Оқулық «Білім беруді дамыту Федералды институты»

91 
Жылу легі 
а
 
Рис. 4.4. Биметалды түрлендіргіштер:
а
— 
жалпақ; 
б
— 
шиыршықты 
б 
Биметалл — бұл екіқабатты табақ (лист), оның қабаты 
температуралық 
кеңею 
коэффициентінің 
кеңеюімен 
бірден 
ерекшеленетін металл. Температура көтерілген кезде қабаттың біреуі 
екіншісіне қарағанда ұзарады. Қабат дәнекерленгендіктен пластинаның 
майысуы не шиыршықтың бұралуы мүмкін. Бұл түрлендіргіштің кіріс 
шамасы — температура, шығу шамасы — сызықтық және бұрыштық 
жылжулар. Бұл жағдайда деформация температураның өзгеруіне 
шамалас болады, яғни, түрлендіру қызметі сызықтық. Мүндай 
түрлендіргіштер электр үтігінің температурасын реттеген кезде немесе 
газ плитасының температура көрсеткішінде қолданылады. 
Күш, 
қысым 
және 
температураның 
қарастырылған 
түрлендіргіштері қарапайым, аз көлемді, түрленудегі қателігі әдетте, 
1% 
құрайды. 
4.2.3.
 
Сызықтық және бұрыштық орын 
алмастырушы датчиктер 
Реостатты датчиктер. Бұл датчиктердің негізін 
реостаттар
құрайды, ол оқшаулағыш материалдан жасалған жалпақ және сақинаға 
оралған пластина, оған бірқалыпты ізбен оқшаулағыш сым оралған
(4.5-
сурет). Сымның материалы манганин, константан, нихром немесе 
басқа жоғары үлесті электр кедергісімен жасалған қоспадан тұрады.
Пластинсының шегіндегі оқшаулағыш сымдар тазартылған және 
металл үстімен бірнеше серіппелі түрдегі щетка сырғиды. Тозуға 
төзімділікті арттыру үшін щетканы күмістен, платинадан және 
орардың қорытпасынан жасайды, ал щетканың сымға қысымын 0,1 Н 
асырмайды. 
Жалпақ реостаттың кіріс параметрі — щетканың сызықтық 
жылжуы, ал сақиналық параметрі — оның бұрыштық жылжуы. Датчик 
реостатының шығыс шамасы

92 
4.5-
сурет. Реостаттар:
а
— 
жалпақ; 
б
— 
сақиналық 
— 
сым бөлігіндегі щетка мен реостаттың бір жақ ұшының
арасындағы белсенді қарсыласу. Щетканың айналымнан айналымға 
қозғалуы кезіндегі қарсылықтың өзгеруі сатылы түрде болса да, шығыс 
шамасын ұқсас шама ретінде қарастырады, себебі, «баспалдақ» 
шамасы аз. «Бапалдақты» азайту үшін реостат қарсылығын жіңішке 
сыммен шырмап орап тастайды.
Реостатты датчиктер сұйықтықтың көлемі мен деңгейін ( 4,6, а 
сурет) өлшеуге арналған қалтқымен бірге, күшті, қысымды немесе күш 
моментімен 
өлшеуге 
арналған 
механикалық 
серіппелі 
түрлендіргіштермен бірге (4.6, б сурет) пайдаланылады, оларды 
жұмыс орнының жылжуы туралы ақпарат алу үшін атқарушы 
механизмдермен бірге жиі пайдаланады. 
Датчиктердің сыйымдылығы. Сыйымды датчиктер жұмысының 
негізінде 
С
конденсатор сыйымдылығының оның геометриялық 
көлемінен тәуелділігі жатыр: 
S
қоршау аймағы және олардың 
арасындағы d қашықтығы: 
C =
s
B
S/d, 
мұнда е
а
— 
қоршау арасында тұрған материалдың абсолютті 
диэлектрлік өтімділігі. 
4.6-
сурет. Ростатты датчиктерді қолдану: 
а
— 
сұйықтық деңгейін өлшеу үшін; 
б
— 
сұйықтықтың немес газдың 
қысымын өлшеу үшін; 
1
— 
қалтқы; 
2
— 
көрсеткіш айналуының осьі; 
3
— 
реостат қозғалтқышы 

93 
а 
б 
4.7-
сурет. Шағын жылжудың сыйымдылық датчигі: 
а
— 
жұмыс кестесі; 
б
— 
қысымды өлшеуге қолдану 
Ыдыс датчигінің кіру көлемі бірдей қоршаудың басқасымен 
салыстырғандағы орын ауыстыруына (құрылымына қарай) немесе 
заттың диэлектрикалық өткізгіштігіне қарай желілік немесе бұрыштық, 
ал шығысы электрыдыстың өзгеруі болады. Шағын орын ауысуды (1 
мм дейін) өлшеу үшін датчик қоршау аралығындағы d саңылауының 
өзгеруімен қолданылады. (4.7, а сурет). Мұндай датчик қысымның 
бастапқы жарғақты өңдеушісімен бірге электрлік сигналдардағы 
қысымдарды өңдеу үшін қолданылады. Үлкен бұрыштық орын 
ауыстырулардың ыдысы аудан сызығына байланысты болғандықтан, 
оны өлшеу үшін өзгермелі ауданды S қоршау жабындысы бар, 
сондықтан қозғалмалы тілімшесі бұрылыс бұрышынан басталатын 
ыдыс датчигі қолданылады. (4.8, а сурет). Ондай датчиктер, мысалы, 
құбыр желісі немесе ұшақ рөлі жапқышының бұрылыс бұрышын 
айқындау үшін қолданылуы мүмкін. Үлкен сызықты орын 
ауыстыруларға қатысты өлшемді цилиндрлік қоршауының жабын 
ауданы бір қоршаудың екіншісіне қарағандағы бойлық орын 
ауыстыруы тік өлшемдес бөлінген диэлектрик көмегімен өлшеуге 
болады. (4.8, б сурет). 
4.8. 
сурет. Қоршау жабындарының ыдыстық датчиктері өзгермелі 
алаңымен (тілшіктермен қозғалмалы элементтің орын ауыстыру бағыты 
көрсетілген): 
а — жалпақ б — цилиндрлік
 
a 
б 

94 
Егер сыналатын материалды цилиндр ішіне салып, оны диэлектрик 
ретінде қолданатын болсақ, цилиндр түрінде орталық білікпен 
істелінген ұқсас датчикті материал (мысалы, талшық немесе дән) 
ылғалдылығын өлшеу үшін қолдануға болады. Материалдағы ылғал 
оның диэлектрикалық өткізгіштігін және сәйкесінше мұндай 
конденсатордың сыйымдылығын айтарлықтай өзгертетін болады. 
Ыдыстық датчиктердің ерекшелігіне олардың қарапайымдылығы, 
шағындығы және жоғары сезімталдығы жатады (егер шығу сигналы 
ретінде 500 В/мм дейінгі конденсаттағы кернеуді қарастырсақ).
Олардың кемшілігі - ішкі кедергісінің көптігі (сондықтан шығу 
сигналының қуаты аз), температураға тәуелділігі және жоғары 
жиіліктегі өзгермелі көзден қуат қажетсінуі. Бұл кемшіліктер ыдыстық 
датчиктің заманауи топтамасында жойылған. Олар қазір кіріктірілген 
күшейткіш, кернеу өңдегіш және т.с.с аяқталған құрал түрінде. 
Датчиктер тұрақты кернеу көздерінен қуат алады, олардың шығу 
көлемі тұрақты кернеу немесе ток.
Ыдыстық датчиктер орын ауыстыруды, таспалардың және 
жабындардың қалыңдығын, материалдардың ылғалдылығын өлшеу 
үшін қолданылады.

жүктеу 4,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: