Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

электр  станцияларының  генераторларынан  бастап  және  электр  қа-
 
былдағыштармен аяқталатын кезде, электр жабдықтары өндірілетін 
кернеу Мемлекеттік стандартқа сәйкес (МЕМСТ 721 –77 «Электр- 
мен  жабдықтау  жүйелері,  желілер,  көздер,  түрлендіргіштер  және 
электр энергиясын алушылар номиналды кернеу 1000 В жоғарыдан 
жоғары), оған сәйкес номиналды кернеулер белгіленген:
 
■
 
тікелей ток генераторлары терминалдарында – 115, 230 және 460
 
В;
 
50 Гц фазалық өткізгіштер (кернеу) – 230, 400, 690, 3 150, 6 300,
 
10 500, 21 000 V арасындағы айнымалы ток өткізгіштердегі тер- 
миналдарда;
 
бастапқы орамаларда фазалық өткізгіштер (желі кернеуі) арасын- 
дағы 50 Гц жиілігі бар үш фазалы ток трансформаторының тер- 
миналдарында – 0,220; 0,380; 0.660; 3 және 3.15; 6 және 6.3;
 
10 және 10.5; 20 және 21; 35; 110; 150; 220; 330; 500; 750 В, қайта-
 
лама орамалар үшін – 0,230; 0.400; 0.690; 3.15 және 3.3;
 
6.3 және 6.6; 10.5 және 11; 21 және 22; 38.5; 121; 165;
 
242; 347; 525; 787 кВ (трансформаторлардың алғашқы орамалары
 
үшін 3,15, 6,3, 21 кВ кернеулер электр станцияларының генера- 
торларына немесе генераторларына тікелей қосылған трансфор- 
маторларды көтеру және түсіруді білдіреді);
 
Тұрақты ток қабылдағыштар үшін – 6, 12, 24, 36, 48, 60, 110, 220,
 
440 В;
 
фазалық өткізгіштер (желілік кернеу) арасындағы 50 Гц жиілікпен 
үш фазалы ток қабылдағыштар үшін – 36, 220, 380, 660, 3 000, 6
 
000, 10 000, 20 000, 35 000, 110 000, 220 000, 150 000, 330 000, 500
 
000 және 750 000 V; фазалық және нөлдік өткізгіштер арасында
 
– 127, 220, 380 В;
 
50 Гц – 12, 24, 36, 127, 220, 380 В жиіліктерімен бір фазалы электр 
қабылдағыштар үшін.
 
Электр қондырғыларының түрлері туралы жалпы ақпарат. Электр
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
қондырғыларын  суреттерде  суреттеу  үшін  құрылымдық  сызбалар-
 
ды  жоспарлармен  және  үзілістермен  қолданған  кезде,  жеке  өнімді 
машина  жасау  нормалары  мен  МЕМСТ–тар  бойынша  бейнелейді. 
Бірақ бұл бейнелеу құралдары жұмыс істеу принципі мен құрылғы- 
ны түсіну үшін, көптеген электр қондырғылары мен өнімдерін мон- 
таждау және пайдалану үшін жеткіліксіз. Сондықтан сызбалардағы 
электр  қондырғыларының  имиджінің  негізгі  құралы  тізбек  болып 
табылады.
 
Схемалар сызбаларда электр қондырғыларының элементтері мен
 
16
 
 

олардың  арасындағы  байланысты  бейнелейді.  Электр  тізбектерін
 
құрайтын  электрлік  элементтермен  қатар  бірқатар  жағдайларда 
электр қондырғыларына гидротехникалық, пневматикалық және ме- 
ханикалық элементтер жатады, олар гидравликалық, пневматикалық 
және кинематикалық  тізбекті  құрайды.  «ЕСКД.  Сызбалар. Түрлері 
мен үлгілері. Қолданысқа қойылатын жалпы талаптар «электр, ги- 
дравликалық,  пневматикалық  және  кинематикалық  сұлбалардың 
келесі түрлерін ұсынады. Электр қондырғыларының барлық тізбек- 
терін екі топқа бөлуге болады: бастапқы (қуат) және қосалқы ком- 
мутация (бақылау, сигнализация, қорғау, автоматтандыру). Қосалқы 
коммутациялық  схемалар  әдетте  олармен  байланысқан  негізгі  тіз- 
бектерге қарағанда күрделі.
 
