Оқулық Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі бекіткен Аламаты, 2011 (075. 8)

Жоспары:

1. 
   Зерттеу мәселесі мен көкейкестілігі.
   
2. 
   Зерттеу тақырыбы және оны негіздеу
   

Мақсаты: Зерттеу көздерімен жұмыс жасауға бағыттау.

Жоспары:

1. 
   Каталогтармен жұмыс істеу (алфавиттік, күнделік, жүйелік, жаңа түскен басылымдар).
   
2. 
   Деректер жинақтау.
   
3. 
   Мәтінмен жұмыс істеу (жоспар құру, тезис, аннотация, рецензия, конспект, сілтеме).
   
4. 
   Ғылым тілін, ғылыми түсініктелді, ғылыми атауларды анықтау.
   
5. 
   Зерттеу тақырыбына байланысты негізгі түсініктерді іректеу және талдау.
   

Зерттеу мәселені көруден және сұрақ туындаудан басталады. Оны анықтау, оған қатысты қандай зерттеулер бар, қандай бағытта, нәтижелері қандай деген сұрақтарға жауап іздеу. Зерттеуші бұрын зерттелген дүние негізінде нені зерттеу қажеттілігін анықтайды.

Мәселені анықтау зерттеушінің білім қорына, тәжірибесіне байланысты. Білгеннен білмейтінге ұмтылу, не жетіспейтіндігін анықтау.

Зерттеу мәселесі шешілуге тиісті, бірақ әлі шешілмеген теориялық және тәжірибелік мүддені көздейтін күрделі танымдық міндет.

Педагогикалық зерттеулер тәжірибе қажеттілігінен туындайды. Ал, ғылыми мәселе тәжірибелік әрекетті жетілдіруге ықпал жасайды. Тәжірибе қажеттілігі әлі ғылыми мәселе емес. Ол сол мәселені зерттеуге, оның жолдарын іздеуге, табуға ықпал жасайды. Ғылым құралдарымен шешуді талап етеді. Кейбір тәжірибелік мәселелер ғылым құралдарынсыз-ақ шешіледі. Мысалы, кадрларды тұрақтандыру, шығармашылық жұмыс жасауға жағдай жасау және т.б. сондықтан көптеген зерттеушілер тәжірибе және теорияны байланыстыру мәселе болып есептеледі деп дәлелдейді.

Зерттеу проблемасы –практиканың қажеттілігі мен ғылымда сол ережені жасақтау деңгейі арасындағы қайшылықтың тұжырымдалуы, сондай-ақ осы қайшылықты шешу жолдары мен жағдайын іздеу (ғылымда бұрын зерделенбегендер ішінен нені зерттеу керек?);

Зерттеу мәселесі – тәжірибенің күйін және ғылыми әдебиетті зерттеудің нәтижесі.

Тәжірибе мен теорияның арасындағы қарама-қайшылық – ғылыми мәселенің мәні.

Мәселені ғылыми жалпыланған сұрақтардың тұжырымдалған жиынтығы ретінде қарастыруға болады. Сондықтан оқытушы болашақ мұғалімдерге мәселе (проблема) ұғымының мәнін ашып беруі тиіс. «Promblema» сөзі грек тілінен аударғанда «қиындық», «кедергі» деген ұғымды білдіреді.

Мәселені қою дегеніміз таным үдерістің барысында туындаған сұрақтардың ішінен нені зерттеу керек деген сұраққа жауап беру деген сөз.

Зерттеудің көкейкестілігін негіздеу – бұл мәселені осы кезде неге зерттеу керек екендігін түсіндіру. Демек, оқу мен тәрбиенің теориясын және тәжірибесін бұдан былай да дамыту үшін тиісті мәселелердің қажеттігін дер кезінде зерттеп, шешімін табудың маңыздылығын түсіндіру.

Көкейкесті зерттеулер белгілі кезеңдегі аса күрделі де қажет мәселелердің жауабын табады, педагогикалық ғылымға қойылатын қоғамның әлеуметтік тапсырысын бейнелейді, тәжірибеде орын алған келелі қайшылықтарды ашады. Көкейкестілік тиегі өзгермелі, қозғалысты, уақыт пен нақты әрі ерекше жағдайларға тәуелді.

