Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен Алматы 2011 2

15
т.б.
Жалпы  стратегия  үдерістерін  мынадай  сызбамен  бейнелеуге 
болады:
1-сурет.  Стратегия үдерісі
Стратегиялық басқарудың ерекшеліктері.
Стратегиялық басқарудың мүмкіндіктері шексіз. Стратегиялық 
басқаруды пайдаланудың бірнеше шектеулері бар.
Біріншіден,  стратегиялық  басқару  өзінің  мәніне  қарай 
болашақтың дәл және егжей-тегжейлі суретін бермейді және бере 
де  алмайды.  Стратегиялық  басқаруда  жасалынатын  ұйымның 
қажетті болашағын бейнелеу – бұл оның ішкі жағдайы мен сыртқы 
ортадағы орнын  егжей-тегжейлі емес бейнесі, дұрысында ол ұйым 
болашақта қандай жағдайда болуы қажет, нарықта және бизнесте 
ол қандай орын алуы керек, қандай ұйымдық мәдениеті бар болуы 
қажет және т.б. деген сұрақтардың жиынтығы. Сондай-ақ осының 
барлығы  ұйымның  болашақта  бәсекелестік  күресте  жеңіске  жете 
ме, жоқ па екенін анықтауы қажет.
Екіншіден,  стратегиялық  басқару  ескі  ережелер  мен 
процедуралардың  тәртібімен  жүргізіле  алмайды.  Оның  белгілі 

16
бір  міндеттерді  шешу  кезінде  немесе  белгілі  жағдайларда  нені 
және қалай жасайтынын белгілейтін теориясы жоқ. Стратегиялық 
басқару – бұл бизнес пен менеджменттің белгілі бір философиясы 
немесе идеологиясы. Яғни әр менеджер стратегиялық басқаруды өз 
білімімен және біліктілігіне сай қабылдап, жүзеге асырады. Әрине, 
стратегияны  таңдау  мен  оның  проблемасын  талдаудың,  сондай-
ақ  тәжірибеде  жүзеге  асырудың  бірқатар  ережелері,  сызбалары, 
ұсыныстары  бар.  Ал  тұтастай  қарастырғанда  тәжірибеде 
стратегиялық басқару, бұл:
-  жоғарғы  басшылықтың  ұйымды  стратегиялық  мақсаттарға 
алып барудың интуициясы мен өнерінің симбиозы;
-  ұйымның  ортамен  байланысын,  ұйымның  және  оның 
өнімінің  жаңаруын,  сондай-ақ  ағымдағы  жоспарлардың  жүзеге 
асуын  қамтамасыз  ететін  қызметкерлердің  кәсіпшілігі  мен 
шығармашылығы;
-  барлық  жұмысшыларды  ұйым  міндеттерін  жүзеге  асыруға, 
мақсаттарға жетудің өте жақсы жолдарын іздеуге белсенді енгізу.
Үшіншіден,  ұйымда  стратегиялық  басқару  процесі  жүзеге 
асырыла  бастау  үшін  уақыт  пен  ресурстардың  үлкен  шығыны 
және  белгілі  бір  күш  жұмсау  қажет  болады.  Қоршаған  ортаны 
зерттеуді және ұйымды қоршаған ортаға енгізуді жүзеге асыратын 
бөлімшелерді жасау қажетті. Маркетинг, қоғам мен байланыс және 
т.б. бөлімдер ерекше маңыздылыққа ие болуда және елеулі қосымша 
шығындарды қажет етеді.
Төртіншіден,  стратегиялық  алдын  ала  болжаудың  қателерінің 
теріс салдары тез күшейеді. Аз уақыт ішінде мүлде жаңа өнімдер 
жасалады, салымдардың бағыттары ауыстырылады.
Бесіншіден,  стратегиялық  басқаруды  іске  асыру  кезінде  екпін 
стратегиялық  жоспарлау  алдыңғы  қатарға  шығады.  Алайда,  бұл 
аз,  себебі  стратегиялық  жоспарлау,  алға  қойған  міндеттердің 
сәтті  орындалуын  қамтамасыз  етпейді.  Шынында  стратегиялық 
басқарудың  маңызды  құрастырушысы  болып  стратегиялық 
жоспарды  жүзеге  асыру  болып  табылады.  Ал  бұл  ең  алдымен 
стратегияны  іске  асыруға  мүмкіндік  беретін  ұйымдық  мәдениетті 
жасау,  еңбекті  мотивациялау  және  ұйымдастыру  жүйесін  жасау, 
ұйымда  белгілі  бір  икемділікті  жасау  және  т.б.  Өмірде  орындау 
процесі  жоспарлаумен  қарама-қайшылықта  болады.  Орындау 
кезеңінің  маңыздылығы  артады.  Стратегиялық  жоспарлау  қанша 

