Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

Cache  —  жобалау  қҧралдарына  жəне  қосымша  өңдеуге  көп 
интерфейстер қолдау табатын ашық жҥйе. 
Cache  іс  жҥзінде  кеңінен  таралған    Web-серверлері  бар  барлық 
атаулы деген платформаларда жҧмыс істейді. Осы тҧста қосымшаның 
бір  платформадан  екінші  платформаға  толық  ауысуы  қарастырылған. 
Деректер 
қорын 
өңдеудегі 
заманауи 
объектілі-бағытталған 
технологиялардың  осындай  артықшыларына  қарамастан  өңдеушілерді 
реляциялық  технологиядан  объектілі-бағытталғанға  ауысуға  шешім 
қабылдауда  біраз  ойландыратын  бірнеше  бөгеттері  де  бар.    Негізгі 
бөгет болып реляциялық ДҚБЖ-не сҥйенетін өңдеулердің айтарлықтай 
ҥлкен  көлемі  болып  табылады.  Деректерді  өңдеудің  жаңа 
технологиясына  ауысу  барысында  көп  мəселелерді  «нөлден»  бастау 
қажет,  сондықтан  осындай  ауысудың  мақсаттылығы  туралы  сҧрақ 
туындайды.  
Бҧдан  бөлек  постреляциялық  ДҚБЖ  қатарындағы  объекті 
технологияның  қҧрылымды болып келетін SQL сияқты дамыған жəне 
стандартталған тілі жоқ.  
Cache  жҥйесінде  аталған  мəселелер  реляциялық  технологиядан 
объекті технологияға ауысу мҥмкіндігімен қамтамасыз ететін рəсімдер 
негізінде шешілді.   
 
15.2.  Cache 
және WWW-технологиялар 
Өңдеудің  жəне  қолға  алынған  CALS-технологиясының  енгізген 
шарттарында      Web-сервистер    Cache  ортасы  ҧсынатын  негізгі 
мҥмкіндіктердің бірі болып келеді.  
Бəріміз  білетіндей  WWW  жҧмысының  негізгі  принципі  барлық 
қҧжаттарды  HTML  бірыңғай  форматында  жасау,  ал  əртҥрлі 
компьютерлік  платформаларда  қызмет  істейтін  сатып  алушылардың 
қосымша  браузерлері  осы  қҧжаттардың  көбін  бірдей  етіп  көрсетеді 
десе  де  болады.    Бірақ  шешімдерді  қҧжаттарды  өңдеудің 
статистикалық  принциптері  көрсетеді.  Оларға  динамика  беру  ҥшін 
сатып  алушы  жаққа  да  жəне  сервер  жаққа  да  қызмет  ететін 
бағдарламалаудың əртҥрлі қҧралдарын қолдану керек болды.  
Егер  өңдеуші  сатып  алушы  жағында  қызмет  ететін  скрипттік 
тілдерді  таңдаса,  онда  олардың  қызметтік  аумағы  көрсетілген 
қҧжатпен  шектеліп  қалады,  ал  кіретін  деректер  ретінде  қолданушы 
əрекеті,  немесе  оның  компьютерінде  сақталған  ақпарат  қолданылады.  
Бҧл  шектеу  скрипттік  тілдердің  қҧжат  жҥктелген  жəне  скрипттер 
қабылданған  WWW-серверден  белгілі  бір  қосымша  ақпарат 
алмағанымен байланысты.  
Егер  сайтта  деректерді  басқарудың  біршама  кҥрделірек  жолдарын 
қолдану талап етілсе, онда сервердің өзінде жҧмыс істеген, орындалған 
модульдерді қолдану керек болады.  

