Бағдарламасын іске асыратын білім беру мекемелерінің оқыту үрдісінде оқу құралы ретінде қолдануға ұсынылады

74 
 
 
 
2.38-сурет. Апертурлы тор 
Көрші жолдарда бірдей түстегі люминофор элементтерінің арасындағы 
минималды  ара  қашықтық  нүктелер  қадамы  (dot  pitch)  деп  аталады  және 
суреттің  маңызды  сапалы  көрсеткіші  болады.  Нүктелер  қадамы  әдетте 
миллиметрмен  (мм)  өлшенеді.  Нүкте  қадамы  мәні  неғұрлым  аз  болса, 
мониторда көрсетілетін суреттің сапасы жоғары болады. 
Апертурлы  торда  сәулені  нүктелеу  позициясында  бүркемедегі 
тесіктерді емес тік жарықтарды пайдаланады (2.38-сурет). 
Осындай  кинескоптарда  люминофор  элементтері  үш  негізгі  түсті  тік 
жолдар  ретінде  экранда  орналасады.  Осындай  жүйе  бейненің  жоғарғы 
кереғарлығын және түстердің терең қанығуымен қамтамасыз етеді. 
Жарықты  бүркеме  (slot  mask)  көлеңкелі  бүркеме  мен  апертурлы 
тордың  үйлесімдігінен  тұрады.  Люминофор  элементтері  тік  сопақты 
ұяшықта  орналасады,  ал  бүркеме  тік  сызықтардан  тұрады.  Нақтылы  тік 
сызықтар  люминофордың  үш  негізгі  түстері  элементтерінің  топтарынан 
құралған  сопақша  ұяшықтарға  бөлінген  (2.39-сурет).  Бүркеменің  екі  типі 
де – апертурлы  тор және көлеңкелі бүркеме  – өздерінің кемшіліктері  мен 
артықшылықтары  бар.  Кеңсе  қосымшалары,  мәтіндік  редакторлар  мен 
электронды  кестелер  үшін  көлеңкелі  бүркемесі  бар  кинескоптар  келеді, 
олар бейненің қажетті кереғарлығы мен жоғары анықтылықты қамтамасыз 
етеді.  Одан  басқа,  көлеңкелі  бүркемедегі  кинескоптардың  жұмыс  беті 
сфераның  сегменті  сияқты  болмайды,  ал  үлкен  радиусты  горизонталь 
бойынша  қисықтың  цилиндрлік  сегменті  экрандағы  жарқыраудың 
қарқындылығын түсіреді. 

75 
 
 
2.39-сурет. Жарықты бүркеме 
Сұйық 
кристалды 
мониторлар 
(СК). 
Сұйық 
кристалды мониторлардың (LCD — 
Liquid 
Crystal 
Display) 
негізгі 
элементі  болып,  сұйық  күйінде 
кристалды 
дененің 
кейбір 
қасиеттері  бар  зат  (2.40-сурет). 
Сұйық  кристалдардың  молекула 
бағдарларының 
тәртіптілігімен 
байланысты 
анизотропиялы 
оптикалық  қасиеттері  бар.  Сұйық 
кристалды  заттар  1888  жылы 
ашылған  болатын.  Алайда,  ХХ 
ғасырдың 
екінші 
жартысында 
сандық  сағаттар  мен  калькулятор 
индикаторлары  үшін  алғаш  рет 
қолданылған. 
СК-панелінің  жұмысы  жарық  ағымының  поляризация  құбылысына 
негізделген.  Жалпақта  жатқан  электромагнитті  индукцияның  векторы 
поляроидтің  оптикалық    жалпақтық  ағымына  параллель  болғанда 
жарықтың  бұл  компонентін  ғана  өткізе  алатын  кристалдар  сияқты  сұйық 
заттар болады. Жарық ағымының қалған 
бөлігі  үшін  поляроид  мөлдір  емес 
болады.  Осы  заттарды  олардың 
электрооптикалық 
қасиеттері 
бойынша  кристалдық  заттармен 
ұқсас 
болғандықтан 
сұйық 
кристаллдар деп аталынды. 
Осы  қасиеттердің  негізінде, 
электр  кернеулігінің  жоғарылауы 
мен  сұйық  кристалдар  молекуласы 
бағытының 
өзгеруін 
бейнені 
қалыптастыруға мүмкін болды. 
LCD-монитордың 
экранында 
бірнеше қабаттар бар, негізгі рольді 
екі  шыны  панель  мен  сұйық 
металдардың 
жіңішке 
қабаты 
ойнайды (2.41 сурет). 
 
