А. Д. Дінасылов, Э. А. Яхъяев, Е. М. Мажиев

 
 
 
52 
Құбыр  цилиндрлік  бұранданың  шартты  белгіленуіне  G  әрпі,  құбырдың 
шартты өткізу  мәні – дюймде, орта диаметрдің дәлдік сыныбы (А, В) және сол 
бағытты  бұранда  үшін  LH  әріптері  кіреді.  Мысалы,  бұранданың  номинал 
диаметрі 2”, дәлдік сыныбы А – былай белгіленеді G2-A; дәлдік сыныбы В сол 
бағытты  бұранда  –  
G1/2LH–B. 
Cызбаларда 
құбыр 
цилиндрлік 
бұранданы  белгілеу 
мысалдары 
6.9 
суретте келтірілген.
 
 
 Құбыр 
конустық 
бұранда 
құбырларды  жалғау 
кезінде 
олардағы 
сұйықтың  немесе  газдың  үлкен  қысымы  кезінде  талап  етілетін  жоғары 
герметикалықты  қамтамасыз  ету  үшін  қолданылады.  ГОСТ  6211-81 
конустылығы  1:16  болатын  құбыр  конустық  бұрандаға  таралады,  оның 
профилі  –  биссектрисасы  конус  өсіне  перпендикуляр,  және  төбесіндегі 
бұрышы 55
о
 болатын тең бүйірлі үшбұрыш (6.10 сурет). 
 
Құбыр  конустық  бұранданың  шартты  белгілеуіне  мыналар  кіреді:  R 
әріпі (R – конустық сыртқы бұранда үшін, Rc – конустық ішкі бұранда үшін) 
және  бұранданың
 
белгіленуі.  Сол  бағытты  бұранда  LH  әріптерімен 
толықтырылады.  Мысалы,  сыртқы  құбыр  конустық  бұранда  2”  –  R2”,  сол 
6.10 сурет – Құбыр конустық бұранданың профилі 
6.9 сурет – Сызбалардағы құбыр цилиндрлік 
               бұранданың белгіленуі 
 

 
 
 
53 
бағытты  ішкі  құбыр  конустық  бұранда  –  Rc2,  Rc  4LH.  Сызбаларда  құбыр 
конустық бұранданы белгілеу мысалы  6.11 суретте  көрсетілген. 
Трапециялық  бұранда  қайтпалы–ілгерлемелі  қозғалысты  және  өстік 
күштерді  беру  үшін  қолданылады.  Оның  элементтерінің  профилі  мен 
өлшемдерін (6.12 сурет) ГОСТ 9484-81 тағайындайды.  
 
 
ГОСТ  24737-81  бір  кірмелі  трапециялық  бұранданың  негізгі 
өлшемдерін,  ал  ГОСТ  24738-81  диаметрлерін  (8  ден  640  мм  дейін)  және 
адымдарын  тағайындайды.  Көп  кірмелі  трапециялық  бұранда  үшін  негізгі 
өлшемдерді ГОСТ 24739-81 тағайындайды.   
Бұранда  профилі  бүйір  беттерінің  арасындағы  бұрышы  30
о
-қа  тең 
      6.11 сурет – Сызбалардағы құбыр конустық бұранданың белгілеуі  
      6.12 сурет – Трапециялық бұранданың профилі  

 
 