Схеманың мақсаттарына байланысты құрылымдық, функционал- 
дық, негізгі (толық), қосылулар (қосылыстар), қосылыстар, жалпы 
және орналасулар бөлінеді.
 
Құрылымдық схемалар өнімнің негізгі функционалды бөліктерін, 
олардың  мақсаттары  мен  қатынастарын  анықтайды.  Бұл  схемалар 
өнімді  (қондырғыларды)  жобалау  кезінде  басқа  схемалар  түрлерін 
әзірлеу алдындағы кезеңдерде әзірленеді, олар жалпы өніммен (мон- 
таждау) танысу үшін пайдаланылады.
 
Функционалдық  схемалар  өнімнің  (орнату)  немесе  тұтастай 
өнімнің  белгілі  бір  функционалды  схемаларында  орын  алатын 
белгілі  бір  процестерді  түсіндіреді.  Функционалды  диаграммалар 
өнімнің жұмыс  істеу  принциптерін,  сондай–ақ  оны  орнату  кезінде 
зерттеу үшін қолданылады. Құрылымдық және функционалдық ди- 
аграммалар өнімді белгілі бір дәйектілікпен орналастырылған және 
осы  блоктар  арасындағы  байланыстарды  анықтайтын  көрсеткілер- 
мен  байланыстырылған  төртбұрыш  түрінде  бөлек  блоктар  түрінде 
ұсынады. Әрбір блок көрсетілген тізбектерде көрсетілмейтін бірқа- 
тар элементтерден тұруы мүмкін, бірақ тұтастай алғанда белгілі бір 
конверсиялауға арналған: мысалы, түзеткіш, күшейткіш, айнымалы 
ток түрлендіргіші, жиілікті түрлендіргіш және т.б. Функционалдық 
диаграммалар,  әдетте,  құрылымдыққа  қарағанда  егжей–тегжей- 
лі. Аталған схемалардың блоктық кескіні әдебиетте болғандықтан, 
оларды блок–схемалар деп атайды.
 
Негізгі (толық) схема элементтердің толық құрамын және олар- 
дың арасындағы қарым–қатынасты анықтайды, өнімнің (орнатудың) 
принципі туралы егжей–тегжейлі идея береді, басқа да жобалау құ- 
жаттарын әзірлеу үшін негіз болып табылады және өнімнің қағида- 
лары, сондай–ақ оны орнату үшін қолданылады. Егер өнім (орнату)
 
17
 
 

сызбасы бар құрылғылар болса, онда өнім сызбаларындағы мұндай
 
құрылғылар элементтер ретінде қарастырылуы керек. Бұл жағдайда 
өнімнің  жұмыс  принципі  оның  схемалық  диаграммасының  жиын- 
тығы  және  осы  құрылғылардың  схемалық  диаграммалары  арқылы 
анықталады.
 
Электр схемасы өнімнің сыртқы байланыстарын көрсетеді. 
Жалпы сызба кешеннің компоненттерін және олардың қосылула-
 
рын пайдалану орнында анықтайды.
 
Орналастыру  өнімнің  (монтаждау)  компоненттерінің  салысты- 
рмалы  орналасуын  анықтайды,  ал қажет  болған жағдайда  сымдар, 
түйіндер, кабельдер және т.б.
 
Бұрын айтылғандай, схемаларды жасау кезінде өнімнің жекеле- 
ген элементтері мен олардың арасындағы байланыстар анық болуы 
керек.  Бұл  жағдайда  МЕМСТ–тармен  белгіленген  келесі  әдеттегі 
графикалық таңбалар қолданылады:
 
МЕМСТ 2.755 – 87 «Бірыңғай жобалық құжаттама жүйесі. Сим- 
волдар  –  электр  тізбектеріндегі  шартты  графика.  Коммутациялық 
аппараттар және байланыс құрылғылары »;
 
■
 
МЕМСТ 2.756 – 76 «Бірыңғай жобалық құжаттама жүйесі. Сим-
 
волдар  –  схемаларда  шартты  графика.  Электромеханикалық 
құрылғылардың бөлігін қабылдау »;
 
