Мемлекеттік тілді үйрету: әдіс, тәжірибе, инновация
Астана, 2017
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитеті
Ш.Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық
үйлестіру-әдістемелік орталығы
Құрастырғандар: Л.Есбосынова, М.Дәрменова, М.Бақытқызы
«Мемлекеттік тілді үйрету: әдіс, тәжірибе, инновация» рес-
публикалық семинарының материалдары.
Бұл жинаққа 2017 жылы Талдықорған, Өскемен қалаларында
өткізілген республикалық семинар материалдары енгізілді.
Кітапша әдіскерлерге, оқытушыларға, қазақ тілін үйрету мәсе-
лелері қызықтыратын оқырман қауымға арналған.
3
Аңдату
Тіл – тамыры тереңде жатқан тарихты, бүгінгінің биік белес-
терін, келешектің кемел кезеңдерін жеткізетін, ұрпақтан-ұрпаққа
мұра етіп қалдырып, аражігін үзбей жалғап отыратын ұлттың ұлт-
тық тіні. Ал ана тілі – ананың сүтіндей дәмі ауыздан кетпей, сөзі
мен мәні әуезді әнді көркем бейнелейтін, көрікті ойыңды көкке
шығаруға, жалынды жырыңды шыңға жетелейтін қазақтың үні.
Осы ана тіліміздің абыройын асқақтатып, мәртебесін арттыру,
аудиториясын кеңейту және насихаттау бағытында көптеген игі
істер атқарылып жатыр. Солардың бір парасы – Қазақстан Респу-
бликасы Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасы аясында дәстүрлі өткізіліп
жатқан конференция, семинар-тренингтер, тілді үйретуге бағыт-
талған арнайы курстар, этнос тілдерін меңгертуге бағытталған
жексенбілік мектептердің үздіксіз қоғамға қызмет етуі.
Қонысбай Әбілдің «Тіл үйрету – тың игеруден де қиын» деген
сөзі талайды тәптіштемей-ақ көп кетікті көктеп кеткен сынды.
Тіл үйретуде, білім беруде, тәрбие мен оқыту барысында мұғалім,
әдіскер, ғалымдардың еңбегі – ұшан-теңіз. Ғалымдардың дара
ойы мен әдіскерлердің оқытудағы жаңа әдістемелік болжамы мен
ақиқатын бір арнаға тоғыстырған жинаққа Талдықорған, Өскемен
қалаларында өткізілген республикалық әдістемелік семинардың
материалдары енгізілді.
Бүгінде өзекті мәселеге айналған латын әліпбиіне көшу тақы-
рыбы төңірегінде ф.ғ.д., профессор Ә. Жүнісбек баяндама жаса-
ды. Баяндама барысында латын әліпбиіне көшу мәселесінің фо-
нетикалық принциптеріне талдау жасалынып, артықшылығы мен
қажеттілігі айтылды.
Ш.Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республика-
лық үйлестіру-әдістемелік орталығының директоры, филология
ғылымдарының кандидаты Е.Е. Тілешов семинарда баяндама
жасап, тілдің теориясы мен практикасын сабақтастыра келе, та-
рихы, бүгінгі ахуалы және халықаралық тәжірибе көрсеткіштерін
саралай отырып, еліміздегі тіл үйретуге қажетті тиімді тәсілдер-
мен бөлісті.
4
Филология ғылымдарының кандидаты Қ.Б. Жақсылықова-
ның мемлекеттік тілді деңгейлеп оқыту мәселесі, оның мәні мен
мазмұны, әрбір деңгейдің ерекшелігі, негізгі принциптері және
танымдық бағыты жайлы толықтай мағлұмат берген мақаласы
осы жинақтың алғашқы беттерінде көрініс тапты.
Тіл оқыту орталықтарының жай-күйі, даму сатысы, республи-
калық орталықтан шығарылған әдістемелік кешендер бойынша
жүргізілген жұмыстардың нәтижесі жөнінде Ақмола облыстық
оқыту-әдістемелік орталығының директоры Қ.Б.Төлекеев баян-
дама жасады. Семинарда ҚАЗТЕСТ жүйесін дамыту жөніндегі
басқармасы Тест тапсырмаларын қалыптастыруды ұйымдасты-
ру ғылыми-әдістемелік зертханасының меңгерушісі А.Т.Әбді-
халықовтың «Ересек азаматтарға қазақ тілін оқыту әдіснамасын
стандарттау және жүйелеу мәселесі: ҚАЗТЕСТ тәжірибесі, нәти-
желер, статистика» тақырыбындағы баяндамасы тыңдалды. ҚАЗ-
ТЕСТ жүйесі – Қазақстан Республикасындағы азаматтардың мем-
лекеттік тілді меңгеру деңгейін бағалау жүйесі. ҚАЗТЕСТ жүйесі
халықаралық тілдік білімді бағалаудың TOEFL, IELTS, DALF/
DELF, DSH, CELI, TÖMER, ТРКИ және т.б. жүйелерінің қағи-
даттарына негізделген. Бұл жүйе жоғарыда аталған мемлекеттік
бағдарлама аясындағы белгіленген нақты индикатор бойын ша
қарқынды жұмыс жасап жатыр.
Тәуелсіз Қазақстанда жүргізіліп отырған үйлесімді тіл сая-
сатының басымды бағыттарының бірі – мемлекеттік тілдің кең
ауқымды қолданысын қамтамасыз ету. Азаматтардың мемлекет-
тік тілді қолдануын, қазақ тілінде сөйлеп, жазуын талап ету үшін
ең алдымен оны жүйелі түрде оқыту қажет. Жинаққа енген мате-
риалдардың негізгі бағыты тілді үйрету мен оқыту, яғни методо-
логиялық тақырыпты қаузап отыр. Сондықтан да бұл жинақ кәсі-
би біліктілікті арттыруға және әдістемелік шеберлікті шыңдауға,
инновациялық тәсілдерді қолдану арқылы мемлекеттік тілді оқы-
ту процесін жетілдіруге оң ықпал ететініне сенімім мол.
Ғ. Мелдешов
Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі
Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитеті
төрағасының орынбасары
І БӨЛІМ
6
Е.Е.Тілешов
Ш.Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың
республикалық үйлестіру-әдістемелік
орталығының директоры
Қазақ тілін үйренудің ең бастапқы сөздік қоры:
сөз таңдаудың қағидаттары, халықаралық тәжірибелер және
негізгі лексикалық минимумды игерту
Тіл дегеніміз – белгілі бір сөздердің өзара тіркесу комбинация-
сы. Тілдегі сөздік қордың бірліктері кейде атау тұлғада тұрып,
кейде түрленіп өзара байланысқа түсетіні де, әр тілдің табиғаты-
на сай байланысу тәсілдері болатыны да белгілі. Соған орай әр
тілдің грамматикалық заңдылықтары да әр алуан. Әлбетте, жал-
пы сөздік қордағы тілдік бірліктердің қолданылу жиілігі, соған
орай олардың белсенділігі бірдей емес. Мұның тіл үйретуге тіке-
лей қатысы бар. Қазіргі таңда қазақ тілін мемлекеттік тіл ретін-
де үйретуде әлгіндей белсенді лексика толығымен айқындалмай
жүр деуге болады. Дәл осындай жағдай тіл үйрету әдістемесін
жетілдіре алмасы түсінікті. Сондықтан ширек ғасырдай уақыт қа-
зақ тілін үйрету нәтиже бермей келсе, оған тіл саласында жүрген-
дердің де «үлесі» бар деп ойлаймыз. Тіл үйренушінің күнделікті
қарапайым қолданысына ең қажетті белсенді лексиканы таңдау
сияқты маңызды бастаманы бірлесе атқарудың қамына кіріскен
жөн дер едік.
Бұл аса маңызды жұмыстың негізі тікелей болмаса да 2011-
2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламада көрініс тап-
қан. Оның «Қазақ тілін оқытудың үздіксіз моделі» атты бағы-
тында балабақша-мектеп-орта арнаулы оқу орны-жоғары оқу
орны-жоғары оқу орнынан кейінгі дайындық деп ұласатын тіз-
бесінде тіл үйретудің жалпымемлекеттік жүйесі қарастырылған.
Өкінішке қарай осы мақсат та мемлекеттік тілге қатысты өзге де
маңызды шаруалар сияқты орындалмай жатыр. Егер мемлекеттік
бағдарламадағы осы бағыт орындалмайтын болса, онда елімізде
Достарыңызбен бөлісу: |
