Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

Әрине,  дедуктивті  ДҚ  ережелерінің  жиынтығы  ауқымды  болып, 
оларды жедел жадқа орналастыру мҥмкін болмаса, олардың сақталуын 
реттеу  мəселесі  туындап,  оларды  сыртқы  жадта  қолдану  қиындайды. 
Сонымен  қатар,  мҧндай  жағдайда  реляциялық  жҥйе  қолданылуы 
мҥмкін,  бірақ  ол  аса  тиімді  емес.  Ол  ҥшін  кҥрделі  деректер 
қҧрылымдары  жəне  басқа  да  іріктеу  шарттары  қажет.  Бҧл  мəселені 
шешуге  арналған  тек  жекелеген  əрекеттер  белгілі,  алайда  жалпы 
шешім əлі де табылған жоқ. 
Бақылау сұрақтары 
1. Ережелерге  негізделген  дерекқор  кестелерінің  қҧрылымдары 
дəстҥрлі – реляциялық ДҚ-дан несімен ерекшеленеді?  
2.  Белсенді жəне дедуктивті дерекқорлардың басты сипаттамаларын 
атаңыз. 

V   Б Ө Л І М  
ӚНДІРІС ПЕН КӘСІПКЕРЛІКТЕ ДҚБЖ 
ҚОЛДАНЫЛУЫНЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК МЫСАЛДАРЫ  
В ПРОИЗВОДСТВЕ И БИЗНЕСЕ 
17 Тарау 
ӚНІМНІҢ ӚМІРШЕҢДІК КЕЗЕҢІН БАСҚАРУ ЖҤЙЕЛЕРІ 
17.1. 
Кәсіпорынның интеграцияланған ақпараттық 
ортасы 
4.1 бөлімінде біз заманауи өндіріс жəне кəсіпкерлік жағдайындағы 
ақпараттық жҥйелерді дамытудың жаңа бағыты –  CALS-технологиясы 
жайлы 
жəне, 
соған 
байланысты 
кəсіпорындарда 
бірнеше 
қолданушылық, 
ҥлестірілген 
ДҚ-ларды 
ҧйымдастыруға 
өту 
қажеттілігін  қарастырдық.  Енді  бірыңғай  ақпараттық  кеңістікті  кез-
келген  кəсіпорында  қҧру  бойынша  жҧмыстарды  ҧйымдастырудың 
негізгі бағыттарын қарастырайық. 
Осы 
жҧмыс 
саласының 
тҧжырымдамалық 
ҥлгісінен 
байқағанымыздай,  CALS-технологияларының  мəйегі,  осы  негізде 
қҧрылған 
автоматтандырылған 
жҥйелердің 
интеграцияланған 
ақпараттық ортасы болып табылады. 
ИАО  идеясы  CALS-технологиялары  пайда  болғанға  дейін  ҧзақ 
уақыт  бҧрын  ғылыми  айналымға  енгізілген.  1983  жылдың  өзінде, 
жапон  ғалымы  N.Okino  былай  деп  пайымдады:  материалдық 
объектілер  жəне  солармен  қатар  жҥретін  жобалау  процестері, 
технологиялық  дайындық  пен  басқарудың  адамның  өзге  іс-əрекеттері 
мен  қызметінен  ерекшеленетіні  соншалық,  оларға  айрықша 
бағдарламалық-əдістемелік, 
математикалық 
жəне 
ақпараттық 
қамсыздандыру  архитектурасыжауап  беруі  керек  деп  санады.  Оның 
пікірінше,  іргелі  өндіріс  жҥйесін  жəне  басқа  да  қосымшаларда 
ақпаратты 
өңдеу 
арасындағы 
айырмашылық, 
компьютерлік 
технологияда негізінен екі жағдайғакеліп тіреледі. 
1. Өндіріс жəне ондағы барлық процестер физикалық əлемге тиесілі 
жəне компьютердегі процестер ақпарат əлеміне жатады. Демек, өндіріс 
мəселелерін  ақпаратқа  айналдыру,  сондай-ақ  ақпараттық  əлемнен 
физикалық тҥрде кері өту қажеттілігі туындайды. Бҧл дҧрыс модельдеу 
мəселесі,  яғни,  физикалық  жəне  ақпараттық  кеңістік  арасында  хат 
алмасуды (мҥмкін болса, жеке-жеке) қҧруды білдіреді. 