МЕМСТ 21.403 – 80 «Құрылыс салуға арналған жобалау құжат- 
тамасы жүйесі. Белгілер – сызбалардағы шартты графика. Энер- 
гетикалық жабдықтар»;
 
МЕМСТ 21.210–2014 «Құрылыс салуға арналған жобалау құжат- 
тамасы жүйесі. Электр техникасының шартты графикалық бейне- 
лері және жоспарлар бойынша орналастыру «;
 
МЕМСТ  21.613  –  2014  «Құрылыс  салуға  арналған  жобалау  құ- 
жаттамасы жүйесі. Электр энергетикалық жабдықтардың жұмыс 
құжаттамаларын іске асыру ережесі»;
 
МЕМСТ  21.608  –  2014  «Құрылыс  салуға  арналған  жобалау  құ- 
жаттамасы жүйесі. Ішкі электрлік жарықтандырудың жұмыс құ- 
жаттамаларын іске асыру ережесі»;
 
МЕМСТ 32396 – 2013 «Тұрғын және қоғамдық ғимараттарға ар- 
налған кіріс және тарату құрылғылары. Жалпы сипаттамалары. 
Тұрғын  үйлерді  электрмен  жабдықтау  сызбасы.  5  қабатты  биік
 
■
 
■
 
■
 
■
 
■
 
тұрғын  үйлердің  электр  қабылдағыштарын  электрмен  қамтамасыз
 
ету үшін магистральдық тізбектер қолданылады. Тұтынушылардың 
терминалдарында қосқыштармен екі өзара кедергі болатын кабель- 
дік желілермен айналдыруға арналған магистралды схемасы беріл-
 
18
 
 

Сурет. 1.1. Тұтынушылар терминалдарын қосатын екі өзара ке-
 
дергі болатын кабель желісі бар циклдық магистраль:
 
1  және  2  –  трансформаторлар;  3  ...  7  және  12  –  сақтандырғыштар;  8 
және 9 – ажыратқыштар; 10 және 11 – жеткізу желілері
 
ген.  9–14  қабаттар  биік  ғимараттардың  электр  қабылдағыштарын
 
электрмен қамтамасыз ету радиалды–тізбекті контур арқылы жүзеге 
асырылады. Мұндай схемалар бойынша электрмен жабдықтауды үзу 
30 минуттан аспайды. Электр энергиясын филиалдарда орнатылған 
және  автобус  учаскелеріне  қосылған  үш  фазалы  метрлермен  есеп- 
тейді.
 
Көп  пәтерлі  ғимараттарда  әрбір  пәтерге  бір  фазалы  метр  орна- 
тылды. Бір фазалы метрді орнатуға болады. Есептелген пәтерлерді 
қорғау  құрылғылары  (сақтандырғыштар,  ажыратқыштар)  және 
ажыратқыштар  (метрлер  үшін)  жалпы  пәтерлік  тақталарда  орнату 
ұсынылады.  Есептегішті  бұрын  қауіпсіз  ауыстыру  үшін  ол  пәтер- 
лік тақтаға орналасқан коммутатор немесе екі полюсті қосқышпен 
жабдықталуы  керек.  Тіреуіштердің  ұсынылған  сызбалары  1.2–су- 
ретте көрсетілген. Топтық пәтерлер желісі жарық беретін және тұр- 
мыстық электр қабылдағыштарды қоректендіруге арналған. Топтық
 
Сурет.  1.2.  Экономикалық  себептер  бойынша  ұсынылған  тәуе-
 
келдердің сызба диаграммалары
 
19
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

желілер  бірфазалы,  ал  үш  елеулі  жүктемелерде  төрт  сымды,  бірақ
 
өткізгіштер мен құрылғылардың сенімді оқшаулануы, сондай–ақ ав- 
томатты қорғанысты өшіру құрылғысы болуы керек.
 
Тұрғын  үйлердегі  үшфазалы  сызықтар  фазалық  өткізгіштердің 
25 мм2 дейін учаскесі болса және фазалық өткізгіштердің көлденең 
қимасының  кем  дегенде  50%  –ы  болмаса,  фазалық  өткізгіштердің 
көлденең қимасына тең нөлдік өткізгіштердің көлденең қимасы бо- 
луы  керек.Үш  сымдық  сызықтардағы  нөлдік  жұмыс  және  нөлдік 
қорғаныс  өткізгіштердің  көлденең  қималары  кем  дегенде  фазалық 
секциялар болуы керек.
 