Болашақ мұғалімдерді тәжірибелік және ғылыми көкейкестілікті ажырата білуге бағыттау керек. Мәселе ғылымда шешілген, белгілі бір себептермен тәжірибеге орын ала алмауы мүмкін. Бұл жағдайда мәселелердің ғылыми шешімін тәжірибеде қолдануға күшті жұмылдыру керек.

Мәселеде белгіленген қарама-қайшылықтар тақырыпты нақтылай түсуге ықпал етеді.

Тақырыпта мәселе көрінуі тиіс. Тақырып ғылымдағы жетістіктердің қозғалысын, қалыпты жағдайдан жаңаға ұмтылу, ескі мен жаңаның байланысын бейнелейді.

Зерттеу тақырыбы қойылған мәселеленің ғылым аймағында зерттелу дәрежесінен туындайды.

Зерттеу тақырыбы – зерттеу аумағының нақты және қысқа шектелген аспектілері.

Зерттеу тақырыбы – ғылыми танымның, зерделеу, түсіндіру үдерістің немесе ғылыми әдістерді қолдану арқылы қайта құру жұмысының бағытталған педагогикалық шындықтың бөлігі (не қарастырылады?).

Зерттеу тақырыбын анықтай отырып, оның көкейкестілігін төрт бағытта қарастыруға болады:

- көпшілік жұртшылықтың бұл зерттеуді қажетсінуі;

- қоғам талабына сай болуы;

- тәжірибедегі маңыздылығы;

- теориядағы зерттелуі.

Зерттеудің (тақырыптың) өзектілігі –қоғам дамуының белгілі бір кезеңінде білімге қоятын талаптарының қысқаша көрініс табуы, педагогикалық ғылымды дамыту үшін әлеуметтік-педагогикалық маңыздығы, мәнділігі, мәселеге ғылыми әдебиеттерде талдау жасалынғаны және педагогикалық практиканы жетілдіру үшін осы зерттеудің дер кезінде жүргізілетіні (қазіргі уақытта неге нақ осы проблеманы зерделеу қажет?).

Зерттеу тақырыбын негіздеу – нақты тақырыпты зерттеу қажеттілігін растау;

Тақырыпты алғашқы негіздеу – мәселе бойынша ғылымның жай-күйін қысқаша сипаттау және нашар немесе жеткіліксіз әзірленген сұрақтарды нақтылау. Тақырыпты екінші қайтара негіздеу ғылымдағы қандай да бір сұрақтардың жеткіліксіз әзірленгендігіне байланысты қанағаттандырылмаған педагогикалық тәжірибенің қажеттілігінен туындайды.

1. 
   Тақырыптың көкейкестілігін негіздеу дегенді қалай түсінесің?
   
2. 
   Мәселе (проблема) туралы түсінік бер.
   
3. 
   Мәселенің шығу көздері неге байланысты деп ойлайсың?
   
4. 
   Тақырып, оны негіздеуге сипаттама беріңіз.
   
5. 
   Тақырыпқа қойылатын талаптарды атаңыз.
   

6. 
   Зерттеу мәселесі –
   

В) зерттеу аумағы

С) мәселенің мәні

Д) зерттеудің шешімін табу

7. 
   Зерттеу тақырыбы
   

В) педагогикалық тәжірибенің қажеттілігі

С) қоғам талабы

Д) теориялық зерттеу

8. 
   Мәселені қою дегеніміз...
   

В) нені зерттеу керек деген сұраққа жауап беру

С) ғылымның жай-күйін қысқаша сипаттау

Д) зерттеуді қажетсіну

9. 
   «Promblema» сөзі грек тілінен аударғанда қандай мағына білдіреді?
   

В) қиындық, кедергі

С) ақау

Д) бөгет

Жоспары:

4.2 Әдеби көздердін түрлері.

4.3 Мәтінмен жұмыс (жоспар, көшірме, тезис, аннотация, рецензия, конспект, цитата).

4.4 Ғылыми түсініктер, ғылыми атаулар (терминология)

№4 Курстық және диплом жұмыстарының ғылыми аппараты

Мақсаты: Курстық және диплом жұмыстарының ғылыми аппараттарын анықтауға бағыттау.

