крестьянства
как
союзника
пролетариата
в
будущих
социальных преобразованиях, считая, что сибирская деревня
еще не вышла «из натурального периода», социальная
дифференциация местного крестьянства находится в
зачаточном состоянии и поэтому оно пока «недемократично»[6:
22]. Подобного рода ошибочные суждения позволяли
народникам бросать обвинения в адрес социал-демократов об
отсутствии у них ясного представления о месте крестьянства в
общественной жизни края. В этой связи вполне справедливым
представляется высказанное в исследовательской литературе
мнение, чо сами народники «верно оценивая столыпинскую
реформу как попытку царского правительства создать себе
опору в деревне за счет «крепких мужиков», относительно
аграрного
вопроса
в
Сибири
отделывались
общими
заявлениями, что «собственничество для деревни – это зло»,
что надо «беречь общину» и т.п.». Более того, нарастание
ликвидаторских настроений в рядах эсеров приводило к тому,
что у них «на первый план все больше выходили призывы к
работе в кооперативах и других легальных организациях,
надежды на широкие реформы, способные улучшить
положение крестьянства и всего трудового населения страны»
[6: 23].
Следует сказать, что выпады народнических публицистов
в адрес социал-демократов, не остались без ответа. Так, в
иркутских леводемократических изданиях появилась серия
статей, автором которых был корреспондент скрывавшийся
под псевдонимом «Войский». Отвечая на нападки народников,
он указывал, что марксисты всегда видели двойственную
природу крестьянства, рассматривая его тем не менее «как
естественного союзника пролетариата и что при торжестве
будущего нового хозяйственного и общественного строя
мелкое земледелие и хозяйство (до бесклассового общества)
будут сохранены и обладателям их будет предоставлена
возможность
добровольно,
при
свободном
сознании
выгодности нового строя присоединиться к нему» [7: 108]. Есть
основания считать, что именно такие оценки наиболее четко
отражали подходы социал-демократов в определении роли и
места крестьянства в общественной жизни Сибири.
Литература:
1. Горюшкин Л.М., Ноздрин Г.А., Сагайдачный А.Н.
Крестьянское движение в Сибири 1907 – 1914 гг. Хроника и
267
историография. Новосибирск, 1986.
2. Ноздрин Г.А. Политические объединения в сибирской
деревне (середина 90-х годов XIX в. – 1914 г.). Новосибирск,
2011.
3. Самосудов В.М. Революционное движение в Западной
Сибири (1907-1917 гг.). Омск, 1970.
4. Минжуренко А.В. Газета «Речь» о сибирском
крестьянстве накануне Октябрьской революции // Вопросы
методологии истории, историографии и источниковедения.
Томск, 1984.
5. Государственный архив Российской Федепации. Ф. ДП.
4 д-во. 1912. Д. 77. Ч. 1.
6. Толочко Ю.А. Леводемократическая периодическая
печать в Сибири в 1907-1914 гг. (условия функционирования,
тенденции
развития,
общественно-политическая
проблематика): Автореф. дис… к.и.н. Омск, 2004.
7. Сосновская Л.П. Участие политических ссыльных в
«Иркутском слове» (1911-1912 гг.) // Ссыльные революционеры
в Сибири (XIX в. – февраль 1917 г.). Вып. 5. Иркутск, 1980.
КЕҢЕС МЕМЛЕКЕТІНДЕГІ ХАЛЫҚТАР ДЕПОРТАЦИЯСЫ
ЖӘНЕ ОНЫҢ СЕБЕПТЕРІ
Шайхыгалиев Е.А.
Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті,
Көкшетау қ.
3rb0l@mail.ru
Ежелден біздің ата-бабаларымыз еркіндік пен әділдікке
ұмтылумен,
шексіз
батырлығымен,
кешірімділік
және
аяушылық таныту қасиеттіермен ерекшеленді. Ұлы қазақ
ақыны Абайдың «Адам бол!» деген өсиеті кешіре білуді де
қамтиды. «Кешірімділік» уақытқа әрқашан серік болып келеді.