Жалпы жарықтандыру бөлек топтық жолға бөлінуі ұсынылады. 
Нормативтер  пәтерлерде  орнатылған  розеткалардың  санын  рет-
 
тейді.  Апартаменттер  мен  жатақханалардың  қонақ  бөлмелері  пә- 
тердің дәлізінде әрбір толық және толық емес 4 м бөлме үшін 10 (16) 
A кем  емес  бір  шығыс  бөлмені  –  дәліздің  әрбір  толық  және  толық 
емес 10 м2 алаңы үшін кемінде бір шығыс бөлігін орнату керек.
 
Тұрғын  үй  асханаларында  10  (16)  А  кем  дегенде  төрт  ағытпа- 
сы болуы керек. Қонақ бөлмесінде орнатылған қосарлы шығыс бір 
шығыс деп есептеледі. Ас үйге орнатылған екі розетка екі розетка
 
Сурет. 1.3. Электр плитасы бар топтық пәтерлер желісінің сыз-
 
басы:
 
1  –  коммутатор;  2  –  электр  есептегіш;  3  –  автоматты  ажыратқыштар; 
4 – жалпы жарықтандыру; 5 ағытпасы 6 А; 6 ағытпасы – 10 А; 7 – электр 
тақталары; 8 – қабатты тақтасы
 
20
 
 
       
   
 
 
   
 
 
 
       
   
 
 
 
 
 
   
   
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

деп саналады. Егер жуыну бөлмесінде розетка бар болса, 30 мА дей-
 
інгі токпен жұмыс істеу үшін РЖД орнатылуы керек.
 
1.3–суретте электр плитасы бар топтық пәтерлер схемасын көр- 
сетеді.  Қауіпсіздік  мақсатында  стационарлы  электр  плитасы  мен 
тұрмыстық техниканың корпусы қалпына келтіріледі, ол үшін еден 
плитасынан бөлек өткізгіші бар. Соңғысының көлденең қимасы фа- 
залық өткізгіштің көлденең қимасына тең.
 
Қоғамдық ғимараттарды электрмен жабдықтау сызбасы. Қоғам- 
дық ғимараттарды электрмен жабдықтау және электр жабдығының 
сызбаларының бірқатар ерекшеліктері бар:
 
А  В  CN  Қабатың  қалқаны  электр  қабылдағыштардың  айтар- 
лықтай үлесі, осы қабылдағыштардың жұмыс режимдерінің нақты 
режимдері, бірқатар бөлмелерді жарықтандыруға қойылатын басқа 
талаптар,  кейбір  қоғамдық  ғимараттарда  трансформаторлық  қо- 
салқы станция салу мүмкіндігі.
 
Қоғамдық ғимараттар өте әртүрлі, сондықтан қоғамдық ғимарат- 
тардың  кейбіреулері  электр  қуатымен  қамтамасыз  етілген  деп  са- 
налады. Есептеу және пайдалану тәжірибесі 400 кВ–тан астам қуат 
тұтынумен көрсетті.
 
Қосалқы станцияларды, соның ішінде толық трансформаторлық 
қосалқы станцияларды (КТП) пайдалану ұсынылады. КТП–ны пай- 
далану келесідей артықшылықтарға ие: түсті металдарды сақтау, сы- 
ртқы кәбілдік желілерді 1 кВ–ға дейін шығару, ғимаратта жекелеген 
кіріс–тарату құрылғыларының қажеті жоқ, өйткені оларды 0,4 кВ– 
дағы қосалқы станциялармен біріктіруге болады. Қосалқы станция- 
лар әдетте бірінші немесе техникалық қабаттарда орналасады.
 