Есептеу  мəселелерін  шешу  ҥшін  дəстҥрлі  математикалық  қамтамасыз 
етуді  (МҚ)  қҧрған  кезде,  мəселені  шешудің  жалғыз  математикалық 
моделі даму орталықтарына енгізілді, ол қолданба интерфейсі арқылы 
əр тҥрлі қолдану салаларына бейімделеді (17.1 сур.). 
Өндірістік  мəселелерді  шешу  барысында  бҧл  тəсіл  іс  жҥзінде  іске 
асырылмайды,  себебі  олардың  кҥрделілігі  мен  алуан  тҥрлілігіне 
байланысты біртҧтас модель қҧрылмайды. 
Егер Н. Окино зерттеген өндіріс мəселелеріне қосымша, өнімдерді 
жеткізу,  пайдалану,  жөндеу  жəне  жөндеу  мəселелері  қосылса  болса, 
яғни  өнімнің  өміршеңдіккезеңінің  (ӨК)  өндірістен  кейінгі  кезеңдері 
қамтылса, жағдай одан сайын кҥрделене тҥседі. 
2. Дəстҥрлі тəсілдің жоғарыда көрсетілген кемшіліктерін (17.1 сур. 
қараңыз)  есепке  ала  отырып,  бірыңғай  дерекқорын  ҧйымдастыру 
стратегиясын  шегеріп,  мəні  17.2  суретінде  көрсетілген  стратегияға 
көшу ҧсынылады.  
Мҧнда 
жҥйе 
мəйегінің 
рөлін 
модель 
емес, 
жалпы 
(интеграцияланған)  дерекқоры  (ЖДҚ)  атқарады,  оған  бағдарламалық 
қосымшалар  формасында  жҥзеге  асырылған  əр  тҥрлі  мəселелік-
бағытталған  модельдер  жатқызылады.  ЖДҚ-да  ақпараттық  əлемде 
физикалық  əлемнің,  объектілердің,  материалдардың,  өнімдердің, 
процестер  жəне  технологиялардың  мəнін,  қҧжаттардың  тҥрлі,  қаржы 
ресурстарын,  кадр  бөлімі  мен  өндіруші  кəсіпорынның  жабдықтарын, 
тапсырыс  берушінің  өнімді  пайдалануынажасалатынжағдай,  қызмет 
көрсету  жəне  жөндеу  қызметтері  жəне  т.б.  бейнелейтін  ақпараттық 
объектілер қамтылады. 
 
Пән саласы
 
 
 
(^Модель Д—
 
Қосымша
 
 
 
 
Пән саласы
 
й
 
 
(^Модель Д—
 
Қосымша
 
 
1
 
 
Пән саласы
 
ч.
 
ей
 
а
 
ю
 
 
(^Модель Д—
 
Қосымша
 
 
I
 
 
Пән саласы
 
ю
 
О
 
 
(^Модель Д—
 
Қосымша
 
 
 
 
 
 
 
17.1- сур. Жалпы дерекқорларды жергілікті дерекқорлар негізінде 
ҧйымдастыру стратегиясы 
моделей 

 
б 
17.2 сур. Жалпы дерекқорларды бірнеше қолданушылық (а) жəне 
ҥлестірілген (б) дерекқорлар негізінде ҧйымдастыру стратегиясы  
Об
щ
ая
 б
аз
а 
да
н
н
ы
х 
об
 
и
зде
ли
и