Оқулық «Желілік және жүйелік әкімшілендіру»

Slot 
—  слот,  бейнекарталарды,  дыбыс  тақталарын,  модемді  жəне  т.б. 
қосымша тақталарды қосуға арналған аналық тақшаның саңылау жалғағышы 
Software 
—  бағдарламалық  қамтамасыз  етуді  жəне  барлық  компьютер 
жүйелерінің бөлектерін білдіретін термин. Нardware, яғни «темір» емес. 
SoHo 
(Small  office/Home  oflice)  —заманауи  есептеуіш  техникалардың 
нарығында жаңа, қарқынды өсіп келе жатқан — шағын кеңсе/үй кеңсесі. 
SoundBlaster 
— саундбластер, мультимедиа үшін дыбысты тақта. 
Streamer 
—  стример,  магнитті  лентадағы  жинақтауыш,  арнайы 
кассеталарды (картридж) пайдаланады. 
SVGA 
(SuperVGA — Super Video Graphics Array) — супербейнеграфиялық 
матрица. 256 түсте 800 х 600 нүкте немесе 16 түсте 1 024 х 768 нүкте жоғары 
ажыратымдылық түсті бейнеадаптер форматы. 
TFT 
(Thin  Film  Transistor)  —  жұқа  пленкалы  транзисторлы  белсенді- 
матрицалық дисплей. 
TWAIN 
(Technology  Without  Any  Interesting  Name)  —  енгізудің  сыртқы 
бірнеше  құрылғыларын  (жекелеп  алғанда  сканерлерді)  қосуға  арналған 
бағдарламалық интерфейс. 
UNIX 
—желі  ортасында  жұмыс  істеуге,  жекелеп  алғанда  Internet 
серверлерін  қолдауға  арналған  өзара  үйлесімді  кəсіби  операциялық 
жүйелердің тобы. 
Upgrade 
— компьютерлік жүйелерді жаңарту. 
UPS 4 
(Uninterruptable Power Supply) — тоқтаусыз (үздіксіз) қорек көздері. 
USB 
—  шиналар  стандарты,  сондай-ақ  принтерлер,  сканерлер, 
мониторлар,  пернетақталар,  тінтуірлер  жəне  т.б.  сыртқы  бірқатар 
құрылғылардың барлығын қосуға арналған компьютер панеліне  əмбебап 
жалғағыш. USB тұрғыда барлық заманауи тақталар сүйемелдейді. 
VGA 
(Video Graphics Array) — бейнеграфикалық матрица. Алғаш рет IBM 
PS/2  компьютерлеріне  орнатуға  арналған  жоғары  ажыратымдылықты  түсті 
бейнеадаптер.  16  түсте  640  х  480  нүкте  немесе  256  түсте  320  х  200  нүкте 
ажыратымдылық. 
VESA 
(Video  Electronics  Standards  Association)  —  VL-Bus  жергілікті 
шинасын ұсынған электронды кескіндер стандарттары ассоциациясы. 
Virtual reality 
— виртуалды шындық. Компьютермен синтезделген 
«жанды» кескіндер мен дыбыстар, тіршілікте жоқты шындыққа ұқсатып 
ынталандыру. Мультимедианың ең əсерлі мүмкіндіктерінің бірі. 
Windows 
—қазіргі  уақытта  пайдаланушылардың  графикалық  ортасында 
ең танымал бағдарламалық құрылғы, Microsoft фирмасымен əзірленген. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
346 

   Әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
А. А. Кириченко 
Есептеуіш жүйелер, желілер жəне телекоммуникациялар / А. 
А. Кириченко, А. П. Пятибратов, Л. П. Гудыно. — М. : КноРус, 2013. — 352 с. 
О. В. Колесниченко 
PC аппараттық құралдары / О. В. Колесниченко, И. В. 
Шишигин, В. Г. Соломенчук. — СПб. : BHV, 2010. — 1152 с. 
В. П. Леонтьев Дербес 
компьютерлердің жаңарған энциклопедиясы 2009 / В. П. 
Леонтьев. — М. : ОЛМА-ПРЕСС, 2014. — 960 с. 
Д. 
Маккалоу 
Сымсыз технологиялар құпиясы / Д. Маккалоу ; ағылшыннан 
аударған А. А. Слинкина. — М. : НТ Пресс, 2005. — 408 с. 
Н. В. Максимов Ақпараттандырудың т
ехникалық құралдары / Н. В. Максимов, 
Т. Л. Партыка, И. И. Попов. — М. : ФОРУМ ; ИНФРА-М, 2013. — 608 с. 
Т.Л. Партыка 
Есептеуіш техникалардың шеткері құрылғылары / Т. Л. Партыка, 
И. И. Попов. — М. : ФОРУМ ; ИНФРА-М, 2007. — 432 с. 
В. Г. Соломенчук ДК темірі 
2012 / В. Г. Соломенчук, П. В. Соломенчук. — СПб. 
: BHV, 2008. — 384 с. 
А. М. Сомов 
Спутникті байланыс жүйелері / А. М. Сомов, С. Ф. Корнев. — М. : 
Жедел Желі — Телеком, 2014. — 244 с. 
Интернет-адрестер 
http://www.wikipedia. org 
http://www. spline. ru/ 
http://www. ixbt. com/ 
http://www. thg. ru/ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
347 

   Мазмұны 
 
 
 
 
 
Кіріспе ....................................................................................................................... 4 
1-тарау. Ақпараттандырудың техникалық құралдарының жалпы 
сипаттамасы мен жіктелуі ..................................................................................... 7 
1.1. 
Ақпараттандырудың 
техникалық 
құралдары 
— 
ақпараттық 
технологиялардың аппараттық базисі 
7 
1.2. 
Ақпарат саны. Ақпарат санының өлшем бірліктері 
9 
1.3. 
ЭЕМ енгізу үшін ақпаратты көрсету тəсілдері .............................................. 10 
1.4. 
Ақпараттандырудың техникалық құралдарын жіктеу ................................... 13 
2-тарау. Заманауи компьютерлердің техникалық сипаттамалары ................ 16 
2.1. 
Есептеуіш техника тарихының маңызды дəуірлері....................................... 16 
2.2. 
ЭЕМ құрылғысы жəне жұмыс жасау принципі ............................................. 20 
2.3. 
ЭЕМ жіктелуі ................................................................................................ 27 
2.4. 
Аналық тақталар............................................................................................ 32 
2.5. 
ДК шиналарының құрылымы мен стандарттары .......................................... 37 
2.5.1. 
Шинаның негізгі сипаттамалары .............................................. 40 
2.5.2. 
ДК шиналарының станндарттары .................................................... 40 
2.5.3. 
Тізбекті жəне параллель порттар ...................................................... 46 
2.6. 
Процессорлар ................................................................................................ 48 
2.6.1. 
Өндіріс технологиясы мен негізгі сипаттамалары ........................... 49 
2.6.2. 
Әр түрлі буын процессорларының ерекшеліктері ............................ 52 
2.6.3. 
Көпядролы процессорлар ................................................................. 57 
2.6.4. 
Процессордың салқындауы .............................................................. 65 
2.7. 
Жедел жады ................................................................................................... 67 
2.7.1. 
Жады микросхемаларының сипаттамалары ..................................... 68 
2.7.2. 
Кең таралған жады типтері ............................................................... 69 
3-тарау. Ақпаратты жинақтауыштар ................................................................. 74 
3.1. 
Негізгі мəліметтер ......................................................................................... 74
 
3.2. 
Иілгіш дисктердегі жинақтауыштар ............................................................. 76
 
3.3. 
Қатқыл магнит дисктердегі жинақтауыштар ................................................ 79
 
3.3.1. 
Конструкциясы мен жұмыс істеу принципі ..................................... 79
 
3.3.2. 
Негізгі сипаттамалары ...................................................................... 82
 
3.3.3. 
Қатқыл дисктің интерфейстері ......................................................... 84
 
3.4. 
Компакт дисктердегі жинақтауыштар ........................................................... 85
 
