50
Оқушылармен жүргізген көптеген социологиялық зерттеулер мұндай орта,
жағдайлардың жоқтығына дәлелдейді. Әсіресе 1 – 4 сынып оқушыларының бос
уақытын ұйымдастыру қиын мәселенің бірі болып тұр.
20 жылдарда, оқу мен тәрбиеге байланысты жұмыстарды үйлестіруде
іздестіру барысында С.Т. Шацкий қазірге дейін маңызын жоймаған мынадай
пікір айтқан еді: «Біздің қолымызға күш пен қаржы болғандықтан, біз тек қана
арнаулы мектеп ғимараттарындағы ғана емес, одан тыс жерлердегі
педагогикалық үрдістерді зерттеуіміз керек». (педагогикалық жинақ. Т.2.М.
1964 ж. 296-бет). Өкінішке орай, бұл идея мектепті толғандыруды қойды,
теория мен практиканың басты назарында тек сабақ қана қалып отыр.
Мыңдаған балалар сабақтан тыс уақытта не шаруамен, қандай іспен
айналысуды білмейді. Балалардың ойын, әрекетін ұйымдастыруды қалай
жақсартуға болады, бұл мәселе педагогикалық үрдісте қандай орын алады.
Ойын әрекетті балалардың бағалы өмірінің алғашқы күндерінен бастап-ақ
маңызды орын алады. Алайда, жақсы, дұрыс қйымдастырылған ойын ғана
тиісті, қалағанындай нәтиже бере алады, ойын бастауыш сынып мұғалімдерінің
бірден-бір көмекшісі болу керек.
Ойын екі түрлі уақыттық бағытта әсер етеді: қазіргі және болашақта. Бір
жағынан бала бірден, осы мезетте қуанышқа бөленеді, екінші жағынан ойын
әрқашан болашаққа бағытталған, өйткені онда, ойын барысында келешек
өміріне ықпал ететін сапалық қасиеттер мен дағдылар, икем қалыптасады.
А.С.Макаренконың айтуы бойынша, ойынға бір жақты көзқарас қате
педагогикалық үрдісте ойынды дұрыс пайдаланбауға әкеп соғады, көп ретте
мұғалімдер ойынның негізгі мәні – балаларға қуаныш сыйлау екенін ұмытады.
«Тәрбие теориясы мен методикасында А.С.Макаренко идеяларын дамыту»,
(Москва, 1989 ж.). Ойын бала үшін жаңа ортаға тезірек үйренуіне мүмкіндік
береді. Жаңа ортаға, оқу үрдісіне өту үйреншікті өмір сүру әдістерін өзгертуді
қажет етеді. Ал Ю.К. Бабанский ойынды бастауыш сынып оқушыларының
барлық әрекеттерін ынталандырудың түрлері мен әдіс түрлерінде ұсынады.
Біздіңше, педагогика теориясы мен практикасында сыныптан тыс
жұмыста ойын әрекеттеріне жаңаша, тәрбие үрдісінің ажырамас бөлігі ретінде
қарау керек, мұнан тарихи қалыптасқан тәжирибелерді ескере отырып, оны
ұйымдастырудың кейбір алғы шарттарын пайымдап, саралау қажеттілгі туады.
Бастауыш сынып оқушыларының ойын әрекетін ұйымдастыруды зерттеудің
актуалдығы әсіресе қазіргі кезеңде өсіп отыр.
Халық жасаған мұралар сан алуан. Солардың бірі – ұлт ойындары.
Ойынға тек ойын деп қарамай, халықтың ғасырлар бойы жасаған асыл
қазынасы, бір жүйеге келтіретін тамаша тәрбие құралы деп қараған орынды.
Ұлт ойындарын отбасы тәрбиесінен бастап мектептегі жеке пәндерді оқыту
барысында қосымша материал үшін, баланың сол пәнге қызығушылығын
арттыру үшін пайдалануға болады.