Тек  осындай  жолмен  ғана  деректер  қорына  кіруге  жол  ашуға  жəне 
соңыра  қашықтағы  қолданушыға  жіберілетін  алынған  ақпараттар 
негізінде  парақшаларды  қалыптастыруға  болады.  Тек  серверде  ғана 
жҧмыс 
сеансын 
жəне 
электрондық 
коммерцияның 
барлық 
қосымшаларында 
қажет 
болып 
табылатын 
қолданушылар 
идентификациясын қолдауды қамтамасыз ету мҥмкін болды.   
Әрине,  Web-жобалау  технологияы  аз  болмады.  Осы  мақсат  ҥшін 
C++  сияқты  классикалық  тілдер,  Web-те  арнайы  бағытталған  ASP 
сияқты технологиялар қолданылды.  Дегенмен осылардың барлығының 
бір ортақ сипаты болды, ол – қҧжаттардың соңғы қорытындысы HTML 
форматында шығарылды.   
Компьютерлік  индустриядағы  ҥдерістің  жалпы  жылдамдығын 
есепке алсақ, онда ғаламтор желісінде өте ҧзақ қолданылған, көп өмір 
сҥретін  HTML  жақын  арада  XML  жаңа  тілімен  жаңартылуы  мҥмкін 
екенін  мойындауымызға  болады.    Оның  ҥстіне  CALS  негізіндегі 
халықаралық  стандарттар  қҧжаттарды  форматтаудың  осы  тіліне 
бағытталып келеді.    
Web-сервирстер  жəне  жекеленген  сатып  алушылар  жҥйесі  тек  өте 
кҥрделі функционалдылығы бар ресурстар ҥшін ғана қажет.  
Жалпы  жағдайда  Web-сервистер  информацияны    XML  тілінде 
қабылдайды  жəне  жібереді.  Бҧл  тіл,  əрине,  ашық  стандарт  болып 
есептеледі.  Сонымен  қатар  XML  де  алдыңғы  HTML  сияқты 
платформаға  жəне  операциялық  жҥйеге  тəуелді  емес.  Осы  екі 
фактордың 
ҥйлесімділігі 
өңдеушілерге 
əртҥрлі 
компьютерлік 
платформаларда  пайдаланылатын  сатып  алушылардың  əртҥрлі 
қосымшаларын  еркін  тҥрде  жасап  шығаруларына  мҥмкіндік  береді, 
яғни  бір  сервиске  бірнеше  сатып  алушылардың  қосымшалары  сəйкес 
келуі мҥмкін.  
Серверден  сатып  алушыға  жəне  керісінше  жіберілетін  XML-
қҧжаттар,  Web-  сервисінің  идеяларына  тартымдылық  туғызатын, 
барлық  брандмауэрлерде  ашылатын  HTTP  протоколы  бойынша 
жіберіледі.   
Web-сервистер  өздігінен  қҧжатталатын  сервис  екенін  ескере  кету 
керек, яғни кез-келген сатып алушының қосымшасы сервис қҧрылымы 
туралы,  оның  функционалдылығы  туралы  ақпарат  жəне  Web- 
сервиспен  қолданылатын  шақыру  функцияларының  ережесін  ала 
алады.  
Web-сервистер  барлық  ақпаратты  ҥш  тҥрлі  жолмен  жібереді  жəне 
қабылдай  алады:  HTTP  стандартты  хаттамасының  GET  жəне  POST 
əдістерін қолдана отырып немесе XML-дан қалыптасқан SOAP тілінің 
көмегімен.  Алғашқы  екі  нҧсқа  да  стандартты  браузерді  сатып 
алушының қосымшасы ретінде қолдануға мҥмкіндік береді, бірақ оның 
ең тиімді нҧсқа емес екенін мойындау қажет. 

Біріншіден  браузердің  көмегімен  əжептəуір  кҥрделі  сервистің  барлық 
функцияларын  шақырту  ҧйымдастыру  өте  қиын.  Өңдеуші  сервиске 
кіруге  арналған  Web-парақшалар  жасап  шығару  ҥшін  оның 
қҧрылымымен  ертерек  танысып,  зерттеуі  керек.    Сондықтан  бҧндай 
жағдайда  біз  өздігінен  қҧжатталатын  қабілетімізден  айырыламыз. 
Екіншіден  ақпараттар  қорытындысы  бəрібір  де  браузер  адекватты 
тҥрде  көрсете  алмайтын  «таза»  XML  форматында  шығатынын 
ескеруіміз  қажет.    Сондықтан  біршама  салмақты  функционалдылығы 
бар SOAP тілін қолданған ыңғайлы.    
 
15.3.  al Basic.NET 
— қосымшаларды қҧрастыру ортасы 
Visual  Basic.NET  —  Windows-қосымшаларды  тез  өңдейтін, 
объектілі-бағытталған  концепциялар  қорында  толық  функционалды 
профессионалды  жобаларды  жасап  шығаратын  заманауи  визуалды 
орта.  Visual  Basic.NET-те  қолданушы  интерфейсін  қҧрастыру 
тінтуірмен  жасалатын  жҧмыс  болып  келеді.  Кейде    жоба  шеберімен 
бірге  жасаған  кодтың  бірнеше  жолын  ғана  қосу  керек  болады.  Visual 
Basic.NET  —  бҧл  біршама  қарапайым,  қатаң  тҧрпатталған  тіл.  Оның 
көмегімен  объектілі-бағытталған  конструкцияны  жеңіл  қҧрауға, 
графикалық  қолданушылық    интерфейс  (GUI)  жобалауға,  деректер 
қорымен жҧмыс істеуге болады.  
Сондай-ақ  Cache-пен  біріктірілген  Visual  Basic.NET  қамтамасыз 
етеді: 
• 
бағдарламаның  қолданушылық  интерфейсін  жасап  шығару 
қарапайымдылығын;  
• 
Web-сервистермен жҧмыс істеу мҥмкіндіктерін; 
• 
жҧмысты  ғаламтор  арқылы  қоса  отырып  сатып  алушы-
серверлік қосымшаларды жасап шығаруды; 
• 
SOAP-протоколының қолдауын. 
 
15.4.  SOAP 
— деректерді жіберудің кӛпплатформалы 
протоколы 
SOAP-протокол  —  бҧл  алыстағы  объектілердің  əдістерін  шақыра 
алатын,  қосымшаларға  арналған  ережелер  жиынтығы  Бҧл  алыстағы 
объектілердің  нақты  қайда  екендігі  –  басқа  каталогта,  корпоративтік 
интражелілерде  немесе    SOAP  қолданатын  сатып  алушылар 
бағдарламаларына  арналған  ғаламтор  желісінде,  ол  мҥлдем  маңызды 
емес.      SOAP  XML  тілінің  негізінде  жасалған.    Сатып  алушы  мен 
сервер арасындағы  ақпарат алмасу SOAP ережесі бойынша жазылған 
бөлек XML-қҧжат болып табылады.  
Бəрімізге белгілі, əрбір XML-қҧжаттың логикалық қҧрылымы оның 
DTD-блогымен анықталады.