20
21
әсерін (көргенін, естігенін, ұғынғанын...) қаперінде
ұзақ мезгіл сақтай алатындығы. Ал, сабақта
қолданылатын көрнекіліктің басты қызметі тілдік
ұғымдарды түсіндіру жеңілдетуге, зерделерінде
берік сақталуына, елестету қабілетінің дамуы мен
теориялық білімінің практикамен байланысын
нығайтуға берік негізін қалайды.
Сабақ барысында бұл тірек-сызбалар, біріншіден,
көзбен көріп, есте сақтау қабілетін арттырып,
екіншіден, білімге деген құштарлығын, ынтасын
дамытады. Оқушылар тірек-сызбаларды пайдалана
отырып, оқу жүйесін жақсы түсінетін болады.
Тірек-сызбаларды қолдана отырып, оқушылардың
грамматиканы кеңінен және керекті негіздерін
қабылдауларына мүмкіндік туғызуға болады. Бұл
сабақтарда көп сөйлемей-ақ сабақ негіздерін қысқа
да нұсқа ұсынып, шығармашылық ой-өріс жүйесін
арттыруға жағдай жасалады.
Мысалы: тірек-сызбалар арқылы әр түрлі
тапсырмалар ұсынуға болады:
1) зат есім + етістік, сын есім + зат есім, т.б.
2) зат есім + зат есім тудырушы жұрнақ + көптік
жалғау + барыс септік;
3) етістік + тұйық етістік тудырушы жұрнақ +
табыс септік.
№
Негізгі
етістік
Тұйық
етістік
Нақ осы
шақ
Келер
шақ
Өткен
шақ
1
Бар
2
Кет
Семантикалық карталар толтыру тақырып
бойынша ассоциация құру – бұның бәрі оқушылардың
сабақта қызығушылықтарын арттыра түсіп, білім
сапасын көтереді.
Сызба арқылы оқыту тәсілдері қажетті
грамматикалық тақырыпты жылдам әрі тиімді
меңгертуге көп көмегін тигізеді.
Тірек-сызбасының
жұмыс
үдерісінде
қол
жеткізетін нәтижесі:
а) сабаққа деген қызығушылығы, белсенділігі
артады;
ә) өз бетімен жұмыс істеу қабілеті өседі;
б) өз ойларын еркін, ашық, сауатты айтуға
дағдыланады;
в) сөйлеу мәдениетін қалыптастырумен қатар
теориялық білімді игеруді, оқыған материалды
қайталауды жүзеге асырып, практикада пайдалана
білуге дағдыландырады.
Менің міндетім-дайын тірек-сызба, кестелерді өз
жеке іс-тәжірибемде қолдана отырып, әр тақырыпты
сорттар, талдап, сызбаларды барынша түсінікті етіп
оқушыға жеткізуге білу.
Себебі тақырыпты түсіндіргенде бұл тірек-
сызбалар арқылы оқушылар тақырыпты тез
меңгереді, керек уақытында сызбаларға қарап,
естеріне түсіріп, мысал келтіре алады.
Ал, бекіту сабағын алсақ, мен тек қана негізгі сөзді
тақтаға іліп қоямын, ал оқушылар керекті сөздерді
өздері табу керек. Себебі мен оқушылардың осынан
білімін тексеремін.
Мысалы: фонетика бойынша о, ө дыбыстарының
22
23
Қазақ тілінде әр септіктің грамматикалық формасы
біркелкі жүйеде қалыптасқан. Бірақ оны жаттап алу
оқушылардың қазақ тілін сапалы түрде тиянақты
меңгеруі дұрыс нәтиже бере бермейді. Ол үшін
Жүнісбековтің түспен ажырата білу тәсілін қолданса
артық емес. Мысалы: үнді, ұяң, қатаң дыбыстарды
ажырату үшін түрлі түспен көрсетіп, жуан мен
жіңішке арқылы көрсетіп қоямын, оны үлгерімі
нашар оқушыларды өзі-ақ тапсырманы қинамай
орындап беремін.
Тиісті затты көзбен көру, қолмен ұстау арқылы
жүргізілетін сабақ ұзақ есте қалады. Осындай
тірек материалдарын сигналды карточкаларды,
символдарды мол пайдалану педагогикалық
технологияның бір тармағы – жеделдетіп оқытуға
жатады. Ол күштеусіз оқытуға жеке тұлғаның
мүмкіндігін ашуға септігін тигізеді.
Ал, сөз құрамын меңгерткенде «Орнын тап!» атты
көрнекілікті пайдалансам, оқушыларға ой шақыртып,
ойлантуға мәжбүрлеймін, соны пайдалана отырып,
жаңа проблема шешеді: ойлап табады, құрастырады,
шығарады, байланыстырады, көрсетеді, жазады,
салыстырады, табады, талқылайды. Алған білімін
жіктейді, саралай біледі, яғни, тікелей қарым-қатынас
туындайды, оқушының ықыласы артады.
Бүгінгі күнде қазақ тілін оқыту әдістемесінде
жаңа инновациялық технологиялар көптен енгізіліп
жатыр. Бұл инновациялық технологиялар арқылы
оқушылардың жеке тұлғалық қабілеттерін жан-
жақты дамытуға болады.
Тірек-сызбалармен
жұмыс
істеу
–
жуан және жіңішке түрі болатынын түсіндіру үшін
салыстырмалы кестені қолданамын.
Тірек-сызбалар
көбінесе
бекіту,
қайталау
сабақтарында қолданамын.
Жеке тұлғаның өзіндік әрекетінің нәтижесінде
оның бойында мынадай қасиеттер қалыптасады:
1.Өз бетінше ойлау біліктері мен ізденімпаздығы.
2. Оқуға деген қабілетінің артуы.
3. Өз ойының дербестігі.
Жалпы айтқанда, тірек-сызбамен оқыту – заттар
мен құбылыстардың өзіне тән жаратылыс бітімін,
сыр-сипаттарын сезім мүшелері арқылы көзбен
көріп, қолмен ұстап, құлақпен естіп қабылдауға
баулитын дидактикалық үрдіс. Дидактиканың, тәрбие
теориясының, психологияның, таным теориясының –
барлығының түйіскен нүктесінде қарастырылатын.
Бір ескеретін жағдай-жаңа буын оқулықтары
мен оқу әдістемелік кешенің тілді меңгерудегі
коммуникативтік ұстаным талаптарына сәйкес
болуы керек. Қазақ тілі сабақтарында қолданылатын
көрнекіліктердің бір түрі– дидактикалық карточкалар.
Дидактикалық карточкалар таратылып берілгенде,
тақтада сол тақырыпқа байланысты тірек-сызба
ілініп тұруы керек.
О Ө
Ө
