Зертханалық сабақ 7. Химиялық сараптама жүргізу үшін пайдалы қазбаларадың сынама өлшемелеріне өңдеу сызбасын құру
Тау жыныстары мен кендердің, минералдардың сандық химиялық сарптамасы – ең күрделі сараптама түрі. Олардағы химиялық элементтердің мөлшері өте аздан 10% дейін.
Сараптаманың физико-химиялық әдістері кең қолданылады.
Сараптама әдісін таңдау ең алдымен сарпатаманы заттық құрамы мен олардағы басты компоненттер мен қоспаларға байланысты әдетте толық сараптама жасау үшін заттың 4 -5 құрамын алады. Егер толық сараптау үшін сынама сараптама әдістерін қолданады.
Сараптаманың классикалық әдіс-тәсілдері:
1) Өлшеу;
2) Көлемдік;
3) Колориметриялық;
Сараптама барсында әдетте келесі компоненттер анықталады SiO2…P2O5. Пайдалы қазбаларды аса дәлдікпен анықтауда жартылай сандық сарпатама қолданылады. Іздестіру жұмыстарында ПИ-АИ, касситерит т.б.
Пайдалы минералдарды бөлшектеп фракциялаудың көмегімен топтастыруға немесе түбегейлі байытуға болады. Бұл үшін қосымша электро магниттік немесе электрлік сепарация пайдаланылады.
Сандық анықтаулар:
- Көзбен көру;
- Аудан бірлігіндегі «дәндерді» санау тәсілі.
Көзбен көру – жекеленген фракциялардағы индикаторлы серіктестері мен пайдалы минерал концентрациялау, қосымша фракциялау, бір аудан бірлігіне дәнді есептеу -фракцияны шыны бетіне біркелкі, 1 дән қалыңдығында жаяды, бинокулярлы микроскоптың трубасының біріне торы бар арнайы окуляр орналасытрады. Есептеуді фракцияның 5-6 бөлігінде жүргізіп, орташа мәнін табады. Сосын барлық дәнді 100% деп қабылдап, сарапталушы минералдың мөлшерін осы барлық дән санына қатысын % пен өлшейді. Сараптаманың дәлділігі артады, бірақ бірқатар қателіктер орын алады – дән заңдылықтарындағы, минералдардың тығыздығындағы айырмашылықтар есептелмейді. Тау жыныстары мен силикат минералды сараптаудың сызбасы. Өлшемені натрий карбонатымен балқыту арқылы ыдыратады. Құйма сумен тұз қышқылымен өңделеді. Алынған Si сүзіледі., қыздырылады, өлшенеді. Фторсутек және күкірт қышқылмен (HF+H2SO4) өңделеді және өлшенеді. Кремний қышқылды айырмасы бойынша есептейді. Ерітінді де қалған кремний қышқылдың біраз мөлшері тұнбаға кетеді. Күкіртсутекпен тұнбаланған элементтер болса, олардан тазартады. Фильтратта Al, Fc, Ti, Zn, F амиякпен уротропилмен тұнбаға түседі. Ерітінді де Полутор оксидтерінің жиынтығы бар тұнбаны қыздырады, өлшейді. Калий приросульфатымен балқытады, оның құрамына кіретін компоненттерді анықтайды. Темірдің (Ғе) жалпы мөлшері көлемдік және колориметрлік әдіспен анықталады. Тi – колориметр, Al – ауқым айырмасы бойынша P, Zn, т.б. элементтер анықталады. Ca – көлемдік әдіспен оксалат түрінде, Mg – өлшеу әдісімен фосфат күйінде анықталады.
Комплексометрия. Титрлеуші агент ретінде комплексон, - трилон В-қолданылатын көлемдік сараптаманың 1 тарауы. Иондарды байланыстыруға бөгет жасауға пайдаланылатын кешентүзушілер бүркемелеуші құралдар деп аталады. Колориметрлікті көлемдікпен және жалында фотометриялық әдістермен араласа тау жыныстары, минерал карбонаттары мен силикаттарға экспресс сараптама жасаудың 2 сызбасы бар. 1-ші сызба бойынша өлшемені желатин қолдана отырып тұз қышқылды ерітіндіден кремний қышқылын бөліп алып содамен қыз ықшықылмен (Na2CO3) араластырады немесе біржолғы суалтып өлшеу әдісімен анықтайды. Фильтрден уротропиннің Al, Fe, Ti гидроксидтерін алады.
Дала жағдайындағы шлихтелуші сынамаларды іріктеу құжаттандырумен қатар жүргізіледі. Іздестірудің ең басты кезеңі сынаманы ірктеудің тереңдігі. Сынаманы ірктеу жерлері көрсетілген түрлі элементтерінің сызба-суреттері – ең бағалы. Оларда табиғи жалаңаштандырылған тіліктер, борпылдақ түзілістердің құрылысы т.б. көрсетіледі. Бұл мәліметтер шашыралуының түрлі механикалық органдар типтері арасында генетикалық және жасын анықтауға болады. Сынамаларды этикеттеу маңызды іс. Түрлі география климаттық зоналарда шлихтеу ізденістері кезінде біркелкі жүрмейді. Сынаманы іздестіру маршрутындағы іріктеу кезінде шаяды. Алынған шлихты кептіреді, этикеткасын жапсырып, қоспалы капсулаға салады, оған алынған орнын, іріктеу тереңдігі мен көлемін көрсетеді. Таулы, ұсақ, тасқынды өзендері бар құрғақ жерлерде жұмыс істегенде шлихтеуші сынаманы су қоймаларына апарып шаяды. Ол үшін сынаманы тығыз брезент қапқа салып, этикеткалайды. Материал дымқыл болса, ағаш тақтайға қарындашпен нөмірлейді. Дала жағдайында шлихті сынау картасы жасалып, оған шлихті ірктеу орны мен нөмірі жазылады. Сынама картасы сынаманы іріткеу мен қатар жүреді. 2 бөлімді шлих іздестіру кезінде орындалу журналы жүргізіледі. 1-ші бөлім щлих сынамасын іріктеу мәліметтерін жазу үшін, 2-ші бөлім – шлихтерге минералдық сараптама нәтижесі зертханадан алынған соң толтырылады.
Бақылау сұрақтары:
1.Сараптаманың физико-химиялық әдістері
2.Минералдардың физикалық қасиеттеріне не жатады?
Достарыңызбен бөлісу: |
