
сҽті,денсаулығы,кҿңіл-күйі оның ҽрекеттік қалпынан тҽуелді келеді.Кҿбінесе ҽрекеттік
қалып орталық жүйке жүйесінің бедерсіз белсенділігі арқылы анықталады.Мұны
И.П.Павловтың айтуынша, үлкен ми сыңарлары қыртысының тонусы немесе оның
қозғыштық қасиеті кҿрсетеді.Ҽрекеттік қалып ҿз заңдылығы бар психофизиологиялық
құбылыс, ол ерекше ҽрекеттік жүйе құрылысының негізін құрайды.
Адамның
ҽрекеттік
қалпын
физиологиялық
козғалтқыш
,вегетативтік
жҽне
электроэнцефалогиялық кҿрсеткіштер арқылы анықтайды.Вегетативтік кҿрсеткіш ретінде
тыныс,жүрек-тамыр жүйелерінің ҽрекеттік ҿлшемдер, тері-Гальвандық рефлексі
қолданылады.ЭЭГ – ҽсерленістері альфа ырғақтың сипаты,Электр белсенділігінің жиілік
спектрі арқылы байқалады.Сергектік – ұйқы оралымы негізін гомеостаздық механизмдер
құрайды.
А) Ссергектік.Адам организмінің ҽрекеттік қалппының бірі – сергектік,ол ұйқымен
қосылып,ұйқы-сергектік циклын құрайды.Сергектік кезінде ада ҿзінің тіршілік
бағдарламасын іске қосады.Мұқтаждық мотиватциялық сүлбілерге сҽйкес мінезін
ұйымдастырып,қршаған ортамен белсенді түрде ҿзара ҽрекеттеседі.
Сергектік біртекті жпғай емес А.М.Вейн сергектікті мінез белсенділігінің деңгейіне,
ықыластың шоғғырланыстығына қарай ҽрекеттік қалыпқа бҿледі- ынталы сергектік,
ҽлсіреген сергектік, шын сергектік.Ұйқыда сергектікке кҿшу организмдегі биохимиялық
ҿзгерістер арқылы болады.Сергектік қалпын талдағыштар мен қимыл – ҽрекеттер
белсенділігінің артуымен сипатталады.Адам сергектік кезінде ҽртүрлі психикалық ҽрекет
- байсалды сергектік,зейін,белсенді қимыл қозу немесе ҽлсіреу байқалады.Бірінші,жүйенің
қызметінен туатын бағдарламалық ҽсерленісті жатқызады.Екінші – ҽрекеттік қалыптың
ауытқуларын қамтамасыз етуші жҽне баяу ҽсерді реттеуші жүйенің жұмысына
байланысты.Қысқа мерзімді белсенділік процестерді ҽрекеттік қалыптың баяу ҿзгерістері
бедерінде күшейіп кетеді.Оған ұйқы,байсалды сергектік,қырағы назар,стресс ҽртүрлі ҽсер
етеді.
Б)Ұйқы.Ұйқы адамдар мен жануарлар тіршілігінде маңызды орын алады.Олардың
ұйқысы мен сергектігі т»ҽулікте оқтын-оқтын алмасып,қайталанып отырады.Мұндай ұйқы
біркезді деп аталады.Ал, кейбір жанарларда ұйқы мен сергектіктің мұндай алмасуы
бірнеше реет қайталанады.оны кҿпкездіұйқы деп атайды.Сонымен бірге маусымдық ұйқы
болады.