17
жақсы жүргізілгенімен, оның жүзеге асуы алғышарт емес. 
Стратегиялық менеджменттің бес міндеті.
Фирманың  стратегиясын  жасау  және  жүзеге  асыру  бойынша 
менеджердің міндеті бес өзара байланысқан бөліктерден тұрады:
1.  Коммерциялық  қызметтің  түрін  анықтау  және  оның 
дамуының стратегиялық бағыттарын қалыптастыру, яғни дамудың 
мақсаттары мен ұзақ мерзімді болашағын белгілеу қажет. 
2.  Жалпы  мақсаттарды  жұмыстың  нақты  бағыттарына 
айналдыру. 
3.  Қажетті  көрсеткіштерге  жету  үшін  таңдалған  жоспардың 
шебер жүзеге асырылуы.
4.  Таңдалған стратегияның тиімді жүзеге асырылуы.
5.  Жасалған  жұмыстарды  бағалау,  нарықтағы  жағдайды 
талдау, алынған тәжірибе, өзгерген жағдайлар, жаңа идеялар немесе 
жаңа  мүмкіндіктер  тұрғысынан  қызметтің  ұзақ  мерзімді  негізгі 
бағыттарына,  мақсаттарына,  стратегияға  немесе  оның  жүзеге 
асырылуына түзетулер енгізу.
Стратегиялық  көріністің  және  компанияның  миссиясының 
дамуы.
Жоғары  бөлім  басшысының  компанияның  стратегиясына 
қатысты  негізгі  сұрағы  мынадай:  «Біз  өзіміздің  компаниямызды 
қалай  көреміз,  не  істегелі  жатырмыз  және  неге  қол  жеткізгіміз 
келеді?». Осы сұраққа нақты және дәлелді жауап беру үшін менеджер 
өзіне  фирмасының  бүгінгі  күнгі  және  болашақтағы  қызметінің 
сипатын  елестетуі  және  сондай-ақ  5-10  жыл  алға  компанияның 
мүмкін  қажеттіліктерін  ойластыруы  қажет.  «Біз  кімбіз,  не  істеп 
жатырмыз  және  қандай  бағыт  ұстанамыз?»  деген  сұрақтарға 
жауап  іздеу  қажет.  Компанияның  не  істегелі  жатқаны  және  оның 
қандай  деңгейде  болғысы  келетіндігі  жалпы  мағынада  фирманың 
миссиясы  деп  аталады.  Менеджер  миссияны  анықтаған  соң, 
компания қызметінің өрісін, сондай-ақ ол өзінің тұтынушыларына 
ұсынатын қызметтерін анықтайды. Менеджерге фирманың қызмет 
өрісін  стратегиялық  тұрғыда  ойластыру  қажет.  Осының  барлығы 
фирманың  ұзақ  мерзімді  даму  концепциясын  жасаумен  қатар 
жүреді. Менеджердің өзінің фирмасының нарықтағы орнын көруін 
стратегиялық  елес  дейді.  Кешігіп  қабылданған  және  уақтылы 
түзетілмеген стратегиялық жоспарлаудың ешқандай мағынасы жоқ.