Бағдарламасын іске асыратын білім беру мекемелерінің оқыту үрдісінде оқу құралы ретінде қолдануға ұсынылады

71 
 
Монитордың  бағасы  әдетте  компьютердегі  барлық  түйіндемелерді 
қосқандағы  бағасынан  да  көп  болады.  Сондықтан,  дербес  компьютерді 
тиімді  пайдаланудың  маңызды  факторлары  болып  мониторды  таңдау, 
дұрыс баптау мен пайдалануында. 
Онымен  қоса,  монитор  адам  денсаулығы  үшін  қауіпті  көзі  бола 
алады,  сол  себепті  өндірушілер  оны  қолданудағы  қауіпсіздікке  ерекше 
мәнді  береді.  Мониторлардың  әрбір  жаңа  буынымен  оларды  қолдану 
мен пайдаға асыруда қауіпсіздік пен өрістеу байқалады. 
Ұзақ  уақыт  бойы  мониторлар  құрылымы  мен  жұмыс  жасау 
принциптері бойынша кәдімгі тұрмыстық теледидарлардан еш нәрсемен 
ерекшеленбейтін 
(2.33-сурет). 
Алайда, 
сұйық 
кристалды 
мониторлардың  пайда  болуымен  олар  мүлде  басқаша  –  құрылымы 
жағынан,  сыртқы  әлпеті  жағынан  да  өзгерген.  Жаңа  технология 
теледидарлардың  жаңа  буындарын  шығаруда  да  тездетіліп  енгізілді. 
Қазіргі  кезде  сұйық  кристаллдағы  (СК)  панельді  мониторлар  дәстүрлі 
ЭСТ-мониторлармен  бәсекелессе  де,  өз  кезегінде  олар  өз  орындарын 
беруге  асықпайды.  Екі  құрылымның  да  өзіндік  кемшіліктері  мен 
артықшылықтары бар. 
ЭСТ-мониторларының негізгі құрылымы болып электронды-сәулелі 
трубка  табылады  (CRT  —  Cathode  Ray  Tube).  Осындай  типтегі  құрал 
1897  жылы  ашылған,  және  осциллографта  ауыспалы  тоқты  өлшеу 
аспаптарында қолдануға бағытталған болатын. Кейін электроны-сәулелі 
трубка 
(кинескоп) 
теледидарлық 
қабылдағыштардың 
негізгі 
құрылымына айналды. 
Электронды-сәулелі  трубка,  немесе  кинескоп,  білерген  сауыт 
шыныдан,  электронды  тапанша  мен  ауытқушы  жүйесінен  құралады 
(2.34-сурет). Электронды тапаншасы орналасқан кинескоптың бір жағы  
ұзын  және  жіңішке  орны  –  ол 
мойыны.  Басқа  жағы  –  кең  және 
жайпақ  –  ол  экран  болып  міндет 
атқарады.  Экранның  ішкі  беті 
люминоформен  сырланған,  ол 
электронды  шабуылдар  кезінде 
сәулелерді 
шығарады. 
Люминафор 
ретінде 
сирек 
кездесетін 
металл 
қоспалары 
негізіндегі  химиялық  қосындылар 
-  европия,  иттрия,  эрбия  және  т.б. 
пайдаланылады. 
ЭСТ-да  электрондар  түйінін 
құру  кезінде  электронды  тапанша 
қолданылады. 
 
2.33-сурет. ЭCТ монитор 

72 
 
Ауытқушы жүйе 
Электронды тапанша 
Трубка мойыны 
 
Тік сызық бойынша 
ауытқу катушка 
Ферриттті өзекше 
Горизонталь бойынша 
ауытқушы катушка 
Көлеңкелі перде 
Ішкі магнитті экран 
2.34-сурет. ЭСТ құрылғысы 
Ол  қыздыру  кезінде  электрондарды  шығаратын  катодтан  құралады. 
Электрон зарядталған бөлік болғандықтан, ағынды электромагнитті өріс 
арқылы  жіңішке  түйінге  дейін  сығуға  және  түйіндерді  оларға  қажет 
энергиямен байытылғанға дейін таратуға болады (2.35-сурет). 
Ауытқушы жүйе электрон түйіндерін басқару үшін қызмет жасайды 
және  кинескоптың  тік  және  горизонталды  сызықтардың  мойынында 
орналасқан  индуктивтіліктің  екі  жұпты  катушкаларынан  тұрады. 
Катушкалардың  ауыспалы  магнитті  желісінің  ықпалымен  электронды 
түйілімдер  тік  және  горизонталды  жалпақтықтарда  ауытқиды. 
Электромагнитті  өріс  кернеулігі  катушка  арқылы  және  белгіленген 
заңнама  бойынша  өтетін  ауыспалы  тоқ  арқылы  өзгереді  (әдетте  ол 
кернеудің  аратісті  өзгерісі).  Электронды  түйіршіктер  люминоформен 
сырланған  бетті  жарықтандыру  арқылы  кинескоп  экранын  сақтайтын 
сияқты.  Кинескоп  экраны  бойынша  электронды  сәуленің  жолы  2.36-
суреттегі сызбада көрсетілген. 
Тұтас  сызық  –  сәуленің  тура 
жолы, үздік сызық – керісінше. 
Сәуленің  жаңа  жолға  ауысу 
жиілігі 
жайылушы 
көлденең 
жиілік  деп  аталады  (немесе 
жолдық).  Төменгі  оң  бұрыштан 
сол 
жақтың 
үстіне 
ауысу 
жылдамдығы  тік  жиілік  деп 
аталады (немесе кадрлік). 
Люминофордың 
жанатын 
нүктелері 
ЭСТ 
теледидарлар 
экранында  немесе  мониторда 
пайда 
болған 
бейнені 
қалыптастырады. Түсті трубкада  
 
2.35-сурет. ЭСТ сұлбасы 
 
Монтажды бекіткіш 
 
 
 
 
 
 
 
 
Люминофорлы 
жабын 
Қамыт 
Шыны 

73 
 
үш  электрон  түйіршіктерін  құру 
үшін үш  электронды тапаншасы 
қолданылады.  Адамның  көзі  үш 
түсті  тіркейді:  қызыл  (red), 
жасыл  (green)  және  көк  (blue), 
және  олардың  үйлесімі  кез 
келген  түстер  мен  реңктерді 
құрастырады. 
Электронды-
сәулелі  трубканың  ішкі  бетін 
жабатын  люминофор  қабығы 
дискретті элементтерден тұрады, 
оған  сәйкес  электрон  түйіршегі 
түскен  кезде  ол  негізгі  түсті 
жаңғыртады. 
Үш тапаншаның әрбіреуі негізгі  
түстердің  біреуіне  сәйкес  келеді  және  электрон  түйіршіктерін 
люминафордың  әр  түрлі  бөлшектеріне  жіберу  арқылы  түрлі  жітімен 
үйлесетін  негізгі  түстердің  жарықтығын  шығарады,  нәтижесінде  түсті 
бейне  қалыптасады.  Люминофордың  өзінің  бөлшектеріне  түйіршіктердің 
тәуелсіз  әрекет  жасауы  үшін  әр  түрлі  құрылымды  бүркемелер 
қолданылады: көлеңкелі бүркеме, апертурлы тор, жарықты бүркеме. 
Көлеңкелі бүркеме (shadow mask) — бүркемелердің кең таралған түрі. 
Ол алғашқы түрлі түсті кинескоптарды ойлап табу кезінен және кинескоп 
экранының сфералық пішінінде қолданылуда. 
Көлеңкелі  бүркеме  дөңгелек  тесіктері  бар  темір  пластинасынан 
тұрады,  олар  25  %  көлемді  алады.  Бүркеме  люминофор  қабатының 
алдында  орналасады  (2.37-сурет).  Электрон  шабуылы  кезінде  пластина 
қыздырылып  бүлінбеуі  үшін  ол  төмен  коэффициентті  қыздыру  өрісі  бар 
арнайы құймадан дайындалады. 
 
 
2.36-сурет. ЭЛТ экраны бойынша 
сәуленің қозғалу сұлбасы 
Қызыл сәуле 
 
Көк сәуле 
 
 
Жасыл сәуле 
Люминофор 
 
 
Бүркеме 
 
 
2.37-сурет. Көлеңкелі бүркеме