Біздің, әсіресе үлттық ойындардың тәрбиелік мүмкіндіктері мол екеніне
көзіміз жетті. Аға ұрпақ өз білгенін, өз көкейіне тоқығанын кейінгі ұрпаққа
мирас етіп кеткен. Солардың бірі – ұлт ойындары. Ойын баланың көңілін
өсіріп, ойын сергітіп қана қоймай, оның таным-түсінілігін де арттырады. Ойнай
51
білген бала сол халықтаң мінез-құлқынан, ой санасынан, тұрмыс-салтынан
хабар алады.
Ұлт ойындары – халық педагогикасының негізгі бір саласы ретінде
оқушыларға жан-жақты білім беруде, олардың өмір тәжирибелерін кеңейтуде,
дүниені танып білу қабілеттерін жетілдіруде аса қажетті тәрбие құралдырының
бірі. Қлт ойындарын отбасы тәрбиесінен бастап мектептегі жеке пәндерді
оқыту барысында, үзілісте де, бос уақыттарда өткізілетін ертеңгіліктер мен
кештерде дидактикалық, қосымша материал ретінде пайдалануға болады.
Ойынды балалардың жазғы дем алатын орны – сауықтыру лагерьлерінде
кеңінен пайдаланған жөн. Соңғы жылдары оқу жоспарына енгізілген
тақырыптың көбі жазғы демалыс лагерінде оқушыларды ұлттық ойындармен
таныстыру әдістемесін меңгеруге арналуда. Бұл тек белгілі ойындарды ойнатып
қана қоймай, ұлттық ойындарға арналған мерекелер өткізу, белгісіз түрлері
туралы деректер жинастыруды көздейді. Ұлттық рйындарды оқу-тәрбие
жұмысында кеңінен пайдалану – студент-практиканттарға қойылатын
талаптардың бірі. Істін нәтижелі болуы студенттердің білімін, мамандықтарына
деген қызығушылығын арттыруға септігін тигізеді. Сондықтан ұлттық
ойындарды тәрбие құралына айналдыру үшін бірқатар әдістемелік талаптардың
қатаң сақталуын талап етеміз.
1. Тәрбиеші ұлт ойындарының неғұрлым көп түрін білуі тиіс.
2. Ұлт ойындарын балалардың жас ерекшелігіне және қызығушылығына
байланысты іріктей білу.
3. Барлық ойындардың тәрбиелік мақсатын анықтап алу (белгілі бір
ойынмен балалардың бойында қандай қасиеттерді тәрбиелеуді көздейді).
4. Ойын ережесін өзі жете біліп, балаларға да түсінікті етіп жеткізе білу.
5. Ойын барысында ережені сақтауды қатаң түрде қадағалау. Көптеген
жағдайда ойын ережесінің бұзылуы балалар арасында ұрыс, келіспеушілік,
реніш тудырады.
6. Ойынға арналған құрал-саймандарды даярлау. Қажет болған жағдайда
өз қолымен әзірлеу немесе басқа құралдармен алмастыру.
7. Ойын алаңы балалардың өміріне қауіп тудырмауы тиіс. Ойынға ашық
алаң немесе арнайы жабдықталған ойындар пайдаланады.
Демек, ойын арқылы балаларды өмірге ең қажет қсиеттерге: өжеттілікке,
іскерлікке, жауапкершілікке, ептілікке тәрбиелейміз.
Балалар жұмысын ойын түрінде ұйымдастыруда мынадай шарттарды
сақтау керек екен:
Балалар ойын үрдісінде жаңа білімдер, пайдалы іскерліктер, әдеттер мен
дағдылар үйренеді. Мысалы, балдырғандарға өздерінің көмегі керек
(«Көмекшілер ойыны») өздері пайдалы болатын жердерді іздеп табады. Мектеп
маңындағы қолайсыз көшелердің кетік-құтығын, шалшық сулар үймелеген
жерлерді құм, тас тастап жөндеп тастайды. Осыларды ойын ретінде өткізуге
болады.
Балабақшаларда
ойыншықтарды
жөндеп
тастайды.
Балалар
бақшасындағы ойыншықтарды жөндеуді де ойын ретінде өткізуге болады:
барлық сынған ойыншықтар балалар бақшасынан қашып кетіп, кішілердің
көмегімен тосып отыр, соларға көмектесу керек: бір аяғы жоқ аю жылап отыр,
Достарыңызбен бөлісу: |
