159
Cоғыс пен бейбітшілікті жариялау Институты
Танымал адамның
да тыныш өмір
сүруге және оны талап
етуге хақысы бар
Жұлдыздар мен футболистер басқа адамдарға қарағанда
аз қорғалуы мүмкін. Өйткені, танымал болғандықтан олар
бұқаралық ақпарат құралдарына тәуелді. Дегенмен, қайсыбір
жағдайларда оларды көптеген заңдар қорғайды.
Францияда, мәселен, адамның жеке өміріне қол сұқпау ту-
ралы заңнама Ұлыбританиядағы заңнамаға қарағанда
қаталырақ. Заңдардың басым бөлігінде қоғамдық орындар-
да адамның қорғалмайтыны, папарацциден де қорғаудың
қиындығы айтылады. Ал жеке меншіктегі аумақта, әсіресе
өз үйлерінде олар толық қорғала алады. Сондай-ақ,
балалардың көп жағдайда ерекше құқықтық қорғауға ие
екендігін түсінуіңіз керек.
Сонымен қатар, танымал адамның да тыныш өмір сүруге
және оны талап етуге хақысы бар. Журналистерге әдетте
қоғамдық қызығушылық тудыратын оқиғалар туралы ре-
портаждар жасауда көп еркіндік беріледі. Көптеген елдер-
де жергілікті журналистер қауымдастығы мен одақтар да
кәсіби ар-намыс кодексіне бағынады. Ол кодекстер жеке
өмір сияқты мәселелерді реттейді. Қашықтықтан әсер ету
объективтерін пайдалануда сақтық жасап, суретке түсіремін
деп ығырын шығарудан аулақ болу керек.
Назарларыңызға бірнеше тест ұсынамыз:
Осы оқиға немесе тұлға шындығында да елеулі
қызығушылық тудыра ма?
Ол қоғамдық тұлға немесе мәселе ме?
160
Жақсы журналист өзі
жазып отырған адамға
аса мұқият болуы ке-
рек және жалған сенім
ұялататын стильден
бойын аулақ салғаны жөн
Шын мәнінде бұл жаңалық па? «Қатып қалған» жаңалық-
тарға қарағанда жұлдыздар, футболистер туралы хабар-
лар, әлбетте, қызықты бола алады. Бірақ, олар даулы бо-
луы да мүмкін. Ең бастысы, олар шынайы ма?
Сіз рұқсатсыз біреудің есімін немесе суретін коммерциялық
мақсатта пайдаланасыз ба? Немесе көшедегі қылмыс ту-
ралы репортажда оған қатысы жоқ қандай да бір адамның
суретін пайдаланасыз ба?
Өшпенділікке арандату
Жақсы журналист өзі жазып отырған адамға аса мұқият бо-
луы керек және жалған сенім ұялататын стильден бойын
аулақ салғаны жөн.
Жала жабудан тыс кәсіби журналистер жалған сенім ұяла-
татын тілдік стильді пайдаланбауға тырысады және өздері
жазатын адамдарға көбірек назар аударуға ұмтылады. Бұл
саяси әдептің мәселесі емес. Керісінше, сіздің әлгіндей
стильді пайдаланбауыңыздың, өшпенділік немесе зорлық-
зомбылық тудырмауыңыздың кепілі. Кейбір елдерде мұндай
тілдік стильдерді пайдаланушылар жазаға тартылады. әңгі-
ме заңның қандай нәрсеге рұқсат беретіні жөнінде емес.
Мысалы, Ұлыбританияда нәсілдік кемсітушілікке қарсы заң
бар. Мүгедек адамға күлу де заңға қарама-қайшы әрекет бо-
лып табылады. БҰҰ трибуналы Руандадағы геноцид (зұлмат)
10-тарау: Жала жабу жөнінде
161
Cоғыс пен бейбітшілікті жариялау Институты
Заң тұрғысынан қауіпсіз
материал әділдік
және объективтілік
стандарттарына және
талғамның талабына
жауап бермеуі де мүмкін
мәселелерімен айналыса отырып, кісі өлтіруге итермелеген
тілдік стильді пайдаланғаны үшін радио және телехабар та-
ратушы компанияның бірнеше қызметкерін түрмеге қамады.
әрбір ортада басқалардың ренішін тудыратын сөздер айты-
лады. Жақсы журналист белгілі бір тұлғаны немесе бір топ
адамды суреттеуде осындай сөздерді пайдаланудан аулақ
болуы тиіс.
Заң тұрғысынан қауіпсіз материал әділдік және объективтілік
стандарттарына және талғамның талабына жауап бермеуі
де мүмкін.
«Біз мұны жариялай аламыз ба?» деген сұрақ заңгерлерге
арналған. Ал «Біз мұны жариялауға тиіспіз бе?» деген – жур-
налистер мен редакторларға арналған сұрақ. Заңды бұзбаған
жағдайда да қандай да бір материалды «қоғамдық мүдде»
үшін жариялау мәселесіне қатысты дәл осындай шешім
қабылдау қажет. Жауапты журналистер осы тәрізді қауіп-
қатерді өз редакторының қарауына жібереді.
162
ЖАТТЫҒУЛАР
Осы тарауда қарастырылған жайттарды жадымызда сақтау
үшін:
Жала жапқаны үшін жауапкершілікке тартатын заңдар мен
сөз бостандығын шектеудің басқа түрлері әр елде әртүрлі.
Өзіңіз жұмыс істейтін елде қандай ереже қолданылатынын
білетініңізге сенімді болуыңыз керек.
Жала жабу, соның ішінде әсіресе идентификация мен
диффамацияға қатысты жалған жала таратқаны үшін
жауапкершілікке шақыратын ортақ заңдар бар.
Жала жапты деп айыптауда шындық ең жақсы қорғану бо-
лып табылады. Жарияланым қоғамдық мүдде тұрғысынан
маңызды болғандықтан қорғануға қандай да бір артық-
шылықтар берілетін болса, ол туралы анық білуіңіз керек.
Редакциядағы жаңалықтар бөлімінде және өзіңіз репор-
таж дайындау барысында қауіпсіздіктің елеулі шараларын
қолдануды естен шығармаңыз.
Өзіңіз жүргізген зерттеу материалдарын сақтауыңыз ке-
рек, өйткені олар маңызды дәлел-айғақ болуы мүмкін.
Заңдар, мораль және әдеп нормалары, тәжірибе бір-біріне
ұқсамайды, сондықтан өз еліңізде солардың қайсысы кең
қолданылатынын білуіңіз керек.
Төмендегі мысалдар мен сұрақтарды оқыңыз және жауапты
әріптестеріңізбен талқылаңыз.
10-тарау: Жала жабу жөнінде
Достарыңызбен бөлісу: |
