Республикасында

 
36 
 
құрылымдарын  құру  тәртібін  оңайлатуға,  дәлелсіз  тексерулерге  және  керексіз 
мемлекеттік  бақылауға  жол  бермеуге,  коммерциялық  құпияны  сақтауға,  әділ 
салық  төлеуге  мұқтаж  болады.  Дәл  осыған  ҚР  АК  10-бабының,  1992  ж.  4- 
шілдесіндегі  «Жекеше  кәсіпкерлікті  қорғау  мен  қолдау  туралы»;  1997  ж.  19-
маусымдағы «Шағын  кәсіпкерлікті мемлекеттің қолдауы туралы»; 1997 ж. 19-
маусымдағы  «Жеке  кәсіпкерлік  туралы»;  1998  ж.  31-наурыздағы  «Шаруа 
(фермер)  қожалығы»  және  кәсіпкерлік  қызметті  реттейтін  басқа  заңдардың 
нормалары бағытталған. 
Оған  сәйкес  ҚР  «Жекеше  кәсіпкерлікті  қорғау  мен  қолдау  мәселелері 
туралы»  заңына  өзгертулер  мен  толықтырулар  енгізілді.  Бұрын  Заңда 
кәсіпкерліктің  нысаны  –  жеке  және  жекеше  нысандары  жайлы  айтылса,  қазір 
көрсетілген  заңның  жаңа  редақциясында  баяндалған  бабы  жекеше  
кәсіпкерліктің  барлық  субъектілеріне  -  жеке    кәсіпкерліктің  субъектілеріне, 
микробизнес  субъектілеріне,  шағын,  орта  кәсіпкерліктің  және  ірі  бизнестің 
субъектілеріне бөлінеді.  
Жеке  кәсіпкерліктің  субъектілеріне  заңды  тұлға  құрылмай  кәсіпкерлік 
қызметпен  айналысатын  жеке  тұлғалар  жатады.  Олар  тұрғылықты  жеріндегі 
салық комитеттерінде тіркеледі.  
Заңды  тұлғасы  құрылмаған  жеке  тұлғалар,  жұмыскерлердің  жылдық 
орташа  саны  10  адамға  дейінгі  кәсіпкерлік  қызметпен  айналысатын  заңды 
тұлғалар микробизнес субъектілері болып табылады. Микробизнес субъектілері 
шағын  кәсіпкерліктің  құрамына  кіреді  және  тиісінше  шағын  кәсіпкерліктің 
субъектілері үшін көзделген жеңілдіктерді пайдаланады.  
Шағын  кәсіпкерліктің  субъектілеріне  заңды  тұлғасы  құрылмаған  жеке 
тұлғалар  және  жұмыскерлердің  жылдық  орташа  саны  50  адамнан  аспайтын, 
кәсіпкерлік  қызметпен  айналысатын,  жыл  ішіндегі  активтерінің  жалпы  құны 
60 000  еселік  айлық  есептік  көрсеткіштен  аспайтын  заңды  тұлғалар  жатады. 
Олар тұрғылықты жеріндегі салық комитеттерінде тіркеледі. 
Орта  кәсіпкерліктің  субъектілеріне  заңды  тұлғасы  құрылмаған  жеке 
тұлғалар  және  жұмыскерлердің  жылдық  орташа  саны  250  адамға  дейінгі, 
кәсіпкерлік  қызметпен  айналысатын,  жыл  ішіндегі  активтерінің  жалпы  құны 
325 000 еселік айлық есептік көрсеткіштен аспайтын заңды тұлғалар жатады.  
Ірі  кәсіпкерліктің  субъектілеріне  жұмыскерлердің  жылдық  орташа  саны 
250  адамнан  асатын,  кәсіпкерлік  қызметпен  айналысатын,  жыл  ішіндегі 
активтерінің  жалпы  құны  325 000  еселік  айлық  есептік  көрсеткіштен  асатын 
заңды тұлғалар жатады.  
Сонымен  біздің  пікірімізше,  «Кәсіпкерлік  қызметтің  субъектілері» 
дегеніміз – заңға немесе заңсыз тұтынушыларға қызмет көрсету немесе жұмыс 
атқару, тауар сату, мүлікті қолданудан жүйелі табыс табуға бағытталған арнайы 
іс-әрекетті  өз  тәуекеліне  бел-байлап  жүзеге  асыратын  тұлғаларды  айтамыз. 
Сонымен  қатар  жеке  тұлғалар  және  заңды  тұлғалар  кәсіпкерлік  қызметтің 
құқықтық  тұрғыдан  қарастырғандағы  басты  субъектілері  болып  табылады. 
Сонымен  бірге  кәсіпкерлер  заңды  және  заңсыз  қызмет  атқаруы  әбден  мүмкін 

 
37 
 
және соңғысы біздің республикамызда да, өкінішке орай кең етек жайып отыр 
(«көлеңкелі», «астыртын», «жалған» экономикалар). 
Жеке тұлғалар (азаматтар) жеке кәсіпкерлік іс-әрекетті заңдастыру арқылы 
кәсіпкерлікпен  шұғылдана  алады.  Жеке  тұлғалар  кәсіпкерлік  қызметтің 
субъектілері болғандықтан, оған мысалы: үй шаруашылығын, өзінің бір ісімен 
айналысатын  кәсіпкерлер  және  т.б.жатады.  Әрбір  заңды  тұлғаларда  өздерінің 
заңды  құқықтық  базалары  бар,  яғни  акционерлік  қоғамдар,  серіктестік 
қоғамдар,  кооперативтер,  фирмаларды  кәсіпкерлік  қызмет  субъектілеріне 
жатқызуға  болады.  Сонымен  қатар  кәсіпкерлік  қызметтің  субъектілерінің 
қатарына: 

 
белсенділік  іс-қимылын  толығымен  өзінің  экономикалық  және  заң 
алдында  жауапкершілігіне  толық  бағындыра  алатын  адамдарды,  яғни 
кәсіпкерлерді; 

 
кәсіпкерлердің ұжымын және кәсіпкерлік бірлестіктерді; 

 
кәсіпкерлер  өндірген  өнімді  тұтынатын  жеке,  не  ұжымдық 
тұтынушылардың одақтарын, не бірлестіктерін; 

 
тікелей келісімге қатысы бар мемлекеттік құрылымдарды, кәсіпкерлерге 
берілетін  мемлекеттік  тапсырма  берушіні,  бағаны  реттеушіні,  мемлекеттік 
арнайы тапсырмасы арқылы жұмыс атқару кезеңінде кәсіпкерлерге көрсетілетін 
жеңілдіктердің бағытын белгілеушілер жатады. 
Мемлекеттік құрылым органы кәсіпкерліктің заңды барлық іс-әрекеттеріне 
кепілдік көрсете алады. 
Осы  аталған  субъектілердің  бірнеше  категориясына  өзара  іскерлік 
қатынастар арқылы жұмыс жүргізетін кәсіпкерлер де жатады.  
Демек  кәсіпкер  –  негізгі  кәсіпкерлік  қызметтің  субъектісі,  экономикалық 
үрдістің  орталық  бейнесі.  Ол  қоғамдағы  керекті  тауарлар  мен  қызмет  үшін, 
одан  пайда  табу  үшін  кәсіпорындарды  ұйымдастырады.  Бұл  үрдіс 
кәсіпкерлердің және нарықтық экономиканың басқа да субъктілерінің іскерлік 
байланыс жасауы арқылы іске асады. 
Қазіргі 
экономика 
аймағында 
кәсіпкерліктің 
мынадай 
түрлері 
қолданылады: кез-келген экономикалық қызмет ұдайы өндіріс циклінің типтік 
фазасымен  байланысты  (өндіріс  –  айырбас  –  бөлу  –  тұтыну)  және  кәсіпкерлік 
қызметтің  төрт  түрін  бөліп  қарастырайық.  Олар:  өндірістік,  коммерциялық, 
қаржылық және кеңестік. 
Өндірістік  кәсіпкерлік  –  мұнда  кәсіпкер  тікелей  ақпарат,  қызмет,  жұмыс, 
тауар,  және  өнім  өндірумен  шұғылданады.  Осы  жағдайда  кәсіпкер  -  өндіріс 
қызметінің түрін таңдайды (яғни, ол қандай да бір тауарды, жұмысты, қызметті 
өндіру  барысында).  Содан  кейін  ол  тауарды  сатып  алатын,  әлеуетті 
тұтынушымен  байланысқа  түседі.  Әйтпесе,  кәсіпкерлік  өзіне  маркетингтік 
қызметін енгізеді. Бұл шарттың бірінші фазасы, алдағы уақытта тауарды сатып 
алушылар  мен  кәсіпкердің  арасындағы  келісімді  заңды  түрде  дайындалуы 
мүмкін. 
Өндірістің  қалыптасуы  үшін  кәсіпкер  мынандай  өндіріс  факторларын 
қолданады:  жұмысшы  күшін,  өндірістік  қорды,  ақпараттарды.  Өндіріс