Оқулық Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011 2

228
отыр. Олар тұрмысқа қажетті тауарларды өте көп өндіреді жəне 
оны да экспортқа шығарады.
Алуан түрлі өндіріс орындары елдің шығыс жағында орна-
ласқан болса, батыс жағында ауыл шаруашылығы өнімін өндіру 
өркен жайған.
Украина қаржы жүйесiнiң құрамы жəне құрылымы əртүрлі 
көзқарастардан қаржы қатынастарының формаларының ерек-
шеленуi жеке құрама қаражаттардың салыстырмалы алыста-
уын көрсетеді. Жиынтық бұл құрама қаржы жүйесi терминімен 
анықталады. Сонымен  кез келген басқа жүйе сияқты ол жай 
жиынтық емес болып табылады,  бiркелкi белгiлерi болатын өзара 
байланысты элементтердiң жиынтығы.
Көп ғалым-экономистер Украинаның қаржы жүйесiнiң құра-
мы жəне құрылымдарын əртүрлi көредi. Бұл негiзiнде Украина
қаржы жүйесi туралы қолданыстағы заң жоқ болғандықтан, ал 
нүктелердiң қатары проблемалық пiкiрталас сипатта болған-
дықтан, ғалым О. Д. Василин негiзгi оның буынын жəне негiзі 
мемлекеттiк қаржы болып табылатындығын қаржы жүйесiнiң 
құрамында ерекшелейтінін айтқан.
Ол өз функцияларының орындауы үшiн мемлекет өзінің 
халық шаруашылық кешендерiнде өндiрiлетін қаржы ресурста-
рын нақтылы шамада жəне өз ұйғарымында алуы керектігі тура-
лы айтады. Ол осы мақсатпен өз заңсыз қаржылық қызметiн 
осы елдегi экономикалық жəне əлеуметтiк өрлеудi табыс үшiн, 
табыстар мен шығындарды мобилизацияның формасы ретінде 
анықтап жүзеге асыру үшін заң шығарған. Мемлекеттiк қаржы 
саласы – мемлекеттiң қаржы жүйесiнiң бас буыны. 80% шақты 
барлық қаржы қатынастарының байланысы ол мемлекет 
көмегiмен өз заңсыз қаржылық қызметiн жүзеге асыратын əр 
түрлi қаржы институттары болады. Мемлекеттiк қаржы салалары 
келесілерден тұрады: мемлекеттiк бюджет, орталықтандырылған 
жəне мемлекеттiк жəне коммуналдық жеке меншiк түрлерiнiң 
кəсiпорындар жəне ұйымдарының мақсаттық тағайындаудың 
орталықтандырылған қорлары, қаражаты, мемлекеттiк қарыз, 
мемлекеттiк дербес жəне мүлiктiк сақтандыру.
Украина бюджетiнiң мемлекеттiк табыстары:
•  Украина мемлекеттiк бюджетi туралы келесi жылға заңмен 
анықталатын ҚҚС-тың бiр бөлiгi;

229
• мемлекеттiк бюджет туралы келесi жылға заңмен анықта-
латын акциз жиынының бөлiгi;
• Украина заңымен ескерiлген, кəсiпорындар жəне меншiк 
бағынудың барлық формаларының ұйымдарының өлшемiнде, 
30%-ға тең жалақы пайдасына салық;
• Украина заңымен ескерiлген, жалақыдан 30% өлшемдегi 
кəсiпорын мүлкiне салық салу жəне барлық формалардың 
ұйымдарының меншiктерi;
•  түсулердiң сыртқы экономикалық қызметiнен;
• мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiруден, мемлекет аралық 
меншiктен;
•  мемлекеттiк мүлiктiң түсiмдерi;
• мемлекет аралық меншiкте болатын бүтiндiк мүлiктiк 
кешен дердi мүліктердің жалдауға арендалық төлем;
•  Украина зейнетақы қорына жарналары;
•  Чернобыль апатының жоюы жəне халықты əлеуметтiк қор-
ғауға арналған шаралардың жүзеге асыруы үшiн қор жарналары;
•  халықтың жұмыспен қамтылуының жəрдемдесуiне Мемле-
кет тiк қорға жарналары;
• жарналардың басқа мемлекеттiк мақсаттық қорларында, 
түсулердiң iшкi қарыздарынан;
•  МҚКБ-қа шығындардан табыстардың асып кетуi;
•  мемлекеттер заемдердiң қайтарылғаны жəне қарыздар бой-
ынша пайызы;
•  мемлекет алған акциялар жəне тəуелдi бағалы қағаздар бой-
ынша дивидендтер;
•  арнайы қолданылатын табиғи қорларға төлемдер;
• 
Украина заңымен белгіліенген Украина мемлекеттiк 
бюджеттің табысына жатқызылған басқа табыстар.
Украина мемлекеттiк бюджетiнiң шығындары:
• халықты əлеуметтiк қорғауға арналған сүйемелдеу жəне 
халықтың қолдаудың мемлекет аралық орталықтандырылған 
бағдарлама шараларын қаржыландыруы;
•  атқарушы мекемелер жəне бiлiм, ғылым, денсаулық сақтау, 
дене тəрбиенiң облыстағы бөлімдері мен ұйымдар жəне тағы 
басқаларды қаржыландыру.
•  өндiрiстiк жəне өнiмсiз құрылыстың қаржыландыруы, геоло-
гиялық барлау, мемлекет аралық бағдарламалармен сəйкес iске 
асатын тағы басқа жұмыстарды жоба-iзденулерді қаржыландыру;

230
• қорғанысты;
•  қоршаған табиғи саланың қорғауды;
•   құқық қорғау жəне кеден органдары, тұтынушылар құқығын 
салық қорғауының жəне бақылау-тексеру қызметтерін;
• заң шығару, атқарушы, сот өкiметi жəне прокуратура ор-
гандардың шығындарын;
•  сыртқы экономикалық жəне сыртқы саяси қызметтiң жүзеге 
асыруына;
•  дотациялар, Қырым Арды Украина мемлекеттiк бюджеттен 
облыстық бюджетке, Киев қаласына жəне Севастопольға берiлген 
субвенция;
• қосымша жұмыс орындарының ашу үшiн босатылатын 
қызметкерлер жəне қолы бос тұрғындарды кəсiптiк оқытуына 
шығындары, Чернобыль апаты зардабынан жəбiрленушiлердi 
қорғауға бағытталған зейнетақыларының барлық түрлерiн 
төлеуге, жұмыссыздық жəрдемақысының төлеуге;
• мемлекеттiк мүліктік жəне қаржы резервтерiнiң қалыптас-
тыруға;
• iшкi жəне сыртқы мемлекеттiк алашақтар жəне олардың 
қай таруға қызмет көрсету;
• Украина заңдарымен сəйкес Украина мемлекеттiк бюджет 
қаржыландырылатын басқа шаралар.
Демек, бұл заң көмегiмен Украинаның бюджет жүйесi жəне 
негізгі кiрiс көздерiн жəне елiнiң шығындарын қарап шығамыз 
жəне мемлекеттiң қаржы ресурстарын жiктелiп қайта бөлiп 
шоғырлануын көре аламыз.
Қаржы жүйесiндегi реттейтiн қатынастың келесi заңы «Укра-
ина мемлекеттiк бюджетi туралы» 2002 ж. Украина заңы  болып 
табылады.
Украинадағы қаржы тұрақтануының мəселелерiн қарастырсақ, 
онда осы жəне келешек қаржы тұрақтануының негізгі мəселесі 
инфляция болып қалады. 
Инфляцияға қарсы саясаттың сипаты болып бағалай ерек-
шелеу үш ортақ жолдармен ерекшелеу мүмкiн. Бiрiншi белсендi 
шеңберiнде бюджет саясат ескерiледi – төлей алатын сұранысқа 
əсері мақсаттарындағы мемлекеттiк шығыстармен жəне са-
лықтармен маневр жасау (қазiргi кейнсиандық ұсынылымдардан 
басқа): мемлекет өз шығындарын шек қояды жəне салықтарды 

231
жоғарылатады. Сұранысты нəтижесі қысқарады, инфляция
қар қындары төмендейдi. Дегенмен инвестициялар жəне құбы-
лыстарға  тiптi тоқырауға келтiре алған өндiрiстiң басылуы, 
жұмыссыздықтың болуын бастапқыда керi қойылған мақсаттарды 
бiр уақытта дамыта алады.
Бюджеттік саясат қысқарту бойынша  сұраныстың кеңейтуi 
үшiн жүргiзiледi, (түбегейлi бюджеттiк тапшылық шарттарындағы 
тiптi) тағы басқа шығындардың мемлекеттiк капитал жұмсаулары 
бағдарламалары жеткiлiксiз сұраныста iске асады, салықтар 
төмендетіледi тұтынушы тауарларына жəне қызметтiң сұранысы 
кеңидi.
Көп елдердiң 60-70 жылдарында тəжiрибе көрсеткендей, 
бюджеттiк құралдардың сұранысының ынталандыруы деген-
мен инфляцияны күшеюіне алып келеді. Сонымен бiрге үлкен 
бюджеттiк тапшылықтары үкiметтің маневр жасау мүмкiн дiкте-
рiне салықтармен жəне шығындар шек қояды.
Екiншi жол экономикалық теориядағы монетаризмының ав-
торларымен ұсынылады. Бiрiншi жоспарға экономикалық аху-
ал жанама жəне икемдi əсер ететiн ақшалай-несие реттеудi 
ұсынылады. Бұл реттеу түрі эмиссияны анықтаған орталық 
банк үкiметтің бақылауынсыз қазына жəне қарыз пайызының 
мөлшерiнің санына өзгертулер жүргiзедi. Табиғи жұмыссыздық 
деңгейiнiң төмендетуi экономикалық өсудi ынталандыру жəне бос 
уақытсыз жасанды сүйемелдеуi жолымен инфляцияның үстiнде 
бақылаудың жоғалтуына бағытталғандығынан, бұл жолдың негізі 
мемлекет төлей алатын сұраныстың шектеуi үшiн дефляция ша-
ралары өткiзуi керек болатынан деп саналады.
Əкiмдiк өлшемдермен түзулермен тiптi халық шаруашылық 
пропорциялардың бұзушылығы мүмкiн емес нақтылысыз мемле-
кеттiң құрылымдық саясаты шеттеткенi анық iске асатын, əскери 
өндiрiстiң қысқартуы жəне шығындар, сонымен бiрге арқасында 
акционерлiк жəне капиталдардың бөлiндiлерi, шетелдiк инвести-
циялардың кең тартуы жəне бюджеттiк қаржыландыруды қыс-
қар 
туды өндiрiстiк капитал жұмсауларды рационализациямен, 
ағыл-тегiл қаржыландырумен жеке алғанда. Экономиканың 
моно 
полистiк құрылымын үзуге керек. Ақшалай бұқара шек-
теген шаралармен бұның барлығы маңызды толықтырсын сау 

232
бəсекелестiк үшiн валюталардың байланысы, сонымен бiрге 
шарттардың жасауларымен мемлекеттiк бюджеттiң дефициттерi 
шеттетедi, тұрақтандырады. 

жүктеу 1,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: