Федеральды резервтік банкті орналастыру

54
на 8-9 рет болатын отырысына қатысуға міндетті. Əр кездесу-
де құнды қағаздардың ашық нарықтағы операциялар стратегия-
сы ойластырылып, ФРЖ басқарушысына жеткізіледі. Комитет 
экономикасының жəне қаржылық шешімдерді құрастырады жəне 
банктің сыртқы сауда бөлімшесімен жүзеге асырылады. 
ФРЖ туралы заңға сəйкес, АҚШ-ң банк жүйесінде ФРЖ-
ны барлық банк жүйесімен байланыстыру үшін жасайды. Ол 
12 мүшеден тұрады. Кеңес төрт жыл сайын қаржы-несие қаты-
настар сұрақтары бойынша Федералды резервтiк жүйесінің 
басқарушылары кең спектрде пiкiр алысу үшiн бiрлескен 
мəжiлiсiнде жиналады.
Қазіргі кезде федералды резервтік жүйе келесі функцияларды 
жүзеге асырады: 
– Ұлттық монетарлық саясатты басқару; 
– Банк мекемелерді бақылайды жəне реттейді; 
– Мемлекеттiң банктiк жəне қаржы өкiлiнiң функцияларының 
жүзеге асыруы.
– Қаржы жүйесінің тұрақтылықты қамтамасыз етеді жəне 
қаржы нарығындағы тəуекелділікті төмендету болып табылады. 
– ФРЖ  ақша-несие саясатына ықпал етуші тетiктерге жатады: 
– есептiк ставканы реттеу – пайыздық ставкасы, яғни коммер-
циялық банктердің  берiлген уақытша ақшаны федералды резервті 
банктерге төлейдi;
– міндетті нормалар сақтау – депозиттердiң пайызы, ФРЖ 
құрылған коммерциялық банктерi сақтауда тұрған қолма – қол 
ақшамен немесе федералды резервтегi банктердегi депозит шот-
тарында ұстауы керек;
– ашық (мемлекеттiк бағалы қағаздардың сауда-саттығы) 
нарықтағы операциялары.
АҚШ банк жүйесiн қазiргi жағдайы ғаламдану жəне жал-
пыландыру процестерiнің тереңдеуі жəне трансұлттық компа-
ниялар өсуімен байланысты. Заңды мəртебе бойынша барлық 
коммерциялық банктер ұлттық жəне штаттардың банктерi бөл-
шек тенедi. Алғашқысы лицензиялайды жəне федералды үкiмет-
термен бақыланады, екiншiсі - штаттардың үкiметтерiмен. Жа-
пондық банктерi бəсекелестiгiнiң күшейту шарттары коммер-
циялық банктердің тұрақты бірігуі американдық банктiк инсти-
туттар сандарын үнемi өзгертуіне алып келді. 