Организмнің ұйқы кезінде кҿптеген ҽрекеттері ҿзінің қарқынын ҿзгертеді.Ұйұы
кезінде кейбір процестердің белсенділігі күшейеді,гипоталамус пен ми бағанында қан
айналымы артады.Жыныстық жетілу кезінде жыныс бездерінің белсенділігін реттейтін
гипофиз гормондарының түзілуі үдей түседі.Ұйқыға мұқтаждық адамдың жасына жҽне
жеке ерекшеліктеріне байланысты.Ұйқының бірнеше түрі бар:қалыпты физиологиялық,
гипноздық,наркотиктік, ауытқулық жҽне шарты рефлекс.Ұйқыға мұқтаждықтың даралама
ерекшеліктерінің себептері ҽлі толық ашылған жоқ. III жҽне IV топтармен жумыс
тҽсілдері.Үлгі бойынша бҿліктерді белгілеу.Қатырма қағазды бүктеу жҽне үтіктегіш
құралмен жазу.Мұғалімнің кҿмегімен қатырма қағазды желімдеу.Мұғалімнің кҿмегімен
фальц сызғышы бойымен пышақпен кесу.
Икемділік жҽне дағдылар.Тақырып барысында оқушылардың меңгеруі:
-қатырма қағазды бүгу,бүктелу сызығының жазу,сызық бойынша тура кесу икемділіктерін
бекіту;
-үлгіні талдау,жұмысты бірізділікпен орындау,қарапайым сызба бойынша жұмыс
істеу,оның белгілерін түсіну;
-қарапайым бұйымдардың жҽне жеке бҿліктердің жасалу технологиясы туралы ҿз бетімен
есеп беру;
-сҿйлеу барысында техникалық терминдерді қолдану.
Қағаз және қатырма қағазбен жұмыс
(қатырма қағаздан жасалатын кӛлемді бұйымдар) (4 сағат)
Тҽжірибе жұмыстары.Жұқа қатырма қағаздан ашық қорабтарды жасау.Қорабтың жазық
түрін үлгі жҽне сызғыш кҿмегімен белгілеу.Қорабтарды желімдеу тҽсілдері.Жұмыс үлгі
бойынша жҽне тҽсілдерді мұғалімнің кҿрсетуімен орындалады.
Техникалық мағлұматтар.Қатырма қағаздан ҽр түрлі қораптарды жасау туралы
қарапайым түсінік.Қораптарға арналған қатырма қағаздың қасиеттері (басқа сұрыптарға
қарағанда қалың жҽне берік,түсті).Қораптарды жаау тҽсілдері.Жұмыстағы қауіпсіздіік
ережесі.Қарапайым сызбамен жҽне оның белгілерімен (сызық кесу,үзілмелі сызық бүгу,
штрихты сызық-желімдеу) танысу.Рицовка (кесу) оның қолданылуы жҽне орындалу
тҽсілдері.Қатырма қағаз шетін қағаз жолақтарымен ҿңдеу.
Негізгі жұмыс бҿліктері туралы түсінік.
I жҽне II топтармен жұмыс тҽсілдері.Бҿліктерді үлгі жҽне сызғыш кҿмегімен
белгілеу.Фальс сызғышы кҿмегімен бүгілу сызығы бойынша қатырма қағазды
кесу.Қатырма қағазды бүгу жҽне түйіскен жерлері бойынша желімдеу.Кҿлемді
бұйымдарды қағаз жолақтарымен желімдеу.Қақпақтарының кҿмегімен қатырма қаағазды
жабыстыру.
III жҽне IV топтармен жұмыс тҽсілдері.Үлгі бойынша ҿз бетімен, сызғыш бойынша
мұғалімнің кҿмегімен белгілеу. III топ оқушылары ұатырма қағазды бүгілу сызығына
қарай фальц сызғыш кҿмегімен кесу.Нашар қабылдайтын оқушылар мұғалімнің
дайындаған сызығына қарай қатырма қағазды бүгеді.Қақпақтарының кҿмегімен қатырма
қағазды жабыстыру.
Икемділік жҽне дағдылар.Тақырып барысында оқушылардың меңгеруі:
-
Тапсырмада ҿз бетімен бағдарлау,жұмыс жағдайын талдау,жұмысқа қажетті
материалдар мен құралдарды анықтау,бұйымды дайындаудың бірізділігі туралы жоспар
құру;
