Абуева Кадыржана Кабиденулы 4 января Көкшетау, 2014 (5 к) с-23 с-23 сборник

халықаралық 

қатынастар 

мен 

аймақтық 

геосаясаттың 

субьектісі  екендігін  нық  сеніммен  айта  аламыз.  Бұған еліміздің 

бірінші  Президенті  Нұрсұлтан  Назарбаевтың  сіңірген  еңбегі 

зор.  Оның  күш-қуаты,  мақсатқа  жетушілігі,  жеке  басының 

жоғары  беделі  қысқа  ғана  тарихи  кезеңде  Қазақстанды  ТМД 

елдері  ғана  емес,  әлемнің  ұлы  державалары  санасатын  әрі 

мойындайтын 

аймақтық 

жетекші 

мемлекетке 

айналуға 

мүмкіндік берді. 

Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ә.Назарбаев 

«Қазақстан-2050»  стратегиясында  «Біз  кімбіз,  қайда  барамыз 

және  2050  жылға  қарай  қайда  болғымыз  келеді?»  деген 

сұрақтарға  жауап  іздей  отырып,  оны  шешу  үшін  бірінші 

кезектегі  міндеттерге  қол  жеткізу  қажеттілігін  атап  көрсетті. 

Аталған  стратегия  бойынша  2050  жылға  дейінгі  алғашқы 

кезектегі  міндеттердің  қатарында  «Дәйекті  және  болжамды 

сыртқы  саясат  –  ұлттық  мүдделерді  ілгерілету  мен  аймақтық 

және жаһандық қауіпсіздікті нығайту» атты сыртқы саяси басым 

бағыт атап көрсетілді. 

Елбасы  онда:  «Қазақстан  тәуелсіздік  жылдарында 

халықаралық  процестердің  тең  құқықты  қатысушысы  болып 

қалыптасты  және  біз  қолайлы  сыртқы  ахуал  құруға  қол 

жеткіздік,-дей  келе,-біздің  басымдықтарымыз  өзгермейді  –

көршілеріміз – Ресеймен, Қытаймен, Орталық Азия елдерімен, 

сондай-ақ  АҚШ-пен,  Еуроодақпен,  Азия  елдерімен серіктестікті 

одан  әрі  дамыту  маңызды  мәселе  болып  табылады»-деп  атап 

көрсетті.

2006  жылдың  1  наурызында  парламенттегі  Қазақстан 

халқына  жасаған  жолдауында  Нұрсұлтан  Назарбаев:  «Ресей 

бағыты-Қазақстан 

сыртқы 

саясатының 

басым 

бағыты. 

Қазақстан  мен  Ресей  арасында  жүйелі  диалог  пен  бір-бірінің 

көзқарастарымен 

санаса 

отырып 

шешілмейтін 

мәселе 

болмайды.  Бұл  саяси  мәселелермен  бірге  экономикалық 

сұрақтарға  да  қатысты  болып  табылады»,  - деп  атап  айтқан 

болатын.  Бұл  сөздер  ХХІ  ғасырдағы  Қазақстан-Ресей  қарым-

қатынастарының барлық салаларында анық көрінді.   

Ресей 

Федерациясының 

Қазақстанмен 

қарым-

қатынасының  маңызды  екендігі  еш  уақытта  да  талас 

тудырмайтындығы  белгілі.  Әлемдегі  ең  ұзын  шекара  да 

(ұзындығы  7500  шақырым)  осы  екі  мемлекет  арасында 

орналасқан..  Қазақстан  үшін  алғашқы  қатардағы  сыртқы  саяси 

міндет  –  Ресей  Федерациясымен  достық  және  одақтастық 

қарым-қатынасты сақтау және нығайту болып табылады. 

2006 жылдың өзінде Н.Ә.Назарбаев пен В.В.Путин 13 рет 

313

кездесіп,  мемлекетаралық,  үкіметаралық  және  салааралық 

деңгейде 20-дан астам маңызды келісімдерге қол жеткізді. РФ-

ның  қарулы  күштерінің  Қазақстан  территориясындағы  4 

полигонды 

пайдаланып 

отыруы 

Еуразиядағы 

әскери-

стратегиялық  ахуалға  тікелей  ықпал  етіп  қана  қоймай,  біздің 

елдеріміздің  екіжақты  әріптестік  орнатуларына  геосаяси  сипат 

береді. Бұдан басқа, Қазақстан, Ресей, Белоруссия арасындағы 

Кеден  Одағы  шартының  жасалып,  іске  кірісуі  әлемдік 

қауымдастық  тарапынан  үлкен  қызығушылықтар  тудыруда.  Ең 

таңғаларлығы  бұрын  бұл  Одаққа  енуден  үзілді-кесілді  бас 

тартқан  бұрынғы  КСРО  құрамындағы  кейбір  мемлекеттер 

биылғы  жылы  бұл  Одақтың  құрамына  бақылаушы  ретінде 

енуді,  ал  Қырғызстан,  Әзірбайжан  мемлекеттері  тіпті  оның 

құрамына  толыққанды  мүше  ретінде  енуге  өз  тілектерін 

білдіруде.  

«Қазақстан-2050» 

стратегиясында 

«сыртқы 

саясатымызды 

теңдестіру 

әлемдік 

істерде 

елеулі 

рөл 

атқаратын  және  Қазақстан  үшін  практикалық  қызығушылық 

туғызатын  барлық  мемлекеттермен  достық  және  болжамды 

қарым-қатынастарды дамыту»-деп көрсетілген.