Ал «уақыт» ұғымы әлемнің барлық кеңістігінде рухани
күйзелістер мен жазылмас жаралардан ең жақсы ем саналады.
Шындығында да, уақыт адамзат баласы басынан
өткерген қиындықтар мен жараларды емдейді және кешіреді.
Бірақ адамның сана-сезімі кешірмейтін және ұмыта алмайтын
құбылыстар да бар. Гитлерлік халықтар геноциді және
сталиндік террор әлемнің тарихында ең қайғылы оқиғалардың
бірі болып саналады. Алғашқысы Екінші дүниежүзілік соғыстан
268
кейін Халықтар Сотында әшкереленді. Ал сталиндік қылмыстар
әлі күнге дейін өзінің объективті бағасын алмады, бұл
тақырыпқа көптеген ғалымдардың еңбектері арналғанына
қарамастан, әлемде талас-тартыстар тоқтаған емес.
Сталиндік террордың құрамдас бөлігі – халықтар
депортациясы мәселесі де өзінің өзектілігін жоғалтқан емес.
Сондықтан біз ең алдымен Қазақстан тарихының қайғылы
беттерінің бірі саналатын КСРО-дағы халықтарды жаппай
күштеп қоныс аударуға негіз болған себептерді анықтап
алуымыз керек.
Ұлы Отан соғысының қарсаңында КСРО-да күрделі саяси
жағдай қалыптасты. Мемлекет ішінде қоғамның билікке деген
көзқарасы екіге бөлініп кетті: қоғамның бір бөлігі Кеңес билігін
қолдаса, екінші бөлігі оған қарама-қарсы бағыт ұстанды.
Осындай жағдайда билік басындағылар өзінің ұстанымдарын
шайқалтпас үшін қолдан келерінің барлығын жасауға тырысты.
Сталиндік режимге қарсы ашық және жасырын түрде шыққан
жекелеген халықтар мен топтарды жазалау іс-шаралары
күшейтілді. Жазалаудың ең жиі қолданылған түрі депортация
болды. Жекелеген ұлттарды немесе этникалық топтарды
қоныс аудартудың заңдық негізі болды. Олар: Мемлекеттік
қауіпсіздік комитеті мен КСРО Жоғары Президиумы Кеңесінің
қаулылары, КОКП Орталық Комитетінің шешімдері, Халық
Комиссарлар Кеңесінің және т.б. мемлекеттік құрылымдардың
жарғылары.
Сталиндік басшылықтық қылмыстары 1956 жылға дейін
жасырылып келген болатын. Кеңес үкіметінің депортациялау
әрекеттері де осындай санаттарға жатты. Мемлекет елде
жүргізіліп
жатқан халықтар депортациясын әр түрлі
себептермен
түсіндірді:
халықтарға
деген «сенімсіздік»,
конфессионалдық және әлеуметтік-таптық факторлар, жаңа
өзгертулерге қарсылық таныту, бандылық ұйымдарға қатысу,
тыңшылық, Қызыл Армиядан жаппай қашу, коллаборационизм
және т.б.
Ең алғаш рет депортациялаудың себептері 1956 жылы
КОКП-ның XX съезіндегі Н.С.Хрущевтің баяндамасында
талқыланды.
Онда
1943
жылы
қарашайларды
депортациялаудың ешбір әскери негізінің болмағандығы
айтылды. Себебі барлық майдандарда түпкілікті бетбұрыс
орын алған еді. Кейін бұл тағдырға қалмақтар, ингуштар,
шешендер мен қалмақтар да тап болды. [1: 146].
Ал
халықтар
депортациясы
мәселесін
зерттеген
жекелеген ғалымдар оның себептерін әр түрлі түсіндіреді.
269
Достарыңызбен бөлісу: | 
