ҚОҒАМ ТУРАЛЫ ІЛІМ
61
3. Әлеуметтану ғылымы негізгі үш теориялық
тармақтан тұрады: құрылымдық-функция-
лық теория, конфликт теориясы және символ-
дық өзара әрекегке түсу теориясы. Осы үшеуін
қоғамды түсінуге мүмкіндік беретін балама
линза ретінде қарастыруға болады, олардың
әрқайсысы әлеуметтік құрылымдардың адам
мінез-құлқын қалай қалыптастыратынын тү-
сіну құралы ретінде бағалы.
4. Құрылымдық функционализм әлеуметтік
құрылымдарды айқындайды және олардың
әлеуметтік үйлесім мен тұрақгылыққа тигі-
зер зиянын талдайды. Айқын және жасырын
функциялар мен дисфункцияларды анықтау
оның аналитикалы қ негіздерінің бір бөлігі
болып табылады.
5. Конфликт теориясы Карл Маркстың адамның
мінез-құлқына және қоғамдық өміріне конф-
ликтінің және бәсекенің маңызды әсері тура-
лы идеялары арқылы қалыптасты. Ол әлеумет-
тік құрылымдарды «Бұдан кім пайда табады?»,
«Олар бұл артықшылықтарды қалай сақгап
тұрады?» деген сұрақтар қою арқылы талдай
ды. Бұл теория ымыраға келуге қарағанда қақ-
тығыстың маңызды екенін және өзгеріс қақты-
гыстың оң нәтижесі екенін айтады.
6. Символдық интеракционизм теориясы адамдар
арасындағы өзара әрекетке түсудің субъектив-
ті мәнін және адамдардың ортақ символдық
мән-мағыналарды дамытатын және қалыптас-
тыратын процестерін зерттейді.
7. Әлеуметтану эмпирикалық дәлелдерді сыни
және жүйелі тексеруден тұрады. Әлеуметтік
зерттеу процесі мәселені анықтау, негіз әзір-
леу, деректерді жинау, үлгілерді табу, теория
түзу деген бес кезеңнен тұрады. Бұл қадам
«ғылым дөңгелегі» деп аталатын үздіксіз
циклді құрайды. Деректерден теорияға қарай
ауысу индукция деп аталады, теориядан бол-
жамға ойысу - дедукция деп аталады.
8. Кез келген зерттеу жобасы зергтелетін айныма лы
шамаларды анықтап, олардың операцияланған
анықтамаларын тауып, сол айнымалы шамалар
ды зерттеуге арналған кейстердің өкілдік үлгіле-
рін қалай алуға болатынын пысықтайды.
9. Себен-салдарлық болжамдарды сынаудыц
жақсы жолы - эксперимент. Дегенмен экспе-
Сыни ойлау
1. Жеке басыңыздағы қиы нш ы лы қтарды ң қай-
сысын жалпыға ортақ мәселе ретінде қарас-
тыруға болады? Мәселеге бұлай басқаша
римент мінез-құлықты жасанды жағдайда
зерттейді және адамдар эксперимент кезін-
де өздерін басқаша ұстауы мүмкін. Сонымен
қатар эксперимент кейде субъектілерге зиян
келтіруі ықтимал.
10. Сауалнама барысында көп адамға стандарт-
ты сұрақтар қойылады. Бұл әдіс кездейсоқ
үлгілерді пайдалана отырып құбылыстың та-
ралуын, ондағы трендтер мен дифференциал-
ды (ағымдар мен жіктелуді) сигіаттау үшін
пайдалы. Бірақ адам мінез-құлқының контек
с т талдауда, себеп-салдарлық қатынастарды
анықтауда нәтиже бермейді.
11. Қатыса отырып бақылау әдісі - аз адамды
бақылау немесе олармен тереңдетілген сұх-
бат жүргізу тәсілі. Бұл - адамдардың өзара
қарым-қатынасы және оның субъективті
мән-мағынасы туралы шағын детальдар жи-
науға болатын тамаша әдіс. Алайда ол жалпы
қоғам өкілдерінің арасында емес, шағын топ
ішінде жүргізіледі және жалғыз ғана зерттеу-
шінің пайымдауына сүйенеді.
12. Қазіргі я тарихи жазба құжаттарды тал-
дау әдісін контент талдау дейміз. Оның ар-
тықшылығы - зерттеу қымбат емес
және зерт-
теуші деректерді өз бетініпе өзгерте алмайды.
Дегенмен мұнда тек қолда бар құжаттарды
ғана пайдалануға болады және зергтеушінің
жеке пайымдарына ғана негізделеді.
13. Әлеуметтанушылар зерттеулерін көбіне мем-
лекеттік органдардан, коммерциялық емес
ұйымдардан және басқа дерек көздерінен
алынған статистикаға негіздейді. Бұл арзан
әдіс өткенді де, қазіргі кезді де зерттеуге мүм-
кіндік береді, бірақ мұны тек қажетті дерек-
тер болған кезде ғана пайдалануға болады.
14. Көптеген әлеуметтанушылар академиялық
ортада сабақ беріп, зерттеу жүргізеді. Солай
бола тұра үкіметте, коммерциялық емес ұй-
ымдар мен бизнес саласында жүмыс істеп,
зерттеу нәтижелерін қолданып жүргендер
саны көбейіп келеді. Көптеген әлеуметтану-
шылар өз еңбектерін ғалым ретінде бағала-
май жүр, сондықтан біразы мемлекеттік
қызметке барып, әлеуметтік өзгеріске бағыт-
талған ұйымдарда, сот ісгерінде сарапшы куә-
гер ретінде жұмыс істейді және т.б.
қарау сіз тапқан шешімдердің сипатын өз-
герте ме?
2. Ерлер мен әйелдерге қоғам артатын сенімді