Жүк  көтергіштері  оларды  тасымалдау  үшін  қарастырылған 
жағдайда,  қосалқы  біліктерде,  сондай–ақ  ғимараттардың  ортаңғы 
және жоғарғы қабаттарында құрғақ трансформаторлармен бірге ТП 
болуы керек. Кіріктірілген ТП–да құрғақ және  мұнай трансформа- 
торлары  орнатылуы  мүмкін.  Бұл  ретте  мұнай  трансформаторлары 
1000 кВА–қа дейінгі қуаттылықта екіден артық болмауы керек.
 
Құрғақ трансформаторлардың және тұтанғыш емес толтыруға ар- 
налған трансформаторлардың саны мен қуаты шектеусіз. Суды ТП 
орналастыру  орнына  кіргізбеңіз.  Бірінші  санаттағы  тұтынушылар 
үшін әдетте екі трансформаторлық трансформаторлар қолданылады, 
бірақ  біртұтас  трансформаторлық  трансформаторларды  резервтеу 
жағдайында  (төменгі  кернеуде  автоматты  сақтық  және  автоматты 
резервтік кіру (AVR)) қолдануға болады. II және III санаттағы тұты- 
нушылар  үшін  электрмен  жабдықтау  сенімділігі  бір  трансформа-
 
21
 
 

торлық   трансформаторлық   қосалқы   станциялармен   анықталады.
 
Қоғамдық  ғимараттарда  электр  энергиясын  бөлу  радиалды  немесе 
магистральдық тізбектер арқылы жүзеге асырылады.
 
Жоғары  қуатты  электр  қабылдағыштарына  (үлкен  тоңазытқыш 
машиналар,  сорғылардың  электр  қозғалтқыштары,  үлкен  желдет- 
кіш камералары және т.б.) радиалды схемалар қолданылады. Төмен 
қуатты  электр  қабылдағыштардың біртұтас  орналасуымен  ғимарат 
ішінде магистральдық тізбектер қолданылады.
 
Қоғамдық  ғимараттарда  қуат  және  жарықтандыру желілерінің 
желілерін  бөлек  бөлу  ұсынылады.  Тұрғын  үй  ғимараттарындағы- 
дай, жеткізу желілерінің кіре берісінде ғимарат қорғаныс, бақылау, 
электр энергиясын есептеу,
 
Бірақ ірі ғимараттарда және өлшеу құралдарымен орнатады. Оқ- 
шауланған  тұтынушылардың  кірістерінде  (сауда  кәсіпорындары, 
кеңселер  байланыс,  т.б.)  қосымша  бақылау  құрылғылары  арқылы 
қосымша орнатылады. Жұмыс жағдайына сәйкес келетін жағдайлар- 
да, қорғау және басқару функцияларын біріктіретін автоматты ажы- 
ратқыштарды пайдаланыңыз. Төтенше және апатты жарықтандыру 
шамдары желіге тәуелді емес TP қалқаны немесе АСП–дан бастап 
жұмыс  істейтін  жеңіл  желіден  екі  трансформатор  трансформатор-
 
ларымен  жұмыс  және  эвакуациялық 
шамдар  түрлі  трансформаторларға  қо- 
сылған.  Кішкентай,  бірақ  бірдей  неме- 
се  жақын  орнатылған  электр  қуатын 
электр  қабылдағыштар  «тізбеге»  қо- 
сылады,  бұл  сымдар  мен  кабельдерді 
сақтайды, сондай–ақ тарату нүктелерін- 
де  қорғаныс  құрылғыларының  санын
 
азайтады.
 
Жарықтандыру
 
желісінің
 
топтық  тарату  тақтасы  баспалдақтар-
 
да,    архитектуралық    шарттарға    сәй- 
кес  дәлізде  орналасқан.  Қалқандардан
 
Сурет.  1.4.  Электрбірыңғай  транс-
 
форматорлық
 
қосалқы
 
станциядан
 
қоғамдық ғимаратты жеткізу
 
1 – AСП желісі; 2 – азықтандыру КП–на 
сызықтар; 3 – электр қуатын электр қабыл- 
дағыштардың RP никс; 4 және 6 жолдар; 5
 
–  топтық қалқандар жұмыс жарықтандыру; 
7 – қалқанның эвакуациясы жарықтандыру
 
22
 
 

Сурет. 1.5. Электрмен жабдықтау схема-
 
сы екі трансформациядан тұратын қоғамдық 
ғимарат АТС–мен байланысу:
 
1  –  контакторлық  станциялар;  2  және  3  – 
шығыс сызықтары кірістерді құру
 
шығатын топтық сызықтар: бірфазалы (фаза + нөл), екіфазалы (екі-
 
фазалы + нөл), үшфазалы (үш фаза + нөл) болуы мүмкін. Бірфазалы 
топтық желілерге қарағанда 3 есе артық жүктемемен және кернеуден 
6 есе артық жоғарылайтын үшфазалы төрт сымды топтық желілерге 
артықшылық беріледі.
 