348 

3.4.1.  CD-ROM-тасымалдағыштары мен жетектері ...................................86 
3.4.2.
Көп реттік 
CD-WORM/CD-R жазбасы жəне CD-RW ақпарат 
жазбасы бар жинақтауыштар .............................................................. 89 
3.4.3.  DVD жинақтауыштар ........................................................................90 
3.4.4.  HD DVD жəне Вlu-Ray оптикалық дисктерінің стандарттары .........96 
3.5.  Оптикалық ақпарат тасымалдағыштардың перспективті  технологиялары 
99 
3.5.1.  Голографикалық дисктер ..................................................................99 
3.5.2. 
Үшөлшемді флуоресцентті технология
 .......................................... 102 
3.6.  Магнитоптикалық дисктердегі жинақтауыштар .......................................... 104 
3.7.  Магнит таспадағы жинақтауыштар .............................................................. 107 
3.8.  Flash-жады ....................................................................................................112 
4-тарау. 
Ақпаратты бейнелеу құрылғысы
 ...................................................... 118 
4.1.  Мониторлар ..................................................................................................118 
4.1.1.  ЭСТ негізіндегі мониторлар ........................................................... 119 
4.1.2. 
Сұйықкристалды мониторлар
 ......................................................... 124 
4.1.3. 
Плазмалық мониторлар
................................................................... 133 
4.1.4. 
Электрлюминесцентті мониторлар
 ................................................. 136 
4.1.5. 
Электрстатикалық эмиссия мониторлары
 ...................................... 137 
4.1.6. 
Органикалық жарықдиодты мониторлар
 ........................................ 138 
4.1.7. 
Сенсорлық мониторлар
 ................................................................... 140 
4.1.8. 
Монитор таңдау
 .............................................................................. 140 
4.2. 
Проекциялау аппараттары
............................................................................ 144 
4.2.1. 
Оверхед-проекторлар жəне СК-панельдер
 ..................................... 145 
4.2.2. 
Мультимедиялық проекторлар
 ....................................................... 146 
4.2.3. 
Проекциялық аппаратты таңдау
 ..................................................... 153 
4.3. 
Көлемді кескіндерді қалыптастыру құрылғылары
 ....................................... 154 
4.3.1. 
Виртуалды ақиқат шлемдері (VR-шлемдері)
 .................................. 157 
4.3.2. 
3D-көзілдіріктер
 .............................................................................. 160 
4.3.3. 
3D -мониторлар
 ............................................................................... 161 
4.3.4. 
3D-npoeкторлар
 ............................................................................... 165 
4.4. 
Видеоадаптерлар
 ..........................................................................................166 
4.4.1. 
Видеоадаптер жұмысының режимдері
 ........................................... 168 
4.4.2. 
2D- жəне 3D-акселераторлары
 ........................................................ 170 
4.4.3. 
Видеоадаптер құрылғысы мен сипаттамасы
 ................................... 171 
4.5. 
Видеосигналдарды өңдеу құралдары
 ........................................................... 176 
5-тарау. 
Аудиоақпаратты жаңғырту және өңдеу жүйелері
 ..... 179 
5.1. ..................................................................................................................  ДК 
дыбыс жүйесі ....................................................................................................... 179 
5.2. 
Жазу жəне жаңғырту модулі
 ........................................................................ 181 
5.3. 
Синтездеуші модулі
 ..................................................................................... 185 
5.4. 
Интерфейстер модулі
 ................................................................................... 187 
5.5. 
Микшер модулі
 ............................................................................................ 188 
5.6. 
Цифрлық дыбыстық жүйе
 ............................................................................ 189 
5.7. 
3D-дыбыс технологиясы
 .............................................................................. 191 
5.8. 
Акустикалық жүйе
 ....................................................................................... 194 
349 