Жоспары:

1. 
   Курстық жұмыстың құрылымы
   
2. 
   Дипломдық жұмыстың құрылымы
   
3. 
   Курстық және дипломдық жұмыстың құрылымдық сәйкестіктері
   
4. 
   Ғылыми аппараттары
   

Библиография ғылыми жұмыстың өте қысқа баяндалуы және конспектілеуде қарастырылған әдебиеттердің негізгі пікірлері мен қағидаларын неғұрлым кеңейтілген түрде жазып алу. Библиография құрастыру зерттеу мәселесіне байланысты іріктеліп алынған әдебиеттер тізімін дайындау. Ғылыми әдебиеттермен жұмыс жасаудың өзіндік ерекшелігі бар. Ол үшін ақпарат көздерін білу керек. Ғылыми ақпарат көздерінің екі түрі бар:

1) құжаттық

- аудивизуалдық (видео, фотоқұжат)

• 
  ғылыми (монография, конференция, симпозиум, компендиум, диссертация және т.б.)
  
• 
  ғылыми-көпшілік (ғылыми-танымдық әдебиет) журналдар т.б.
  
• 
  анықтамалар (сөздіктер, энциклопедия)
  
• 
  оқу (оқулықтар, оқу құралдары, жаттығу, есептер жинақтары, хрестоматия және т.б.)
  

• 
  библиографиялық көрсеткіш;
  
• 
  библиографиялық шолу;
  
• 
  библиографиялық құралдар;
  
• 
  журнал және газеттерге библиографиялық қосымшалар;
  
• 
  интернет;
  
• 
  мамандандырылған ақпараттық-ізденушілік жүйелер.
  

Монография – толық, жүйелі баяндалған ғылымның негізгі мәліметтері, бір мәселені зерттеу немесе автордың ғылыми жұмысының тақырыбы баяндалған кітап немесе кітапша түріндегі ғылыми басылым; ғылым немесе оның белгіленген салаларының даму болашағы туралы өзекті және іргелі ғылым мәселесін қорытындылау, жаңа болжамдар ұсыну мен оларды шешу тәсілдерін талдау, толық және жүйелі зерттеу нәтижелеріне, соның ішінде автордың да зерттеулеріне сүйенген ғылыми еңбек;

- Ұжымдық монография – пікірлес-авторлар ұжымымен жазылған жалпы концептуалды бағыттағы басылым (кітап, құрал);

Компендиум – қандай да бір ғылымның, зерттеулердің және т.с.с. негізгі ойларын қысқаша, жинақтап беру;

Диссертация – ізденушінің (диссертанттың) ашық қорғайтын және ғылыми дәреже алу үшін ұсынатын зерттеуі, ғылыми жұмысының қолжазбасы, автордың ғылыми дәреже алу үшін (ғылым кандидаты немесе докторы) ғылыми немесе ғылыми-білімдік мекемелерде дайындаған және ғалымдар кеңесінде қорғайтын ғылыми біліктілік жұмысы.

Симпозиум, конференция материалдары – ғылыми конференция қорытындылары кіретін мерзімді емес жинақ (бағдарлама, баяндамалар, ұсыныстар, шешімдер);

Журнал – әр түрлі қоғамдық саяси, ғылыми, өндіріс және басқа сұрақтар бойынша мақалар және /немесе рефераттар, сонымен қатар әдеби туындылар, иллюстрациялары бар кітапша тәрізді түптелген мерзімді мәтіндік басылым, осы түрде ресми бекітілген басылымдар: республикалық «Білім – Образованиие», «Жоғары мектеп хабаршысы», «Вестник высшей школы Казахстана», «Ізденіс – Поиск», «Творческая педагогика», «Парасат», және т.б.; ресейлік-«Вестник высшей школы – Alma mater», «Высшее образование в России», «Педагогика», «Мир образования», «Вопросы психологии», «Вопросы философии» және т.б.; халықаралық «Перспективы: вопросы образования», «Курьер ЮНЕСКО»;

Энциклопедия, энциклопедиялық сөздік – оқу, өздігінен білім алу және тәрбиелеуге арналған басылым түрі. Оқырмандарды қоршаған дүние, ғылым және техника негіздерімен, тарих және мәдениетпен таныстырады.

Негізгі талаптары: материалды түсініктілігі, баяндаудың қарапайым және анықтылығы, көрнектілігі, әдемі сыртқы безендірілуі.