 
2.40-сурет. Сұйық кристалды 
монитор (LCD-монитор) 

76 
 
 
 
2.41-сурет. ЖК-монитордың құрылымы 
 
Панельдер арасында мүмкіншілікті айырмашылығы пайда болады.  
Сұйық  кристалдың  молекулалары  кернеудің  жоқтығы  кезінде  жарық 
толқынында 
электр 
желісінің 
векторын 
таратылған 
түйініне 
перпендикуляр  осі  жазықтығының  біршама  бұрышына  бұрады.    Сұйық 
кристалды  панель  жарық  көзінен  жарықтанады  және  оның  қай  жерде 
орналасуына  байланысты  сұйық  кристалды  панельдер  кескінде  немесе 
жарықтың өту жерінде жұмыс істейді (2.42 сурет). 
Жарық  сәулесі  поляризациясының  жазығы  бір  панельден  өту  кезінде 
90°  бұрылады.  Электр  желісінің  пайда  болуы  кезінде  сұйық 
кристаллдардың  кейбір    молекулалары  желі  бойы  тігінен    тұрады,  жарық 
поляризациясының жазықтық бұрышы 90°-тан өзгереді және жарық сұйық 
кристалл  қабағы  арқылы  лезде  өтеді.  Алайда,  жарық  поляризациясының 
жазықтық  бұрышы  тым  кіші  болып  көзге  көрінбегендіктен,  шыны 
панеліне поляризациялы сүзгілер деп аталынатын қабатты қосу қажеттілігі 
шешілген болатын. Осы фильтрлер тек берілген поляризация осьіне сәйкес 
келетін  жарық  түйінінің  тек  сол  компонентін  өткізеді.  Сол  үшін 
поляризациядан өтетін жарық түйіні поляризатор жазығы мен поляризатор 
осі арасындағы бұрышына байланысты әлсіз болады. 
Жұмыс 
қабаты 
Жарық 
 
 
Күлгін 
қабаты 
 
    Айна 
 
      Суық катоды бар вакуумдық-люминесцентті шам 
 
2.42-сурет. ЖК-
панельдің 
жарықтандыру сұлбасы 

77 
 
Кернеу  болмаған  жағдайда  ұяшық  бірінші  поляризатордың  сәйкес 
поляризатор  векторының  жарығын  өткізгендіктен  мөлдір  болады.  Сұйық 
кристалдардың  арқасында    жарық  поляризациясының  векторы  түйіннің 
екінші  поляризатордан  өту  кезінде  ол  бұрылып  тұрады,  яғни  ол  екінші 
поляризаторға еркін жетеді. 
Түрлі  түсті  бейнелеу  жарықтың  үш  негізгі  компонент  көздерінен 
шашырауды  ерекшелейтін  үш  фильтрді  қолданғанның  нәтижесінде 
құрылады.  Экранның  әрбір  пиксель  немесе  нүктесі  үшін  үш  негізгі  түсті 
қиылыстырудың арқасында кез келген түсті көруге мүмкіндік аламыз. 
Активті  матрицадағы  LCD-мониторларының  кейбір  модельдері  қарау 
бұрышының  160°  қамтамасыз  етеді,  және  болашақта  да  технологиясың 
алға  дамитыны  сөзсіз.  Активті  матрицасы  бар  мониторлардың  контрасты 
ЭСТ-мониторларына  қарағанда  жоғарырақ.  Экранда  ЭСТ-мониторының 
люминофор элементімен сәулеленетін қысқа жарық импульсі сияқты емес, 
бөлек  элементтердің  жарқындылығы  суреттердің  алмасу  арасындағы 
уақыт  интервалында  өзгеріссіз  қалады.  Сол  себепті  LCD-монитордың  тік 
жиілікті бөлімі 60 Гц тең болып қалады. 
ЭСТ  және  СК  мониторлардың  негізгі  сипаттамалары  2.3-кестесінде 
көрсетілген. 
TFT-мониторлары. 
Жіңішке 
қабықшалы 
транзисторлардың 
негізіндегі  TFT-мониторлары  (TFT  —  Thin  Film  Transistor)  LCD-
мониторлары  алдында  артықшылықтары  бар:  энергия  және  жылу 
шығындауын төмендеуі, тегіс экран және әрекеттегі нысандардан қалатын 
орынның  жоқтығы.  Кәдімгі  LCD-мониторға  қарағанда  соңғы  өндеулер 
бейненің  жоғары  сапалылығына  мүмкіндік  береді.  Экрандағы  әрбір 
пиксельді бақылауға болатын басқарушы элементтер. Жіңішке қабықшалы 
транзисторлардың қалыңдығы 0,1... 0,01 мк. 
TFT  негізіндегі  панель  келесідей  тәртіпке  келтірілген:  шыны 
пластинада  бір  бірінің  артына  үш  түрлі  түсті  фильтр  қойылады  (қызыл, 
жасыл, көк). Әрбір пиксель үш түрлі түсті ұяшықтың немесе субпиксельді 
элементтердің қиылысуын береді. Ол мысалға,  1280 х 1024 рұқсаттамасы 
бар дисплейде 3840 х 1024 транзистор немесе субпиксельді элемент бар. 
Жаңа  заманның  плазмалы  технологиясы  үлкен  экрандарды 
құрастыруға  әкеледі.  Ол  тереңдігі  9  см  болатын  тегіс  және  жеңіл 
мониторды  шығаруға  мүмкіндік  берді,  сондықтан  олар  кез  келген  жерде 
орнатылады:  қабырғада,  төбенің  астында,  үстелде.  Қараудың  кең 
бұрышына  байланысты  бейне  кез  келген  нүктеден  көрінеді.  Ең  бастысы, 
бұрын  сондай  мөлшердегі  экранда  мүмкін  болмағанды,  плазмалы 
мониторлар  арқылы  көз  шағылушы  және  түсті  көрсету  қабілеттілігінің 
пайда болуы.