Сарсенова әсел берікқызы

 

 

 

 

 

9 БӨЛІМ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ӘЛЕУМЕТТАНУЫ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Девиантты мінез-құлық – ауытқыған мінез-құлық ол адамдардың немесе олардың топтарының әлеуметтік 

әрекеттерінің, қылықтарының көпшілік таныған мөлшерлерден ауытқу.  

Девиацияның компоненттері 

Ауытқудың типтері 

Адамдарға тән арнайы мінез-құлық; 

Девиантты сияқты мінез-құлықтың бағалау 

критериі болып табылатын норма; 

 Аталмыш 

мінез-құлыққа 

ілтипат 

білдіретін топтар немесе ұйымдар. 

Индивидуалды,  индивид  өзінің  мәдениет 

нормасынан бас тарту; 

Топтық 

дәстүрлі 

мәдениет 

құндылықтарынан бас тарту, бағынбау. 

Жалпы халық санының 10-15 % қолдайтын 

ауытқулар 

Жалпы халық санының 10-15 % қолдамайтын 

ауытқулар 

 

Интеллектуалдық; 

Ерекше дағдылары; 

Мотивация; 

Деликвентті мінез-құлық; 

Маскүнемдік; 

Нашақорлық; 

 

 

 

 

9.1 Девиация теориясы 

Түсіндіру типі 

Авторлар 

Негізгі идеялар 

1.Биологиялық 

Ч.Ломброзо 

«Туыла біткен қылмыскер» теориясы. Криминалды мінез-құлық адамдардың 

арнайы физикалық (дене) белгілеріне байланысты. «Криминалды тип» адам 

эволюциясындағы ерте кездегі деградацияның нәтижесі (сақалдың болуы, 

ауырсынуға төмен сезімталдығы). 

 

Х.Шелдон 

Адамдардың мінезі дене бітіміне байланысты. 

Түрлері:  

Эндоморф – толықтық, домалақ дене. 

Мезоморф –мықты, сымбатты, белсенді. 

Эктоморф-дененің нәзіктігі, жіңішкелігі, жүйкенің тозуы. 

Л.Прайс 

Қылмыстық мінез-құлық жыныстық хромосомалардың аномалиясымен 

түсіндіріледі. 

2.Психоаналитикалық 

З.Фрейд 

Мотивация теориясында құштарлық редукция моделi көрсетiлдi 

3.Әлеуметтік 

Э.Дюркгейм 

Р.Мертон 

Девиация айқын әлеуметтік нормалардың бұзылу немесе жоқ болу салдарынан 

пайда болады. 

Э.Сатерланд 

Мәдениеттанулық теория. 

Девиацияның себептері субмәдениет пен дәстүрлі мәдениет нормалары арасындағы 

конфликтілер болып табылады. 

Г.Беккер 

Стигматизация теориясы 

 

 

 

 

 

9.2 Р.Мертон бойынша девиацияның типтері 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бейімделу әдісі 

Конфоризм 

 

Инновация 

Бунт 

Ретретизм 

Ритуалдық 

 

 

9.3 Э.Дюркгейм бойынша суицидтің түрлері 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Суицид – (Өзін-өзі өлтіру) — өзін өмірден қасақана айыру (суицид). Өзін-өзі өлтірудің себептері әр 

түрлі. Көп жағдайда өзін-өзі өлтіруге себеп болатын нәрсе өмір жағдайының шынайы қиындылығы 

және  өмір  оңалмайды  деп  есептеу.  Депрессивті  жағдайлар  «жиналып»  соның  салдарынан  өзін-өзі 

өлтіру  болуы  мүмкін.  Өзін-өзі  өлтіру  қарттарға,  нашақорларға,  жазылмайтын  аурумен 

ауыратындарға, қылмыскерлерге тән әрекет. 

Эгоистік 

 

Анамиялық 

Альтуристік 

 

10 БӨЛІМ. ТҰЛҒА ӘЛЕУМЕТТАНУЫ 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Адамның үш типі 

Адам 

Жер  бетіндегі  материалдық  және  рухани 

тарихи  процесінің,  дамуының  субъектісі, 

өмірдің 

басқа 

формаларымен 

генетикалық жағынан байланысты, еңбек 

құралдыран  өндіру  қабілеті  арқасында 

олардан  бөлініп  шыққан,  анық  сөйлей 

алатын,  ойлай  алатын,  сапасы  бар 

биологиялық-әлеуметтік 

тірлік 

иесі 

(homo sapiens түрінің өкілі). 

Тұлға 

Адамның әлеуметтік қасиеттерінің жиынтығы, 

қоғамдық даму жемісі мен белсенді қызмет ету 

мен  қарым-қатынас  орнату  арқылы  жеке 

адамды  әлеуметтік  қатынастар  жүйесіне 

енгізудің жемісі. 

 

Индивид 

адамзат  қауымдастығының  жеке  өкілі.    Бұл 

адамдардың 

психологиялық 

сипаттамаларының 

физикалық 

алып 

жүрушісі. 

10.1 Тұлғаның қалыптасуы 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10 .2 Интерпретивті әлеуметтанулық парадигмалар 

 

Тұлғаның қалыптасуына әсер 

ететін факторлар 

Биологиялық тұқым қаулаушылық 

Адамның  биологиялық  қажеттілігі: 

ауада, тамақта, суда және т.б. 

Балалық шақтың ұзаққа созылуы; 

Темпераменттің,  мінез-құлықтың  әр 

түрлі болуы. 

Физикалық орта: 

Климат; 

Географиялық орта; 

Табиғи ресурстар. 

Мәдениет 

Мәдени универсалдық 

топтарда 

мәдени 

мінез-құлық салты. 

Топтық тәжірибе 

Индивид  топ  арасындағы 

қарым-қатынас 

арқылы 

әлеуметтенеді. 

(Ч.Кулидің 

«Айналық»  теориясы). 

Бірігей индивидуалды тәжірибе 

Топтық 

тәжірибенің 

бірігейлігі 

толығымен 

мүмкін емес.