Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова
184
керме – распорка
құрылыс ерітіндісі – строительный раствор
білте тақтайша – рейки
тұрғын үйді жаңғырту – реконструкция жилого дома
шөкпе топырақ – просадочный грунт
қатып қалған топырақ торлар – грунт мерзлой решетки
електер, ұнтағыштар, ұнтағыш торлар – шта, дробилки и
решетки дробилки
беларка – ригель
қопсытқыш – рыхлитель
өзі көтеруші қабырғалар – самонесущие стены
ірілендіріп құрастыру – сборка укрупнительная
тіреулі фундамент – свайный фундамент
пісірушілік – свариваемость
пісіру жұмыстары – сварочные работы
бағана-қада – свая-колонна
қабық қада – свая-оболочка
тіреуіш – свая
діңгек-қада – свая-столб
бұраңдалылық – свилеватость
шығындардың тізімдемесі – сводка затрат
тұрғын үйдің бөлшегі – секция жилого дома
табиғи желдетудің жүйесі – естественная система вентиляции
жергілікті сорулар жүйесі – система местных отсосов
топырақтың су өткізбейтін қабаты – водоупорный слой грунта
құрылыстың сметалық құны – сметная стоимость
строительства
қосынды сызықтар – соединительные линии
құрама қабырға – составная стена
топырақтың заттық құрамы – вещественный состав грунта
тұтас панель – сплошная панель
болат құбыр – стальная труба
металдың тозуы – старение металлов
шынылы шикізат – стекольное сырье
әйнек жұмыстары – стекольные работы
топырақтағы қабырға – стена в грунте
қалған қабырға – стенка забральная
бөлек қабырға – раздельная стенка
Қазақ тілі
185
шпунтты қабырға – стенка шпунтов
тік құбыр – стояк
көтеру жебесі – стрела подъема
құрылыс бұйымы – строительное сделие
құрылыс өндірісі – строительное производство
444-тапсырма. Сәулет мамандығына қатысты терминдерді
қатыстыра отырып, сөйлем құрастырыңыздар.
445-тапсырма. Мәтін мазмұнымен танысыңыздар.
Құрылыс ісінің даму қарқыны
Қазақстандағы ойдағыдай дамып келе жатқан сәулеттік
құрылыс ісі моңғол шапқыншылығының кесапаты әсерінен
жермен-жексен болды. Сән-
салтанаты мол сәлеттік құры-
лыстар бүлінді. Археология-
лық зерттеулерге қарағанда
сәулеттік құрылыс жүйелері
ХIII ғасырдың соңғы ширегі-
нен бастап, XIV ғасырда
қайта жандана бастайды. Бұл
кездегі құрылыс ісі қазақ
жеріндегі мұсылман дінінің
орнығуына байланысты дами бастайды. Қазақ жерін өз қол
астына бағындыру мақсатында мұсылман дінінің өкілі көрнекті
ақын Қожа Ахмет Яссауидің атын пайдаланған Әмір Ақсақ
Темір кесененің құрылысына сол кездегі әйгілі құрылыстық
жобалардың бүкіл үлгілерін пайдаланған. Бұл құрылыстың
салынуы шын мәнінде қазақ халқының арасында мұсылман
дінінің орнығуына ықпалын тигізеді және осы құрылыс
жүйесіне сәйкестендіріп салынған мешіт-медреселер, күмбездер
көбейді. Қазақтар Ахмет Яссауи кесенесінің сыртқы көрінісін
жартастарға сала бастайды. Мәселен, Түркістан қаласынан
45−50 км қашықтықта Қаратаудан шығатын Бесарық сайының
ішінде Күйкентайлы деген жерде Яссауи кесенесінің суреті екі
жерде тасқа салынып, оның біріне «азан» деген сөз жазған. Осы
Г.Т. Тұрсынова, Ұ.Р. Шүленбаева, Г.Д. Рыскелдиева, А.С. Итемирова
186
арада «мешіт» деген жер бар. Екіншіден, XIV−XV ғғ. құрылыс
жүйелерінің көбі күмбездер. Төбесін киіз үй төбесіне ұқсатып
салған. Сонымен қатар, бұл кезде жұма мешіті, медреселер
көптеп салынады. Археологиялық қазба жұмысы кезінде Ақтас
мешіті мен Отырар қаласына жақын Байылдар елді мекенінен
көп бөлмелі жұма-мешіт екі жерден табылған. Құрылысқа
28–29 x 4 см қызыл кірпіш пайдаланылған. XIV ғ-дың
2 жартысында Ақ ордадағы хандық үкіметті билеген Ерзен
сияқты хандардың мұсылман дінін толығымен мойындап, оны
нығайту
үшін
мешіт-медреселер
салғызғандығы
жазба
деректерден белгілі, бұл кесенедегі сәулеттік жүйелердің көбі
бірнеше күмбезден тұрады.
Бағытова С. Ж. Құрылыс конструкциялары.
– Алматы: 2010. – 190 б.
446-тапсырма. Мәтінді оқып, тірек сөздерді теріп жазыңыздар.
447-тапсырма. Мәтіннің мазмұнын пайдаланып, сөйлем
құрастырыңыздар.
1. Әмір Ақсақ Темір_______________________________
2. Қожа Ахмет Яссауи__________________________
3. Түркістан қаласы _______________________________
4. Ақ Ордадағы ___________________________________
5. Бұл кесенедегі _________________________________
6. Төбесін _______________________________________
7. Сонымен қатар _________________________________
8. Құрылыстың салынуы ____________________________
9. Археологиялық зерттеулер ________________________
10. Қазақ жерін _____________________________________
448-тапсырма. Мәтіннен түбір сөздерді теріп жазыңыздар.
Үлгі: екі, қаз, сөз…
449-тапсырма. Қожа Ахмет Яссауи туралы білетіндеріңізді
пайдалана отырып, ой толғау жазыңыздар.
Достарыңызбен бөлісу: | 