6-тарау. 
Ақпаратты дайындау және енгізу құрылғылары
 ............................ 199 
6.1.  Пернетақта....................................................................................................199 
6.2. 
Оптикалық-механикалық манипуляторлар
 ..................................................203 
6.2.1. 
Тінтуір
 .............................................................................................203 
6.2.2.  Джойстик ........................................................................................207 
6.3.  Сканерлер .....................................................................................................209 
6.3.1. 
Сканерлердің əрекет ету принципі мен жіктеуі
 ..............................209 
6.3.2. 
Сканерлерде қолданылатын фотодатчиктер
 ...................................211 
6.3.3. 
Сканерлер типтері
 ...........................................................................214 
6.3.4. 
Сканерлерде түс жіберу механизмі
 .................................................220 
6.3.5.  3D-сканерлер ...................................................................................221 
6.3.6. 
Сканерлердің сипаттамалары
..........................................................228 
6.4.  Цифрлық камералар .....................................................................................229 
6.5.  Web- 
камералар ............................................................................................234 
6.6. 
Дигитайзерлер жəне электронды планшеттер ..............................................238 
6.7. 
Енгізудің сенсорлық құрылғылары
 ..............................................................240 
7-
ТАРАУ
. Баспа құрылғылары .............................................................................245 
7.1. 
Принтерлер
 ...................................................................................................245 
7.1.1. 
Соққы типті принтерлер
 .................................................................245 
7.1.2. 
Бүріккіш принтерлер
.......................................................................246 
7.1.3. 
Фотоэлектронды принтерлер
 ..........................................................250 
7.1.4. 
Жылулық принтерлер
 .....................................................................255 
7.1.5. 
Принтер таңдау бойынша ұсынымдар
 ............................................258 
7.2. 
Плоттерлер
 ...................................................................................................260 
7.3. 
Үшөлшемді принтерлер
 ...............................................................................266 
7.3.1. 
Үшөлшемді баспаны белгілеу жəне жалпы жұмысы
 ......................266 
7.3.2. 
Үшөлшемді баспа материаларының сыныптамасы
 ........................ 267 
7.3.3. 
Үшөлшемді баспа үшін негізгі технологиялар мен принтерлер 
268 
8-тарау. 
Телекоммуникациялық жүйелердің техникалық құралдары
 ..........274 
8.1. 
Құрылымы жəне негізгі сипаттамалары
 .......................................................274 
8.2. 
Жергілікті желілер мен желілі аппараттық құралдар
 ...................................281 
8.3. 
Мобильді ұялы байланыс жүйелері
 ..............................................................289 
8.4. 
Bluetooth и Wi-Fi сымсыз байланыс технологиялары
 .................................296 
8.5. 
Спутникті байланыстың жүйелері
................................................................299 
8.6. 
Факсимильді байланыс
 .................................................................................308 
8.7. 
Модем арқылы ақпаратпен алмасу
...............................................................310 
9-тарау. 
Қатқыл тасымалдағыштағы ақпаратпен жұмыс істеу құрылғылары 
314 
9.1. 
Көшіру техникасы
 ........................................................................................314 
9.1.1. 
Электрографиялық көшіру
..............................................................315 
9.1.2. 
Термографиялық көшіру
 .................................................................325 
9.1.3. 
Фотографиялық көшіру
 ..................................................................326 
350 

9.1.4. 
Электронографиялық көшіру ......................................................... 326 
9.1.5. 
Трафаретті жəне  электрлік трафаретті баспа ................................ 327 
9.2. 
Құжаттарды жойғыш - шредерлер .............................................................. 330 
10-тарау. 
Жұмыс орындарын ұйымдастыру және ақпараттандырудың 
техникалық құралдарына қызмет көрсету
 ...................................................... 334 
10.1. 
Ақпараттандырудың техникалық құралдарының кəсіби-бағытталған кешені 
.......................................................................................................................... 334 
10.2. 
Ақпараттандырудың техникалық құралдарына қызмет көрсету ............... 339 
Терминдер мен қысқартулар сөздігі ..................................................................... 342 
Әдебиеттер тізімі .................................................................................................. 347 

м ам арда 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Оқу басылымы 
 
Елена Ивановна Гребенюк, 
Никита Александрович Гребенюк 
 
Ақпараттандырудың техникалық құралдары 
 
 
Оқулық 
 
Редактор 
Ю. Н. Лаврухин 
Компьютерлік беттеу: 
Г. Ю. 
Никитина 
Түзетушілер 
С. Ю. Свиридова, Л. В. Гаврилина 
№ 101119215 басылым. Баспаға 29.06.2017 жылы берілді. Форматы 60x90/16. 
«Балтика» гарнитурасы. Қағаз офс. № 1. Офсетті баспа. Баспа шарттары л. 22,0. 
Тираж 1 000 дана. Заказ № 
«Академия» баспасөз орталығы» ЖШҚ . www.academia- 
moscow.ru129085, Мəскеу, Мира даңғылы, 101 В, стр. 1. 
Тел./факс: (495)648-0507, 616-0029. 
Санитарлық-эпидемиологиялық қорытынды 2017 жылғы 31 мамырдағы № РОСС 
жылғы RU.АД44.H01603