Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

 
 
 
Кейінірек,  суретшілердің  қорытындылары  ғылыми  тәжірибелердің  нәтижесі 
ретінде дәлелденді және бүгінгі таңда байқаушының эмоционалдық жағдайы 
мен  геометриялық  пішін,  түс  арасындағы  байланыс  бары  күмәнсіз.  Әрине, 
жеке  адамның  реакциясына  көптеген  факторларға  әсер  етеді,  соның  ішінде 
субъективті өмір тәжірибесі мен жеке әуестіктері, сонымен қатар объективті 
заңдар да бар. 
Кез-келген  композициядағы  бар  қарапайым  элементтер  -  нүктелер  мен 
сызықтар.  Дегенмен,  мұндай  қарапайым  элементтер  де  тіпті  белгілі  бір 
ассоциацияны тудырады. 
Нүктені  (сөздің  геометриялық  мағынасында)  Кандинский  «үнсіздік  пен 
сөзшеңдіктің  қосылуы»  деп  атады.  Ол,  нүкте  –  бұл  қоршаған  ортадан 
жұлынып  алынған  кішкентай  әлем,  екенін  айтады.  Жарық  нүкте  көбінесе 
назар  аудару  үшін  қолданылады,  себебі  ол  жақынырақ  қарау  қалауын 
тудырады. 
Көлденең  сызықтар  толықтықтың,  тыныштықтың,  тұрақтылықтың 
иллюзиясын  жасайды,  тік  сызықтар  күш,  сенімділік  пен  керемет  көріністі 
қалыптастырады.  Көлбеу  сызықтары  қозғалысты  ерекше  көрсетеді.  Өтпелі 
болғандықтан,  олар  көлденең  және  тік  сызықтардың  қасиеттеріне  ие, 
көлбеудің  деңгейі  мен  бағытына  байланысты,  пішін  және  көлемді  үлкейтіп 
немесе кішірейтіп көрсете алады. Тұрақты қисықтық радиусы бар сызықтар 
мен  түзу  сызықтар  статикалық,  тыныш,  теңгерім  сезімін  тудырады. 
Ауыспалы  қисықтық  радиусы  бар  сызықтар  (парабола,  гипербола,  спираль) 
мобильді,  серпімді,  ішкі  кернеуі  бар  деп  қабылданады,  олар  белсенді 
эмоциялық реакцияны тудырады, сондықтан олар психиканы тез шаршатады. 
Бөлінген  сызықтар  динамикалық,  тынышсыз  және  агрессивті  болып 
қабылданады, алаңдаушылық пен қауіп-қатер сезімін тудырады. 
Қарапайым  геометриялық  фигуралар  адамның  қабылдауында  тыныштық 
пен қозғалыс ұғымымен байланысты. Ең тұрақты пішін - шаршы. Шаршыны 
физикадағы «тұрақты тепе-теңдік» ұғымымен салыстыруға болады. Ол тәртіп, 
тұрақтылық,  сенімділік,  беріктік  сияқты  ұғымдармен  ассоциацияланады. 
Сонымен қатар, шаршы бірқатар қарапайым және ауыр болып есептеледі. Бір 
қызығы,  дұрыс  шаршыны  (геометрия  тұрғысынан)  қөрермен  көлденеңінен 
кішкене  ұзартылғандай  болып  көреді,  сондықтан  дизайнерлер  жиі, 
«динамикалық квадрат» деп аталатын, ұзындығы енінен бірнеше пайыз үлкен 
шаршыны  қолданады.  Дөңгелендірілген  бұрыштары  бар  шаршы  жеңіл, 
салмақсыз,  кішірек  болып  көрінеді.  Адам  квадраттың  төрт  осьтік 
симметриясын  жақсы  айқындайды  -  тік,  көлденең  және  екі  диагоналік.  Бір 
қызығы,  көне  славяндардың  қолданбалы  өнеріндегі  далалық  және  егістік 
жерлердің рәміздері шаршыға негізделген. 
Тіктөртбұрыштар 
парақтағы 
пропорцияларға 
және 
орналасуға 
байланысты  әртүрлі  қабылданады.  Жоғары  қарай  созылған,  тік  орналасқан 
тіктөртбұрыштар  -  тік  сызықтарды  қабылдау  және  көлденең  орналасқан 
көлденең  сызықтарды  қабылдауға  жақын.  Бірақ  кез  келген  жағдайда 
тіктөртбұрыш орнықты, тұрақты, белсенді емес фигура. Көрушілер  
 
 
 
                                                                                                                         15 

 
 
тіктөртбұрыштың  екі  осі  симметриясын  жақсы  қабылдайды,  сондай-ақ 
тікбұрышты диагоналі бойынша бөлінуін. 
Үшбұрыш  -  қозғалыс,  даму,  жылдамдықпен  ассоциацияланатын  ең 
динамикалық,  тұрақсыз  пішін.  Бұл  геометриялық  фигуралардың  ең 
көрнектісі, өткір бұрыштары бар суретке көп көңіл бөлінеді. Сонымен қатар, 
үшбұрыш  -  ең  сүйкімсіз  фигура,  сондықтан  жарнамада  және  графикадағы 
үшбұрышты  пішіндер,  әдетте,  көрерменнің  назарын  аудару  үшін,  ода 
абыржуды тудыру үшін пайдаланылады. 
Ең  жағымды  ассоциацияларды  шеңберлер  мен  сопақшалар  туындатады. 
Шеңбер  жеңіл,  салмақсыз  нәрсемен  ассоциацияланады,  бірақ  сонымен  қатар 
теңдестірілген,  бірақ  шаршыға  қарағанда,  бұл  тепе-теңдік  физикалық 
тұжырымдамасындағы  «тұрақсыз  тепе-теңдік»  жақын.  Дөңгелек  жабық, 
геометриялық  нақты,  бірақ  сонымен  бірге  біраз  көмескі  фигура  болып 
қабылданады. Шеңберлерге даралық жетіспейді деп айтуға болады. Сонымен 
қатар,  шеңбер  көптеген  ежелгі  халықтардың  нышандарында  кездеседі,  және 
онымен  барлық  жерде  аспан,  күн,  ғарыш  нышандары  байланысты. 
Ассоциативті  байланыстар  бойынша  шеңберге  жақын  -  сопақша  –  ол  толық, 
жабық  кеңістіктің  символы,  бірақ  шеңберден  әлдеқайда  динамикалық. 
Сопақша,  шеңбер  сияқты,  назар  тартпайды,  сондықтан  шеңберді  немесе 
сопақты  жарнамалауда  жиі  өте  айқын  емес  және  басқа  фигуралармен 
біріктірілген күйде пайдаланады. 
Осылайша, қарапайым геометриялық пішіндерге негізделген экспрессивті 
және танымдық композициялар жасауға болады. 
 
     
              МАТЕРИАЛДЫҚ КОМПОЗИЦИЯСЫ  
 
  
 
Композиция  (латын  compositio)  ойлап  табу,  құрастыру,  байланыс, 
салыстыру  дегенді  білдіреді.  Барлық  осы  мағыналар  композицияның  қазіргі 
заманғы  түсінуінде  белгілі  бір  жолмен  кездеседі,  өйткені  біз  композиция 
туралы  айтатын  болсақ,  біз  әрдайым  тұтастықтың  қандай  да  бір  түрін 
білдіреміз, 
элементтер 
арасындағы 
байланыстар 
жүйесі 
арқылы 
гармоникалық  бірлікке  әкелетін  қайшылықтарды  қамтитын  күрделі 
құрылымның болуы. 
Композицияның қағидалары Композицияның негізінде келесі қағидалар 
жату  керек:  ұйғарым,  бірлік,  үстемдік  (басты  және  бағынышты),  тұтастай 
алғанда бөліктерге бағыну, теңгерім мен үйлесім. 
Мақсаттылық  қағидасы.  Бұл  композиция  негізінде  белгілі  бір  мәселе 
жатқанын  білдіреді.  Егер  дизайн  және  қолданбалы  өнер  туралы  айтатын 
болсақ,  онда  мәселе  әрқашан  функционалдылық  тұжырымдамасымен 
байланысты,  яғни  кез-келген  дизайнерлік  шешім  бірінші  кезекте  объектіні, 
оның өндірісінің технологиясын ескеріп, пайдалануды жеңілдету керек, және 
басқа да, оның ішінде эстетикалық мәселелерді де шешу керек. 
 
 
          16 
 
1.3.