Оқулық ретінде бекіткен Ал ма ты «Қа зақ уни вер си те ті» 016 Әож 94

ІІ тарау. XV-XVIII ғ. басындағы Қазақ хандығының саяси тарихы
199
Әйгілі «Қасым ханның қасқа жол» – деп аталатын заң, қазақ арасын-
да бұрыннан қалыптасқан әдет-ғұрып ережелері негізінде жасалған. Оның 
Қасым хан тұсында жасалуына себеп болған жағдайлар мыналар:
1. Қасым ханның билігі тұсында Керей, Жәнібек және Бұрындық хан-
дар кезіндегі қазақ қоғамы анағұрлым жоғары сатыға көтерілді;
2. Қазақ халқының этникалық территориясы толығымен біріктірілді;
3. Хандық билік этникалық территорияға толық тарап, рөлі артты;
4. Халықтың саны Қасым хан тұсында бірнеше есе өсті;
5. Қазақ хандығының жаңа қалыптасқан жағдайына бұрынғы әдет-
ғұрып заңы сай келмейді. 
Міне осы аталған себептер «Қасқа жолды» дүниеге әкеледі. Бұл заңның 
жазбаша тексі болмаса да қазақ есінде заң атының жарты мың жыл бойы 
сақталуы «Қасқа жолдың» қазаққа өте қонымды, қоғамдық қатынастарға 
үйлесімді болғанын көреміз. 
Қасым ханның қай жылы қайтыс болғандығы туралы жаз ба деректердегі 
мәліметтер әр түрлі жылдарды айтады. Дулати мен Хайдар Рази 1518/19 жыл 
десе, Гафари және басқалар 1523-1524 жылды көрсетеді. Қазіргі кездегі 
оқулықтар мен кейбір зерттеу еңбектерінде ұлы тұлғаның қайтыс болған 
жылын 1518-1523 жылдар аралығындағы кез келген жылды көрсетуде. 
Қайтыс болған жылды анықтауда орыс деректерін зерттеген тарихшы
А. Исиннің материалдары жәрдемдеседі.
1519 жылы Қазақ хандығының шекарасы Еділге дейін жетіп, Астрахан-
мен шектеседі дедік. 1520-1521 жылдың қыс айларында Астраханда Занко 
Зудов деген рязаньдық 3-4 ай тұтқында болады. Қазақ хандығында болып 
жатқан оқиғалардың бірталайын ол тұтқында жүріп естиді. 1521 жылдың 
сәуірінде оның Москваның ұлы князі ІІІ Василийге жіберген хабарламасын-
да: «Осы жылы қыста қазақ пат шасы қайтыс болды», – деп жазады. Бұ-
дан басқа көздер арқылы да Москваға Қасым ханның қайтыс болғандығы 
туралы хабарлар жетсе керек. 1521 жылы июнь айында Түркияға бара 
жатқан бояр ұлы Василий Михайлови
ч Третьяк-Губинге ІІІ Василий Қазақ 
Ордасы туралы анықтау, қазіргі кездегі қазақтардың патшасы кім және 
олар қай жерде көшіп-қонып жүргені туралы анықтауға тапсырма береді. 
Бұдан көріп отырғанымыздай, Қасым хан 1518 жылы не 1523 жылы емес,
1521 жылдың қысында қайтыс болған.

жүктеу 24,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: