Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

 
 
156 
БАЙЛАНЫС
 
ТЕХНОЛОГИЯСЫ
 
I
 
I 
БӨЛІМ
 
 
 
 
 
5-
тарау.  Компьютерлік желіліер 
6-
тарау.  Ақпараттық қауіпсіздік 

157 
 
 
 
 
 
5-
тарау
 
КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІЛЕР
 
КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІЛЕР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ 
МӘЛІМЕТТЕР
 
Компьютерлік желі (есептеу желісі, деректерді жіберу желісі) 
—  компьютерлердің  немесе  компьютерлік  жабдықтардың  байланыс 
жүйесі  (серверлер,  маршрутизаторлар  және  басқада  жабдықтар). 
Ақпаратты  беру  үшін  әртүрлі  физикалық  құбылыстар,  әдетте  электр 
сигналдарының,  жарық  сигналдарының  немесе  электромагниттік 
сәулеленудің әр алуан түрлері пайдаланылады.
 
Аумақтық 
бөлінуі 
бойынша 
желілердің 
келесі 
түрлері 
қолданылады:
 
■ 
PAN  (Personal  Area  Network)  —
 
бір  иеленушіге  тиесілі  түрлі 
құрылғылармен өзара әрекеттесуге арналған дербес желі;
 
■ 
LAN  (Local  Area  Network)  —  қызмет  жеткізушілеріне  қол  жеткізу 
алдында  жабық  инфрақұрылымы  бар  жергілікті  желілер.  «LAN» 
термині шағын кеңсе желісін және бірнеше жүздеген гектарға ие ірі 
зауыт  деңгейінің  желісін  сипаттай  алады.  Шетелдік  көздер  тіпті 
жақын радиуста шамамен 10 миль қашықтықта орналасқан бағалау 
береді.  Жергiлiктi  желiлер  жабық  типке  ие,  оларға  қол  жеткiзуді 
арнайы  қолданушылар  шектейді,  мұндай  желiде  жұмыс  iстейтiн 
олардың кәсiби қызметiмен тікелей байланысты;
 
■ 
CAN  (Campus  Area  Network  —  кампустық  желі)  —  жақын 
орналасқан ғимараттардың жергілікті желілерін біріктіреді;
 
■ 
MAN (Metropolitan Area Network) —  көптеген жергілікті желілерді 
байланыстыратын  бір  немесе  бірнеше  қалалардағы  мекемелер 
арасындағы қалалық желілер;
 
■ 
WAN  (Wide  Area  Network)  —  жергілікті  желілер  мен  басқа 
телекоммуникация  желілері  мен  құрылғыларын  қамтитын  ірі 
географиялық аймақтарды қамтитын ғаламдық желі. WAN мысалы 
-  пакеттік коммутация  желісі  (Frame  relay)  бар,  ол  арқылы  әртүрлі 
компьютерлік  желілер  арасында  «сөйлесуге»  болады.  Жаһандық 
желілер  ашық  және  барлық  пайдаланушыларға  қызмет  көрсетуге 
5.1. 

158 
бағытталған.
 
«Корпоративтік  желі»  термині  әдебиетте  әр  түрлі  техникалық, 
бағдарламалық  және  ақпараттық  принциптерге  негізделген  бірнеше 
желілердің бірлестігін белгілеу үшін пайдаланылады.
 
Деректерді  жіберу  типі  бойынша  желінің  төмендегідей  түрлері 
болады: 
■
сымсыз (белгілі бір жиілік диапазонындағы радиотолқындар туралы
ақпарат беру).
■
сымды (телефон сымы, коаксиалды кабель, бұрылыс жұп,
талшықты-оптикалық кабель);
Деректерді  жіберу  жылдамдығы  бойынша  желінің  төмендегідей
түрлері болады:
 
■
төмен жылдамдықты (10 Мбит/с дейін);
■
орташа жылдамдықты (10-нан 100 Мбит/с дейін);
■
жоғары жылдамдықты (100 Мбит/с жоғары).
ДЕРЕКТЕРДІ ЖІБЕРУ ХАТТАМАСЫ
 
Файлдарды  жіберген  кезде,  бір-бірімен  байланысатын  екі 
компьютер ортақ хаттамамен байланысады.
 
Хаттама  -  ақпарат  беруді  басқаратын  ережелер  мен 
сипаттамалардың жиынтығы.
 
Файлдарды  көшіру  кезінде  пайда  болатын  қателерге  қарсы  күрес 
үшін  заманауи  хаттамалардың  көпшілігінде  қателерді  түзету 
құралдары  бар.  Әрбір  протоколдағы  нақты  әдістер  жеке,  бірақ 
қателерді түзетудің негізгі сызбасы бірдей. Бұл берілетін файл шағын 
блоктарды  -  пакеттерге  бөлінген  блоктарды  құрайды,  содан  кейін 
әрқайсысы  алынған  бума  олардың  сәйкестігіне  көз  жеткізу  үшін 
жіберілген 
 жіберу  аркылы  салыстырылады.  Әрбір  пакетте  қосымша 
бақылау байттары бар. Егер қабылдаушы компьютер кейбір логикалық 
әрекеттерден  кейін  осы  байттың  басқа  мәнін  алса,  онда  пакетті 
жібергенде қате пайда болды деп есептелінеді және осы буманы қайта 
шығаруды  сұрайды.  Бұл  процедура  уақыт  бірлігіне  жіберілетін 
пайдалы  ақпараттың  көлемін  азайтса  да,  қателерді  тексеру  және 
оларды  түзету  файлдарды  жіберу  сенімділігін  қамтамасыз  етеді. 
Компьютерлік  желіні  іске  асыру  кезінде  әр  түрлі  хаттамалар 
жиынтығын  пайдалануға  болады:  AppleTalk,  ARCNET,  ATM, 
DECnet,  Ethernet,  HIPPI,  IEEE-488,  IP,  IPX,  Myrinet,  TCP,  Token  Ring, 
5.2. 

159 
 
 
 
 
 
UDP, SPX, FDDI, QsNet, USB,  IEEE 1394 Firewire, iLink), X.25, Frame 
релесі,  Bluetooth,  IEEE  802.11,  Systems  Network  Architecture,  RapidIO 
және басқалары.  
Олардың маңыздыларын қарастырайық. 
5.2.1. Ethernet 
Ethernet  (ағ.тілінен  ether  —  эфир)  —  негізінен  жергілікті 
компьютерлік  желілерге  деректерді  жіберудің  пакеттік  технологиясы.
 
Ethernet стандарттары физикалық деңгейде, кадр пішімінде және орта 
кіруді  бақылау  хаттамаларында  -  сканерленген  қосылыстарды  және 
электр сигналдарын - OSI арнасының деңгейінде анықтайды. 
Ethernet  негізінен  IEEE  802.3  стандарттарымен  сипатталады.  1990 
жылдардың  ортасында  Arcnet  және  Token  Ring  сияқты  ескірген 
технологияларды  алмастыратын  жергілікті  желідегі  ең  кең  тараған 
технологиялар  болды.
 
Бірінші  нұсқалардың  (Ethernet  v1.0  және 
Ethernet  v2.0)  стандарттарында  ортақ  тасымалдау  құралы  ретінде 
коаксиалды  кабель  пайдаланылғанын,  кейінірек  жұпты  және 
оптикалық кабельді пайдалануға болатындығын көрсетті. 
Ethernet  фрейм  үшін  бірнеше  форматтар  бар.  DIX  (DEC,  Intel, 
Xerox)  әзірлеушілерінің  бірінші  әріптерінің  аббревиатурасы  деп 
аталатын  Ethernet  Нұсқа  2  немесе  Ethernet  жақтауы  II  (5.1-сурет)  ең 
көп  таралғаны  болып  табылады  және  осы  күнге  дейін  қолданылады. 
Көбінесе IP протоколы арқылы тікелей пайдаланылады. 
Ethernet  стандартын  жобалау  кезінде  әрбір  желілік  картаның 
(сонымен  бірге  кірістірілген  желілік  интерфейстің)  өндірісте  тігіп 
салынған алты байттық бірегей нөмірі (MAC мекенжайы) болуы керек.
 
Бұл  нөмір  кадрдың  жіберушісін  және  алушысын  анықтау  үшін 
пайдаланылады  және  желіде  жаңа  компьютер  (немесе  желіде  жұмыс 
істей  алатын  басқа  құрылғы)  пайда  болғанда,  желілік  әкімші  MAC 
мекенжайын  конфигурациялаудың  қажеті  жоқ  деп  есептеледі.
 
MAC 
мекенжайларының  бірегейлігі  IEEE  Тіркеу  Орталығының  үйлестіру 
комитетінде  әр  өндірушіге  16  млн.  (224)  мекен-жайға  ие  болуымен 
және  мекенжайлар  таусылғандықтан,  жаңа  ауқымды  сұрауға 
болатындығымен  қамтамасыз  етіледі.  Сондықтан  өндірушіні  MAC 
мекенжайының үш ең жоғары байттарымен анықтай аласыз.