А. Д. Дінасылов, Э. А. Яхъяев, Е. М. Мажиев

 
 
 
103 
жағдайда  зат  кескінінің  үлкею  22%  құрайды  (1,22  есеге  үлкейеді).  Бұл 
жағдайда  аксонометриялық  кескіндерді  тұрғызу  кезінде  аксонометриялық 
өстердің  бағыттарына  параллель  заттардың  өлшемдерін  қысқартылмаған 
күйінде салады (нақты шамасында).  
Проекция 
жазықтықтарына 
параллель 
жазықтықтарда 
жатқан 
шеңберлер  аксонометриялық  проекция  жазықтықтарына  эллипс  болып 
проекцияланады  (8.3  сурет).  Изометрияда 
эллипстердің  үлкен  өстері  осы  эллипстер 
проекцияланатын 
жазықтықтарды 
анықтамайтын  бос  өстерге  перпендикуляр,  ал 
кіші өстері бағыты бойынша оларға параллель 
болады.  
Эллипстердің үлкен өстерінің өлшемі  – 
1,22d,  ал  кішілерінікі    –  0,71d,  мұнда  d  - 
кескінделетін шеңбердің диаметрі. 
Бөлшектің 
тілікпен 
орындалған 
изометриялық  проекциясының  мысалы  8.4 
суретте кескінделген.  
         ҚҚБЖ-нің  ГОСТ  2.317-2011  сәйкес 
аксонометриялық  проекциялардың  қимала-
рындағы  сызықтау  сызықтары  -  қабырғалары  координат  өстеріне  параллель 
тиісті координат жазықтықтарында жатқан квадраттардың диагональдарының 
проекцияларының біріне параллель жүргізіледі (8.5 сурет). 
8.1.2 Диметриялық  проекциялар.
 
Тікбұрыштық диметриялық проекция (диметрия) жақсы көрнекілікке ие 
болғанымен, оны тұрғызу тікбұрышты изометрияға қарағанда күрделі. Тиісті 
аксонометриялық өстердің орналасуы 8.6 суретте келтірілген.  
8.3 сурет – Изометриядағы   шеңбердің     
                   проекцияларын тұрғызу 
 
8.4 сурет - Бөлшектің  изометриялық   
проекциясы 
8.5сурет - Тікбұрыштық  
        изометриядағы  
        сызықтау 
 

 
 
 
104 
8.6 сурет - Тікбұрыштық  
         диметриядағы 
         өстердің орналасуы 
 
8.7 сурет - Диметрияда   шеңберлер   
проекцияларын тұрғызу 
 
OX  және  OZ  өстері  бойынша  бұрмалану  көрсеткіштері  0,94  тең,  ал  OY 
өсі  бойынша  0,47  тең.  Тұрғызуды  қарапайымдандыру  үшін  тікбұрышты 
диметрияны 
бұрмаланудың 
келтірілген 
көрсеткіштерінде 
орындау 
ұсынылады:  OX  және  0Z  өстері  бойынша  1  тең,  ал  0Y  өсі  бойынша  0,5  тең 
нақты шамаға қатысты. Бұл жағдайда 
кескін 1,06 есеге үлкейеді (үлкею 6% 
құрайды). 
Проекция 
жазықтықтарына 
параллель 
жазықтықтарда 
жатқан 
шеңберлер 
аксонометриялық 
жазықтықтарға 
эллипстер 
түрінде 
проекцияланады (8.7 сурет). Эллипстердің үлкен өсі барлық жағдайларда 1,06 
тең, мұнда d - шеңбер диаметрі. Горизонталь және профиль жазықтықтарына 
параллель  жазықтықтарда  орналасқан    эллипстердің  кіші  өстерінің  өлшемі 
0,35d  тең,  ал  фронталь  проекция  жазықтығына  параллель  жазықтықтағы  - 
0,95d тең. 
Бөлшектің 
тікбұрыштық 
диметриялық 
проекциясын 
кескіндеу  мысалы  8.8  суретте 
көрсетілген. Беріктік қабырғалары, 
жұқа  қабырғалар,  құлақшалар, 
маховиктердің  шабақтары  және 
соған  ұқсас  элементтер  бойлай 
тілінетін  болса,  онда  олар  8.8 
суреттегі 
беріктік 
қабырғасы 
сияқты 
аксонометрияда 
сызықталып 
кескінделеді. 
Диметрияда сызықтау сызықтарын 
жақтары  аксонометриялық  өстерге 
параллель  тиісті  координаттық 
жазықтықтарда  жатқан  квадраттар  диагональдарының  проекцияларының 
біріне  параллель  жүргізеді    (8.9,а  сурет).  Құрастыру  сызбаларында  іргелес 
8.8 сурет  – Тікбұрыштық       
диметриядағы      
                     бөлшектің кескіні 

 
 
 
105 
бөлшектер үшін 8.9,б суретте көрсетілген сызықтауларды қолданады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8.2 Қиғаш бұрыштық аксонометриялық проекциялар  
Қиғашбұрышты  проекциялау  кезіндегі  аксонометриялық  кескіндер 
тікбұрышты 
проекциялаудағыдан 
гөрі 
көрнекілігі 
төмен 
болады. 
Бірақта 
қиғашбұрышты 
аксонометриядағы 
кескіндердің  сонымен  қатар  маңызды 
артықшылықтары да бар - аксонометриялық 
проекциялар 
жазықтығына 
параллель 
бөлшектің  жазық  элементтері  бұрмаланбай 
проекцияланады, 
ал 
қалған 
екеуіне-
эллипстер түрінде кескінделеді.  
Фронталь  изометриялық  проекция. 
Аксонометриялық 
өстердің 
орналасу 
жағдайлары  8.10  суретте  келтірілген.  OY 
өсінің  көлбеулік  бұрышы  30
º
  немесе  60
º
 
болатын 
фронталь 
изометриялық 
проекцияларды  қолдануға  рұқсат  етіледі.  Фронталь  изометриялық 
проекцияны OХ, OY және OZ өстері бойынша бұрмаламай орындайды. 
Фронталь  проекция  жазықтығына  параллель  жазықтықта  жатқан  шеңберлер 
аксонометриялық  жазықтыққа  шеңбер  түрінде  проекцияланады.  Горизонталь 
және  профиль  проекция  жазықтықтарына  параллель  жазықтықтарда  жатқан 
шеңберлер эллипстер болып проекцияланады (8.11сурет). 
Эллипстердің үлкен өсінің 2 және 3 өлшемдері 1,3d тең, ал кіші өстікі- 
0,54d,  мұнда  d  шеңбер  диаметрі.  Эллипстің  үлкен  өстері  2  және  3 
аксонометриялық  өстерге  паралллель  және  эллипстердің  центрлері  арқылы 
өтетін  түзулердің  арасындағы  сүйір  бұрыштың  биссектрисасы  бойынша 
бағытталады.Бөлшектің фронталь изометриялық проекциясының мысалы 8,12 
8.9 сурет - Диметрияда сызықтау сызықтарын жүргізу  
 
метрии 
а) 
б) 
8.10 сурет - Фронталь 
изометриядағы 
өстердің орналасуы