 
54 
болатын,  тең  бүйірлі  трапеция  пішінінде  болады.  Бір  кірмелі  трапециялық 
бұранданың  шартты  белгілеуі  Tr  әріптерінен,  бұранданың  номинал 
диаметрінің  мәнінен,  адымынан  тұрады.  Сол  бағытты  бұранда  белгілеуінде 
LH  әріптері  көрсетіледі,  мысалы,  Tr40
×
5,  Tr22x
×
3LH.  Көп  кірмелі 
бұранданың белгілеуінде бұранданың номинал диаметрі, бұранда жүрісі және 
жақша  ішінде  Р  әріпі  мен  адымның  сандық  мәнін  көрсетеді,  мысалы,  екі 
кірмелі трапециялық бұранда диаметрі 20 мм, адымы 4 мм - Tr20
×
8(P4), дәл 
солай  сол  бағытты  бұранданы  -  Tr20
×
8(P4)LH.  6.13  суретте  сызбаларда 
трапециялық бұранданы белгілеу мысалдары  келтірілген. 
Тіректік бұранда – бір жақты бағытталған күштер әсер ететін винттерде 
қолданылады, 
мысалы 
домкраттарда. 
ГОСТ 
10177-82  профилін  және 
негізгі 
өлшемдерін 
тағайындайды.  Стандартта 
тіректік 
бұранданың 
диаметрі  10  нан  640  мм-ге 
дейінгі  және  адымы  2  ден 
24 
мм-ге 
дейінгі 
мінездемелері  келтірілген. 
Бұранда  профилі  –  тең 
бүйірлі  емес  трапеция, 
оның  бір  жағы  тік  сызыққа  –  3
о
  бұрышпен,  ал  екінші  жағы  –  30
о
  бұрышпен 
көлбеу  орналасқан  (6.14  сурет).  Бүйір  беттерінің  көлбеулік  бұрышы  45
о
 
болатын күшейтілген тіректік бұрандалар да қолданылады. 
Тіректік 
бұранда 
бірдей  диаметрде  бола 
тұра, 
әртүрлі 
адымдармен  жасалынуы 
мүмкін.  
Бір кірмелі тіректік 
бұранданың 
шартты 
белгілеуі 
S 
әріпінен, 
номинал  диаметр  мен 
адым 
мәндерінен 
тұрады, мысалы, тіректік 
бұранда  диаметрі  80  мм, 
адымы  10  мм  –  S80
×
10; 
дәл  солай,  бірақ  сол 
бағытты  бұранда  былай  белгіленеді  –  S80×10LH.  Көп  кірмелі  тіректік 
бұранданың шартты белгілеуіне S әріпі, номинал диаметрі, жүрісі және жақша 
ішінде  Р  әріпі  мен  адым  мәні  кіреді,  мысалы,  екі  кірмелі  тіректік  бұранда 
диаметрі 40 мм, адымы 8 мм және жүріс мәні 16 мм – S40
×
16(P8), дәл солай 
6.13 сурет -  Сызбалардағы трапециялық  
             бұранданың белгіленуі 
    
6.14 сурет – Тіректік бұранданың профилі 
 

 
 
 
55 
сол бағытты бұранда үшін –  S40
×
16(P8)LH. 
Сызбаларда  тіректік  бұранданы  белгілеу  мысалдары  6.15  суретте 
келтірілген.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Эдисонның  домалақ  бұрандасы.  Домалақ  профильді  бұранда 
салыстырмалы  үлкен  қызмет  ету  мерзімімен  және  айтарлықтай  жоғары 
жүктемелер  кезіндегі  жоғары  кедергісімен  ерекшеленеді.  Ластанған  ортада 
жұмыс істейтін жиі бұралатын біріктірулерді, сондай–ақ жаймаланған немесе 
штампталған  бұрандасы  бар  (электр  шамының  цоколі)  жұқа  қабырғалы 
бөлшектерді  жасау  кезінде  қолданылады.  6.1  суретте  домалақ  бұранданың 
профилі келтірілген.  
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ГОСТ 6042-83 бойынша жасалатын электр шамдарының цокольдері мен 
патрондары  үшін  домалақ  бұранда  былай  белгіленеді  Е,  ал  ГОСТ  13536-78 
бойынша  жасалатын  санитарлық  –  техникалық  арматура  үшін  –  Rd  (6.17 
сурет). 
6.15 сурет– Сызбалардағы тіректік бұранданың белгіленуі 
  
 
    Ішкі  
бұранда 
6.14 сурет – Домалақ бұранданың профилі