Елбасы  осы  жолдауда:  «Халықаралық  ахуал  және 

геосаяси орта қарқынды өзгеруде және әрқашан жақсы жағына 

қарай  ойыса  бермейді.  Солтүстік  Африка  мен  Таяу  Шығыстан 

Солтүстік-Шығыс  Азияға  дейін  тұрақсыздықтың  алып  белдеуі 

созылып  жатыр.  Күштердің  ара  салмағы  жаһандық  деңгейде 

де, сонымен қатар, Жер шарының жекелеген аймақтарында да 

елеулі өзгерістерге ұшырауда. Соған сәйкес, БҰҰ, ЕҚЫҰ, НАТО, 

ҰҚШҰ,  ШЫҰ,  АӨСШК  және  басқа  аймақтық  қауіпсіздік 

тетіктерінің  рөлі  арта  түседі.  Орталық  Азияда  ұлттық 

қауіпсіздікке  төнген  жаңа  қатерлер  пайда  болды»-дей  келе, 

«мұндай  ахуалда  Қазақстанның  сыртқы  саясаты  ішкі  саясаты 

сияқты  жаңғыртылуға  тиіс....»-деп  атап  көрсетті.  Қазақстан-

2050  стратегиясы  бойынша  сыртқы  саясатты  жаңғыртудағы 

басымдылықтар  қатарына  аймақтық  және  ұлттық  қауіпсіздікті 

жан-жақты  нығайту,  экономикалық  және  сауда  дипломатиясын 

белсенді  дамыту,  мәдени-гуманитарлық,  ғылым-білім  және 

басқа  шектес  салалардағы  халықаралық  ынтымақтастықты 

арттыру,  азаматтарымызды  құқықтық  қорғауды,  олардың 

шетелдердегі  жеке,  отбасылық,  іскерлік  мүдделерін  қорғауды 

күшейту секілді айқын бағыттар енгізілді. 

Қазақстан болашақта осы ұлттық-мемлекеттік мүдделерге 

сәйкес  келетін  басымдылықтарды  бағдар  ретінде ала отырып, 

өзінің  көпвекторлы  саясатын  замана  талабына  сай  жүргізуді 

314

мақсат қылуда. 

Қазақстанның  сыртқы  саясатында  Америка  Құрама 

Штаттары 

мен 

еліміздің 

қарым-қатынасы 

өзінің 

кең 

ауқымдылығымен  ерекшеленеді.  Екі  ел  де  халықаралық 

энергетикалық  қауіпсіздік,  терроризм    және  діни  экстремизмге 

қарсы  күрес,  демократиялық  реформаларды  әрі  қарай  жүргізу 

секілді  мәселелер  бойынша  ортақ  көзқарастарға  ие.  АҚШ 

тарапы  Қазақстанның  аталған  бағдарламалары  Орталық 

Азияның  басқа  да  мемлекеттері  үшін  дамудың  озық  үлгілері 

екендігін  білдіре  отырып,  біздің  еліміздің  өз  аймағындағы 

шешуші  мемлекетке  айналуына  толық  мүмкіндігі  бар  екендігі 

жөнінде  қорытынды  жасайды.  Бұл  жаңалықтардың  барлығы 

Қазақстанның 

бұрынғыша 

АҚШ-тың 

Орталық 

Азиядағы 

геостратегиясы  бағытында  маңызды  екендігін,  екінші  жағынан 

Астананың 

ішкі 

және 

сыртқы 

саясатының 

Вашингтон 

тарапынан тұтастай алғанда қолдауға ие болып отырғандығын 

көрсетеді. 

Қазақстанның 

әлемдік 

 

және 

аймақтық 

геосаяси 

процестерге 

араласуын 

Қазақстан-Қытай 

қатынастарын 

сараптамай, толық көлемде елестету мүмкін емес.  

Тәуелсіз мемлекет ретінде 21 жыл өмір сүрген Қазақстан 

экономика мен саясатта Қытай экспанциясын немесе қысымын 

сезініп  отырған  жоқ.  2012  жылы  Қытайдың  Коммунистік 

партиясының  І  хатшысы  Си  Цзиньпин  «екі  ел  арасындағы 

қатынастар  үлгі  боларлық  деңгейде,  Қазақстан  Қытайдың 

сыртқы саясатының маңызды басымдылықтарының бірі», – деп 

атап  көрсетті.  Ал,  Қытайдың  әлемдік  экономикалық  державаға 

айналуға  ұмтылуы  және  қазақстандық  шикізат  әлеуетіне  деген 

қызығушылығы  Қазақстанның  Қытаймен  қарым-қатынасының 

нығая  беруіне  негіз  болмақ.  Біздің  облысымыздың  өндіріс 

саласының  өзінде  қазіргі  уақытта  10-нан  астам  қазақ-қытай 

бірлескен  кәсіпорындары,  білім  беру  саласында  Қазақстанның 

төрт  облысында  жұмыс  жасап  отырған  «Конфуций  институты» 

орталықтары екі елдің қарым-қатынасының бейбіт әрі пайдалы 

мақсатта жүруіне үлкен үлес қосып отыр.    

Қазақстанның  сыртқы  саясатындағы  басым  бағыттардың 

бірі-Еуропалық  бағыт,  атап  айтсақ,  Қазақстан  Республикасы 

мен  Еуропалық  Одақтың  арасындағы  қарым-қатынас  болып 

табылады.  Болашақта  Еуропалық  Одақ  басқа  да  аймақ 

мемлекеттерімен  қарым-қатынас  кезінде,  жалпы  Еуропаның 

атынан  қадамдар  жасайтындығы  қазіргі  уақытта  белгілі  бола 

бастады. 

Қазақстан  Еуропалық  қауымдастық  елдерімен  қатынас 

315