ТУҒАН ТІЛ – ТҰҒЫРЫҢ
17
«Тіл және қоғам» №4 (42) / 2015
ауқымдандыруы тиіс. Мемлекеттік тілмен бірге қостілділік болу
– әлеуметтік сұраныс. Мемлекеттік тіл – бұқаралық сипат алған
қостілділіктің
қатарында емес, біріншіде тұруы шарт.
Ғаламдандыру жағдайында мемлекеттік тіл, орыс, ағылшын
тілдерінен тұратын үштілділікті дамытудың қажеттілігі айдан анық.
Бірақ қазақстандықтар өз елінде ғаламдандыру тілін тежеу үшін
үштілділікті мемлекеттік тіл негізінде дамытуы шарт.
Жолдау тұрғысынан алғанда, мынаны ескеру керек, кез келген
тәуелсіз мектептің іргетасы (фундаменті) – еліміздің мемлекеттік тілі.
Осы XXI ғасырдың басында тіл білімінің беделді маманы саналатын
Дэвид Кристал дегеннің «Англиский язык как глобальный» деген
кітабы орыс тіліне (2001) аударылып шықты. Сол кітап осылай аталады
да, былай аяқталады: «...англиский в той или иной его форме может
навсегда стать языком международного общения для мирового
сообщества» (235-бет).
Менің екі ұсынысым бар: 1-ұсынысым: ағылшын тілін оқыту керек,
бірақ баланың жасына қарай оқыту деген педагогика қағидасына сай,
әлемдік психолингвистика ғылымы жетістіктеріне арқа сүйей отырып
оқыту шарт. 2-ұсынысым – қазақ тіліне деген сұраныстың бар
екендігін, бірақ ол сұраныстың орыс тілінде өтеліп келе жатқанын барша
жұрт білуі тиіс. Сұраныс қазақ тіліне болғандықтан да Президентіміз
«Біз барша қазақстандықтарды біріктірудің басты факторларының
бірі – еліміздің мемлекеттік тілін, барлық қазақтардың ана тілін одан
әрі дамытуға бар күш-жігерімізді жұмсауымыз керек» деп отырғанын
және бұл қазақ қана емес, күллі елдің сұранысы екенін ұмытпаған
мақұл.
Тәуелсіздік туы желбіреген Қазақстанның тілдік өркендеуі –
мәртебелі міндет. Жедел жаңару жолындағы жаңа ғасырдың алғашқы
5 жылдығында адамзаттың білім-тәрбие сияқты әлеуметтік ауқымы
кең мәселелерін көтеру, оны шешу орайында ой бөліскен жөн болса
керек. Қазақ қауымының (аз қазақты қақ жармайық, «жаңа қазағы»
және бар) бүгінгі жас ұрпақ тәрбиесі, жігерлі де білікті жастарды
тәрбиелеу әр пәнмен ұштастырылуы тиіс.
Бала тәрбиесі босаңсымауы тиіс. Оның бойына тектілік, даралық,
қасиеттілікті дарыту, сіңіру, жетілдіру керек деген сөз – дұрыс сөз.
Біздің елімізде бәсеке тіл саласында да кеңінен көрініс беруде. Тілдік
бәсеке – орыс, қазақ тілдерінің бәсекесі тұрмыс пен жанұядан бастап
мемлекеттік аппаратқа дейін дендеген.
Қай деңгейде болмасын, қазақ
ұлты өзінің әлеуметтік қарым-қатынастық кеңістігінде өз тілінің
өрісін кеңітері күмәнсіз. «Шешінген судан тайынбайды» демекші, тілі
үшін күрестен тайынбайды. Қазақ есесін ешкімге берген емес, ана
тілі майданында белсенді белдесуге шығады. Қазақ тілін өркендету
өзекті міндет болып тұрған заманда қазақ тіліне ден қою керек, оған
деген көзқарас түбегейлі өзгермек керек. Сонда ғана қазақтілділер
өркөкірек орыстілділердің өрекпіген тегеурініне төтеп беріп,