Топтық  жарықтандыру  желілерінің  құрылғысы  үшін  нормалар 
бар.  Тұрғын  ғимараттарда  сияқты  60–қа  дейінгі  люминесцентті 
шамдарды немесе фазаға қоса алғанда 65 Вт дейінгі қуатты балқу 
шамдарын  қосуға  рұқсат  етіледі.  Баспалдақтарды,  қабаттық  дәліз- 
дерді,  холдарды,  техникалық  ішөрістерді,  жертөлелерді  және  ша- 
тырдың  астын  жарықтандырудың  топтық  желілеріне  жатады. 
Жарықтандыру  желісінің  фазалары  арасындағы  жүктемені  бөлу 
мүмкіндігінше біркелкі болуы керек.
 
1.4–суретте.  сенімділік  үшін  үшінші  санаттағы  электр  қабыл- 
дағыштар  үшін  қоғамдық  ғимаратты  электрмен  жабдықтаудың 
жеңілдетілген схемасын көрсетеді. Ғимарат ғимараттың АСП–іне 1 
электр беру желісін беретін 0.4 кВ кабельді трансформатордан бір 
трансформаторлық  ТП–мен  жұмыс  істейді.  АСУ–дан  электр  беру 
желілері 2 электр қуаты электр қабылдағыштар 3, 4–жолдар жұмыс 
жарық 5–топтық қалқандарға және 6 эвакуациялық жарықтандыру 
панеліне 6 сызығына өтеді.
 
Сурет. 1.6. Электрмен жабдықтау схемасы
 
кіріктірілген  ТП–мен  және  абоненттік  үй–ав- 
томатты түрде ауыстырып қосқыш автоматты 
түрде бөлімде қосқыш:
 
1  –  автоматты  ажыратқыштар;  2  –  секциялық 
сөндіргіш;  3  –  РП,  төтенше  және  авариялық  жа- 
рықтандыру панелдеріне арналған желі; 4 – жұмыс 
шамдарының топтық панеліне
 
23
 
 

Ірі   қалаларда   жауапты   тұтынушыларды   жеткізу   үшін   төмен
 
вольтты  жағында  ВРУ  құрылғысы  бар  екі  трансформаторлық  қо- 
салқы  станциялар  кеңінен  қолданылады.  Мұндай  ТП  схемалары 
күріш көрсетілген. 1,5 (контакторлардағы АТС) және 1,6 (автоматты 
сөндіргіште АТС).
 
Электр  энергетикалық  құралдарының  қуаттандыру  бөлімдері 
(ПС),  электрлік  жарықтандыру  желісінің  нүктелері  мен  топтық 
тақталарына  таратылуы  магистральдық  тізбектер  арқылы  жүзеге 
асырылады.
 
Радиалды схемалар қуатты электр қозғалтқыштарын, жалпы тех- 
нологиялық мақсаттағы электр қабылдағыштарды (қондырылған та- 
мақ агрегаттары, есептегіш орталықтары және т.б.), электрмен жаб- 
дықтау сенімділігінің 1–санатының электр қабылдағыштарын қосу 
үшін қолданылады.
 
Ұзақ  уақыт  бойы  600  адам  немесе  одан  көп  болуы  мүмкін  үй– 
жайларды жарықтандыруды электрмен жабдықтау (конференц–зал- 
дар, залдар және т.б.) әртүрлі кірістерден іске асыру ұсынылады. Со- 
нымен қатар, арматура 50% әрбір кірісіне қосылуы тиіс.
 
1.1–кестеде
 
жасайды.
 
электр
 
тізбегіндегі
 
символдарға
 
тәжірибелік
 
шолу
 

жүктеу 6,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: