Оқулық ретінде бекіткен Ал ма ты «Қа зақ уни вер си те ті» 016 Әож 94

22
§­1.­Алтын­Орда­(Жошы­ұлысы)­тарихы­бойынша­
­­­­­­­деректер­және­зерттеулер
Өткен кезеңдер туралы тарихи білім, ең алдымен, дерек көз-
дері негізінде анықталады. Олардың алуантүрлілігі қоғам дамуы 
туралы біздің түсінігімізге өз әсерін тигізеді. Алтын Орданың 
қалыптасуы мен гүлденуі үдерісін қарастыру Еуразияның шексіз 
кеңістігін жайлаған осынау аса зор ортағасырлық мемлекеттің 
рөлін анықтауға көмектеседі.
Алтын Орда мемлекетінің тарихы әртекті тарихи деректерде 
өз көрінісін табады. Деректерді жіктеуді лингвистикалық, хро - 
нологиялық, әулеттік негізде немесе олардың туындауы қағидат-
тары арқылы жүзеге асыруға болады. Олай болса, біздің көз ал-
дымызға моңғол, қытай, парсы, армян, араб, византиялық, орыс, 
латын, итальян, француз деректерінің кең спектрі жайылып сала 
береді. Алтын Орда бойынша деректер негізінен мемлекеттің
саяси тарихы мен оның басқа мемлекеттермен қарым-қатынаста-
рын қамтиды. 
1242 жылдың соңы 1243 жылдың ең бастапқы айларында Бату 
ханның әскері Батыс Еуропадан оралып, Дешті Қыпшақ тари-
хи атауымен белгілі Қара теңіз бен Каспий теңізі атырабындағы 
далалық аумаққа орналасты. Бұл оқиға Ипатьев жылнамасында 
(1243 ж.) Бату «Оугорьден оралды»
19
деп көрсетілген. 
XIII ғасырдың екінші жартысынан бастап Алтын Орда Моң-
ғол империясынан алшақтап, дербестікке ұмтыла түседі. Алтын
Орданың егемендігін қуаттау тұрғысында өз атынан теңге соғып, 
елшілер қабылдап, ресми құжаттарға қол қоя бастайды. Алтын 
Орда билеушілері ішінен бірінші болып Менгу-Темір (1266/67-
1280/82) толық заңды тәуелсіздікке қол жеткізді. Алтын Орданың 
бұл кездегі негізгі геосаяси қарсыласы Ирандағы моңғол мемлекеті 
– Хулагуидтер ұлысы болған еді. Жошы әулеті Хулагуидтер жеріне, 
әсіресе Қап тауының түстігіндегі аумақтарға көз тікті. Менгу-Темір 
хан тұсында Алтын Орда саясатында белгілі бір өзгерістер пайда 
19
Егоров В.Л. Историческая география Золотой Орды. – М., 1985. – С. 27.

жүктеу 24,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: