Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
өңірінде әйел затына арналған киімдердің ерекше рөлі болғаны анық. Себебі, әйел затына ерекше
құрметпен қарай дәстүрлі мәденитіміздің ерекше көрінісі екені күмәнсіз. Халқымыз қыз баланың
әсемдігін денесін жалаңаштау арқылы емес, мың құлпырған бояуы қанық, келісті де көрікті киімдері
арқылы көрсетуді жөн көрген.
Тымаққа қатысты әдет- ғұрыптар
Тымақ – қасиетті баскиім. Оны айырбастауға болмайды, аяқ тигізбейді. Жақсы кісілердің тымағы
атадан балаға мұра есебінде қалып отырған.
Ел арасында: «Шала туып, тымаққа салып өсірген», - деген сөздер жиі естіледі. Халықта әдетте шала
туған сәбиді осылай өсіретін ғұрып бар. Оның себебі шала туған сәби ұстауға, бесікке салуға
келмейді, тымақ жылы, әрі бөлуге, ұстауға ыңғайлы болады. Шала туған сәбидің неше күні кем болса,
сонша күн керегенің әр басына ілініп қойылатындықтан, күн кереге бас арқылы есептеледі. Мысалы:
қырық күн кем болса, керегенің қырқыншы басына бала тымақтан алынып, әдетте жаңа туған
баланың рәсімі жасала бастайды. Егер бала қыста туса, онда үй қабырғасына шеге қағылып ілінеді.
Бұл да тымақтың қадыры мен қасиетін бейнелейтін көріністердің бірі деп түсіну керек.
Біреуге бас ұрғанда аяғына тымағын тастайтын әдет бар. «Тымақ ұры» немесе «Тымақ тастап кешірім
сұрау» бітімге шақырудың ең үлкен көрінісі немесе айыпкер жағының беделді адамдары мен жасы
үлкен, жөн білетін ақсақалдарының құныкердің ауылындағыларының алдына барып «Құдай
кешсекеш! Білместік, оқыс кездейсоқтық іс болды, кешір!» деп өтінген кезде ортаға ең үлкен
ақсақалдың баскиімін тастап сөзге, мәмілеге шақырады. Қызды алып қашу үрдісінде қыз жағының
«аяғына жығыла» барған кездейсоқ құдалар да бас киімін жерге, алдына тастайтындығ тағы бар.
Бас киімге қатысты ырымдар мен тыйымдар.
Жоғарғы сакларды әлемдегі рухтар мен ата- бабалар аруағы мен (шекараласатын) бөлікті киім- бас
киім үйдің құты мен берекесі, Басқа қонған бақтың (тұрағы) деп есептеледі. Сондықтан да бас киімге
қатысты ырым- тиымдар кешені сол құтпен берекені сақтауға, баянды етуге бағытталады. Айталық,
олардың қатарына бас киімді тарту етпеу, ауыстырып кимеу, қабаттамау сияқтыларды атауға болады.
Бас киімді кез келген жерге тастай салуға болмайды, биікке іліп қою керек. Әсіресе астыға басып
отыруға болмайды. «Себебі бастан бақ таяды, бас ауруына тап болады. Бас айналып, тіл байланып,
иман қашады.» деген наным бар. Адамның басынан қадырді, ақылынан қасиетті ештеңе жоқ.
Сонымен бірге бас киімді тебуге, лақтыруға, теріс киюге болмайды. Жақсылықтың барлығы адамның
маңдайына жазылады, сондықтан бас киімнің орны ерекше. Ер адам әйел адамның киімін кимейді,
жаулығын салмайды. Себебі еркектігі сөнеді, рухы жасиды.
Қорытынды
Қорыта айтатын болсам бұл жұмысты жазу барысында маған ұлттық бас киімдер ұнаған болатын.
Сол себептен мен ғылыми жұмысымды бастаған едім. Ғылыми жұмысымда қазақ халқының бас киімі
жайлы жаздым.
Ұлы дала көшпенділерінің тарихымен тығыз байланысты. Бізге көшпенділер бірнеше мыңдаған
жылдар бойы сақталған салт- дәстүрін, киім кию мәдениетінің, ғажайып өркениетін мұраға қалдырып
кетті. Осы ата- бабаларымыздың өткен тарихы, олар жасап кеткен дүниелер күні бүгінге дейін
маңызын жоймай, мұрагер біздің қызығушылығымызды тудырып отыр. Осы мақсатта менің
төмендегідей ұсынысым бар:
Жас ұрпаққа қазақ халқының бас киімін танытуда кеңінен зерттеу жүргізілсе.
Болашақта тарихымызды, әдет- ғұрпымызды ұмытпас үшін жаңа үлгідегі киімдерге осы негізде
өзгерістер енгізілсе.
Қазақ ұлттық бас киім түрлерінің жасалу жолдары, пішіндері, тігуге қолданылатын заттар туралы
мәліметтер көптеп шығарылса.
Оқушылар қазақтың ұлттық бас киімдері туралы білім ала отырып, одан туындайтын киіммен
байланысты қазақ халқының дәстүрлі ырымдары мен тыйымдарына, салттарына құрметпен қарайды,
өз Отанын сүйетін елжанды, патриот азамат болып өседі.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
278
Республикалық 45minut.kz басылымы топтамасы
ҒЫЛЫМИ ЖОБА
ЭКОЛОГИЯНЫҢ ЖАНУАРЛАР АҒЗАСЫНА ӘСЕРІ
(БАУЫР ҚҰРТЫ )
Қызылорда облысы. Жалағаш ауданы. Жаңадария ауылы
№203 орта мектеп Автор: Сқақ Айбану
Тақырыбы: Экологияның жануарлар ағзасына әсері (бауыр құрты )
Жетекшісі: Смаева Индира
Орындалған жылы: 2012-2013 оқу жылы
Жалағаш ауданы Жаңадария ауылы № 203 орта мектептің 9-сынып оқушысы Шоқан Айданың
«Экологияның жануарлар ағзасына әсері(бауыр құрты)» атты жоба жұмысына оң баға берілді.
Жетекші пікірі: Жаңадария ауылы № 203 орта мектептің 8-сынып оқушысы Сқақ Айбанудың
«Экологияның жануарлар ағзасына әсері (бауыр құрты ) » ғылыми жоба жұмысында оқушы өте
жақсы зертеп ізденген. Оқушықоршаған ортаның жануар ағзасына тигізетін әсерін, оларда
пайда болатын ауру түрлерінің (бауыр құрты)пайда болу себептерін , оның таралу жолдарын
зерттеді. Келешекте осындай жұқпалы аурулардың алдын алу шараларын түсінді. Тәуелсіз
еліміздің болашағы өзім деп сенетін оқушы келешекте мемлекетіміздің жақсы азаматы болады
деп сенемін.
Аннотация
Жобаның мақсаты: Тәуелсіз еліміздің болашақта өзіміз өмір сүретін ортада қоршаған орта
экологиясының адам және жануар ағзасына кері әсер етет факторларды болдырмау. Соған өзіндік
үлесімді қосу. Қызылорда облысында жануарлар ауруының жиілеп кетуі жайында зерттеліп
жазылған. Сонымен қатар қазіргі таңда мал ауруларын болдырмау шараларының жетістіктері
толық баяндалады.
Мен «Болашақтың» бәсекеге қабілетті халықтың қалыптасуына бағытталған аса маңызды бұл
жобамның, аса маңызды жобалардың біріне айналатынына сенемін және болашаққа деген сеніммен
өз үлесімді қосамын.
Зерттеу жұмысының болжамы: Мал шарушылығын өркендету, жануар ауруларының алдын алу.
Күтілетін нәтиже: Қоғамға пайдалы еңбек ету, осы жобамды дамыту.
Ұсыныс пікірім: Өзіміздің облысымызда жоғарғы білімді мал дәрігерлік мамандарды даярлайтын
оқу орындары ашылса
Мазмұны
І . Кіріспе
«Әлеуметтік экологиялық жаңғырту- Қазақстан дамуының басты бағыты»
ІІ. Негізгі бөлім:
1. Мал шаруашылығындағы даму жолдары және малда кездесетін ауру түрлері (бауыр құрты)
2.Малда кездесетін аурудың алдын алу, оған пайдаланатын дәрі дәрмектер.
3. Тәуелсіз еліміздің болашағы- білімді ұрпақ.
ІІІ . Қорытынды.
Кіріспе Жаңа мыңжылдықтың табалдырығын адамзат өркениеті орасан экологиялық
проблемалармен бірге аттады. Экономикалық дамудың жаңа белесіне көтерілген көптеген
мемлекеттер, бүгінде аса күрделі экологиялық қиындықтарға ұшырап, оларды түбегейлі шешудің
шараларын қарастыруда.
Тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің територясында қоршаған ортаға экологиялық қауіп төндіріп отырған
аймақтар пайда болуда. Соның ішінде қазіргі таңда жануарлар ағзасына әсер етіп отырған
экологияның кері әсері жануарда түрлі ауруларды тудырып жатыр. Сонымен қатар адамзаттың
279
Достарыңызбен бөлісу: |