Мәтін –хатта немесе баспасөзде жарық көрген құжат немесе автордың шығармасы. Мәтінмен немесе кітаппен танысуды бірнеше кезеңге бөлуге болады:

Бірінші кезең – мәтінге көз жүгірту, мәтінді қарап шығу:

• 
  Кітапты парақтау, оқығанға дейін суреттерін қарап шығу;
  
• 
  Бөлімдерімен танысу;
  
• 
  Кіріспесін оқу;
  
• 
  Мәтіннің назар аудартатын жеке бөліктерін оқу.
  

• 
  Маған қаншалықты қызық?
  
• 
  Бұл мәселе жөнінде не білемін?
  
• 
  Мазмұнында қандай идеялар жатыр?
  
• 
  Қандай жаңа нәрсе білуім мүмкін?
  

Төртінші кезең – ең бастысы мен қосымшасын бөліп алу.

Бесінші кезең – мәтін мазмұнының деңгейін, логикалық құрылым дәрежесін бағалау болып табылады.

Теориялық зерттеулерде ең басты және қосымша деректерді, нақтылайтын идеяларды табуға, дәлелдеуге үйрету негізгі іс болып есептеледі. Зерттеу жұмысында ең күрделісі теориялық зерттеу болғандықтан зерттеушіні ақпараттарды талдауға, ғылыми мәтін құруға үйрете беру қажет. Ғылыми мәтін деп отырғанымыз ғылыми-педагогикалық нәтижелерді сипаттайтын түрге қойылатын талаптарға сай педагогикалық ғылым тілінде және принципінде құрылған мәтін. Мұндай мәтін дайындау үшін студент тезис, аннотация, рецензия, конспект және т.б. ұғымдардың мәнін түсіне білуі қажет. Мысалы, тезис – сұрақтың, тақырыптың қысқаша мазмұны. Ол зерттеушінің айқын логикалық ойлауда басты нәрсені бөліп алу білімін талап етеді. Аннотациялау – кітап пен мақала мазмұнының қысқаша жазылуы. Рецензия – ғылыми жұмысқа немесе әдеби-көркем шығармаға дәлелді пікір беру. Ал, конспект – мазмұн жазудың күрделі түрі.

Жалпы ғылыми ізденісте, зерттеу нысаны, оның көптеген ғылыми-педагогикалық мәтіндер мен құжаттардан алынған ғылыми ақпараттар ғылыми түсініктер мен ғылыми атаулардан тұрады. Сондай-ақ, зерттеу мәселесінің жағдайын жедел тану үшін негізгі түсініктерді іріктеу және оларды жан-жақты қарастыру қажет. Яғни, әрбір термин сөзге мән беру керек. Термин – қайсыбір теорияның шегінде заттарды бір мәнді түсіндіруге пайдаланылатын сөз немесе сөз тіркесі ғылыми және тәжірибелік мағынада дәл шектелген түсінік болса, терминология – ғылым, техниканың және қандай да бір арнайы аймақтың белгілі бір түсініктерінің аталымдары болып табылатын терминдердің жиынтығы. Бір сөзбен айтқанда, зерттеуші зерттеу мәселесіне қатысты термин сөздердің мағынасын, оның қолданылу аймағын, мазмұнын түсіне білуі қажет. Мысалы, корреляция сөзі, бір құбылыс басқа құбылыстарды анықтайтын себептердің қатарында болса, немесе осы құбылыстарға әсер ететін ортақ себептер болса, осындай құбылыстар арасындағы байланыстарды белгілейтін түсінік.
Сұрақтар мен тапсырмалар

1. 
   Педагогикалық зерттеулердегі негізгі түсініктерді талдау не үшін қажет деп ойлайсыз?
   
2. 
   Ғылыми әдебиетпен жұмыс – ғылыми зерттеу іс-әрекетін меңгерудің шарты дегенді қалай түсінесіз?
   
3. 
   Белгілі бір мәселе аясында ғылыми түсініктердің тізбегін жасап көріңіз.
   

1. Зерттеу жұмысының кіріспесіндегі негізгі ұғымдардың тізбегін белгіле:

А) мақсат;

В) обьекті;

С) шығарма;

D) баяндама;

Е) болжам.

2. Зерттеу жұмысының ең соңғы құрылымының бөлігін белгіле:

А) баяндама;

В) тезис;

С) педагогикалық сөздік;

А) Т.Сабыров дидактика оқу құралын жазды;

В) [1.-3б.]

С) [- 3 б.]

D) 1,2,3;

Е) бірнеше еңбек жазған.

4. Зерттеу жұмыстарының көздерін толықтыр:

Монография, ...