Оқулық Алматы, 012 Əож 37. Кжб 74. 00 Д 87

78
Білім  стандартында  қарастырылатын  ең  аз  мөлшерде  берілетін 
міндетті жəне ЖОО-ның ұсынатын оқу жүктемесі аясындағы білім 
деңгейі  түрлі  бақылаулар  арқылы  қамтамасыз  етіледі.  Кəсіптік 
білім  мамандығын  жоғары  білім  бағдарламасы  бойынша  оқытуды 
аяқтағандарға «баклавр» жəне біліктілік қосымшасы (транскрипт),  
мемлекеттік үлгідегі диплом беріледі.
Кредиттік  технологиямен  оқытуда  тест,  бақылау  жұмысы,  кол-
локвиум, реферат, шығарма, есеп берулер түрінде тексерілетін, оқу-
əдістемелік  əдебиеттермен,  ұсыныстармен  қамтамасыз  етілетін, 
студенттердің  оқытушының  жетекшілігімен  (ОСӨЖ)  жəне  өз 
бетімен  (СӨЖ)  атқаратын  өздік  жұмыстарының  көлемі  ұлғаяды. 
Олардың арасалмағын жоғары оқу орны дербес анықтайды. Біліктілік 
деңгейі дегеніміз үздіксіз кəсіптік білім жүйесінде кадрлар даярла-
уда,  кəсіпті  (мамандықты)  меңгертуде  талап  етілетін  жалпы  жəне 
кəсіптік  білімнің  көлемімен  жəне  арасалмағымен  сипатталатын, 
аяқталған кезеңі саналады. ОСӨЖ барысында оқу бағдарламасының 
ең күрделі мəселелері, үй тапсырмаларын орындау, курстық жобалар 
(жұмыстар), семестрлік жұмыстарды бақылау, есеп беру жəне СӨЖ 
тапсырмаларының өзге түрлерін орындау бойынша консультациялар 
беріледі.
2.2. Кəсіпке баулу бағдарламаларын түзудің 
ғылыми-теориялық негіздері
Кəсіптік  оқыту  үдерісі  мен  оқу-танымдық  үдеріс  ұғымдарын 
жеке-жеке қарастыру қажет. Оқыту үдерісі – бұл таным өрісі, яғни 
оқыту  үдерісінде  білім  алушы  кəсіби  шығармаларды  тыңдайды, 
қабылдайды, оны қайтадан есіне түсіреді, бекітеді. Бұл ретте жаңа 
білімдерді  меңгеру  міндеті  қойылмайды.  Ал  егер  білім  алушы  өз 
бетімен  білім  алуды  көздесе,  өз  бетімен  ақиқатқа  жетуді,  кəсіби 
құбылыстарды тануды жүзеге асыра алса, онда оның іс-əрекеті оқу-
танымдық үдерісі болып есептелінеді.
Кəсіптік  білім  үдерісінің  əдіснамалық  негізі  танымдық 
материалистік теориясы болып табылады. 
Кəсіби танымның бірінші баспалдағы – заттар мен құбылыстарды 
сезім  мүшелері  арқылы  бейнелеу.  Нəтижесінде,  белгілі  бір  ұғым, 
түсініктер қалыптастырылады. 
Кəсіби  танымның  екінші  баспалдағы – ұғым,  түсініктерді  пай-
ымдау.  Пайымдау  бұрыннан  меңгерілген  кəсіби  тəжірибе,  ой  опе-

79
рациялары негізінде жүзеге асырылады, нəтижесінде кəсіптік білім 
меңгеріледі.
Кəсіби  танымның  үшінші  баспалдағы – меңгерілген  кəсіптік 
білімді іс жүзінде қолдана білу, яғни кəсіби танымның толығымен 
аяқталу  үдерісі.  Сөйтіп,  кəсіптік  білімді  меңгерудің  логикасы 
қабылдау, пайымдап бекіту, қолдану құралдарымен сипатталады.
Педагогикалық  сөздікте  білім  мазмұны  ұғымына: «Жеке 
тұлғаның  дамуын  қамтамасыз  ететін  білім,  іскерлік,  дағдылардың, 
шығармашылықтың  іс-əрекет  тəжірибесі  мен  дүниеге  деген 
эмоционалды-құндылықты  қарым-қатынастардың  педагогикалық 
тұрғыдан бейімделген жүйесі»-деген анықтама берілген
1
Кəсіптік  білімнің  жалпы  мазмұны  «не  үшін  оқыту?»  деген 
сұраққа  жауап  іздестіреді.  Дегенмен,  неге  оқыту  деген  сұрақты 
қанағаттандыру үшін, адамзаттың əлеуметтік өмірінде жинақталған 
аса бай кəсіби мəдениетінің тəлімдік-тəрбиелік жағынан маңыздысын, 
ең қажеттісін таңдап алу жəне оны жас ұрпақтың бойына сіңірудің 
мақсатын, міндеттерін анықтап алу қажет. Ал білім мақсаты əр та-
рихи кезеңдерде қоғамдағы өркениеттің дамуына сəйкес, сан қилы 
өзгеріп  отыратындығы  мəлім.  Міне,  сондықтан  кəсіптік  білімнің 
міндеттері,  білім  көлемі,  оқулықтардың  құрылымы,  пəн  мазмұны 
үнемі даулы проблема болып келеді.
Кəсіптік  оқытудың  білім  мазмұнына  қатысты  қазақстандық 
ғалымдар  бірнеше  анықтамалар  қалыптастырған.  К.Өстеміров, 
Н.Шəметов,  И.Васильев  сияқты  ғалымдардың  пікіріне  сəйкес: 
«Білім мазмұны- бұл тиісті орында жүйеге келтірілген білім, білік 
жəне  дағдыларды  игеру  барысы  жəне  нəтижесі,  оқушыны  өмірге 
жəне еңбекке дайындаудың шарты»,- десек, кəсіптік білім мазмұны 
Б.Əбдікəрімов анықтама бергендей: «... оларды меңгеру нəтижесінде 
оқушылардың  ақыл-ой  жəне  дене  қабілеттеріннің  дамуын,  халық 
шаруашылығының  белгілі  бір  саласында  өнімді  еңбек  етуге  даяр 
тəрбиелі,  білікті  жұмыскерді  даярлауды  қамтамасыз  ететін  жалпы 
білімдік,  политехникалық,  кəсіби  жəне  жалпы  техникалық  кəсіби 
білім, іскерлік жəне дағдылар жүйесі». Өстеміров 41 б
1
Педагогический  энциклопедический  словарь / Гл.  Ред.  Б.  М.  Бим-Бад;  Редкол.:  М.  М.  Без-
руких, В. А. Болотов.ю Л.С.Глебов и др. – Большая Российская энциклопедия, 2002. - С.266. 

80
2.3. Кəсіпке баулу мазмұнын сұрыптаудағы жалпы тəсілдер
Кəсіптік  білім  мазмұнына  белгілі  бір  білім  мекемесінде 
меңгертілуге тиісті сұрыпталған кəсіптік білім, іскерліктер жүйесі, 
орта  мектептердегі  кəсіптік  білім  мазмұнын  қалыптастырудың 
алғышарттары ретіндегі белгілі бір жүйелер жатады. Кəсіптік білім 
мазмұны өз кезегінде Б. Əбдікəрімов талап еткендей:
-  білім  алушылардың  баламалы  (альтернативті)  ойлауын  жəне 
меңртілген білімдерін өндірістік міндеттерді жаңа жағдаяттарға өз 
бетімен  көшіре алу іскерліктерін дамытуға;
-  өндірістік  міндеттерді  біліктілікпен  орындау  үшін  қажетті 
дағды жəне іскерліктер жүйесін қалыптастыруға;
- белгілі бір еңбек əрекеті тəжірибесін меңгертуге;
- ұжымда адамгершілік иделдарын жəне қарым-қатынас норма-
ларын меңгертуге;
-  оқыту  мазмұнының  оның  түпкі  мақсаттарына  сəйкес  келуін 
жəне оқытудың өте-мөте тиімді əдістерін жəне ұйымдастыру форма-
ларын пайдалануды қамтамасыз етуі тиіс»
1
. 
Кəсіптік  білім  оқу  үдерісінің  тұтас  бір  бөлігі  ретінде  білім 
мазмұнын  қалыптастырудың  теориялық  тұжырымдамаларына 
негізделеді.  Кəсіптік  білім  мазмұны  бүгінгі  əлеуметтік  тапсырыс, 
əлеумет жəне ғылым жетістіктері, қажеттіліктер жүйесінің сипатына 
қарай анықталады.
Ал кəсіптік білім көздеріне еңбек мəдениеті, нақтылап айтқанда, 
түрлі саладағы еңбек нəтижелері, құралдары, техникасы мен техно-
логиясы жəне т.б. жатады.
Кəсіптік  білім  мазмұнын  сұрыптауда,  оны  құрастыруда 
қабылданған  талаптар  жəне  оқу  пəнінің  оқу-кəсіби  материалдары-
мен  толықтырылуын  қамтамасыз  ететін  өлшемдерді  анықтайтын 
дидактикалық  принциптер  (В.  В.  Краевский,  В.  С.  Леднев,  И.  Я. 
Лернер, М. Н. Скаткин, Ю. К. Бабанский, Б. Ə. Əбдікəрімов, Ə. Ə. 
Усманов, Г. Д. Жангисина) негізге алынады.
Кəсіптік  білім  мазмұнының  тұжырымдамасы  аға  ұрпақтың 
еңбек  саласында  жинақталған  тəжірибесін  жеткізуді  оның  басты 
əлеуметтік  фукнциясы  ретінде  қарастыра  келе,  төрт  құрылымдық 
элементтерін ашып көрсетеді:
1) Кəсіптік білім – бұл тиісті білім беру орнында жүйеге келтірілген 
1
Абдыкаримов Б.А. Профтехшкола и рынок /Под ред. А.П. Сейтешева. – Алматы, 1995.- 402 с.