55
Федералды резервтiк жүйе ақша-несие жүйенiң бiрiншi 
деңгейi болып саналады.
Екiншi деңгейде – коммерциялық банктер  жəне банктiк емес 
несие - қаржы мекемелерi. АҚШ коммерциялық банктерi үлкен 
қаржы делдалдардың бiрі болып табылады. Коммерциялық 
банктердің активтер көлемі бойынша барлық қаржы инсти-
туттарының арасында елдегi бiрiншi орында орналасқанды. 
Американдық банктердiң активтерiнiң шамасы 50% жоғары (бан-
ктерден кейiн) екiншi iрi қаржы делдалдар болып табылатын 
жеке зейнетақы қорлардың жеке сақтандыру компанияларының 
активтер шамасынан екi есе көбiрек болып табылады. АҚШ 
банктерi ең iрi қаржы делдалдардың 30%  активтерiнiң иелерiмен 
болып табылады. АҚШ  қаржы заңы: əрбiр штат  бойынша  өз  
меншiктi заңымен  қаржылық қызметін реттейді жəне елдің жал-
пы қаржылық заңында көрсетіледі.
 АҚШ-тың коммерциялық банктерi ақша-несие жүйесiндегi 
əмбебап коммерциялық банктерi жəне мамандандырылған 
коммерциялық банктерiне жiктеледi. 
Əмбебап банктер – жеке тұлғалар, фермерлер, жеке компа-
ниялар жəне  мемлекетті несиелендірумен қоса, есеп – кассалық  
қызмет көрсету, халықаралық валюталық – есептi операциялар, 
активтермен басқару жəне депозиттердi орналастырумен банктiк 
операциялардың барлық түрлерiн жүзеге асыратын коммерциялық 
банктерiнің түрi.
Əмбебап коммерциялық банктерiнiң активтерiнiң құрылы-
мында 20% үлесі жергiлiктi жəне аймақтық шағын жəне орта 
коммерциялық банктерiнiң еншiсiнде.
Мамандандырылған банктер – бұл нақтылы маманданған 
банктiк операцияларды өткiзуші коммерциялық банктерiнiң түрi. 
Құрама штаттардың мамандандырылған коммерциялық 
банктерiнiң арасында федералды үкiметтiң облигацияларының 
орналастыруы жəне АҚШ экспорттық-импорттық банкi, инвес-
тициялық банктері азаматтық соғыс (1861-1865 жылда) жылда-
рында пайда болды.
АҚШ банк жүйесiндегi ерекше рөлді инвестициялық банктер 
алады. Инвестициялық банктер – жекеше кəсiпорындардың жəне 
мемлекеттi инвестициялық қаржыландырулар жүзеге асыратын 
мамандандырылған коммерциялық банктер. Инвестициялық 
банктерден несиелер беруден басқа бағалы қағаздардың сауда-

56
саттықтарын жəне компаниялардың бірігуін  ұйымдастырады. 
Қазіргі уақытта АҚШ-та 800 шамасында инвестициялық банктер 
қызмет жасайды.
АҚШ экспорттық-импорттық банкi – 1934 жылы құрылған  
мемлекеттік мамандандырылған банкі ретінде экономиканың 
мемлекеттiк реттеу, сыртқы сауданы  жəне халықаралық несие 
қатынастардың манызды буыны болып табылады. Банк қызметі 
1945 жылы қабылданған жеке заңмен реттеледі. 
Банктің басты мiндетi сыртқы заемдер бойынша шетелдiк им-
порттар жəне американдық коммерциялық банктерiне займда-
рына  кепiлдiктер беруi арқылы американдық тауарлардың экс-
портына жəрдемдесу болып саналады. Банк орташа жəне ұзақ 
мерзiмдi (12-20 жылға дейiн) қарыздарды бередi.  Шетелдiк ком-
паниялар жəне («Дженерал Электрик», «Боинг» тағы басқалар) ең 
қуатты американдық компаниялардың тауарларының төлеуiмен 
байланатын үкiмет қарыздар. Банктің қаржы ресурстары  қаржы 
министрлiгiне жататын меншiктi капиталдан жəне қазынашылық 
займдардан тұрады.
Құрама штаттардың ақша-несие жүйесiнің инфрақұрылымына  
коммерциялық жəне мамандандырылған банктерден басқа 
банктiк емес несие – қаржы институттары жəне  тағы басқалардан 
тұрады. Банктiк емес институттардың рөлi ұзақ мерзiмдi 
қарыздың саласында коммерциялық банктерiне бəсекелестiкте. 
Оларға: жинақтаушы банктерi, жинақтаушы – ссудалық ассоциа-
циялары, пошталық жинақ кассалары, қаржы компаниялар, не-
сие кооперативтер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлар, 
əлеуметтiк сақтандырудың қорлары, өзара қарыздың қоғамдары, 
депозиттердi сақтандыру институттары жəне т.б.
Федералды несие мекемелерi – ауыл шаруашылығы, тұрғын-
үй құрылысы, жоғарғы бiлiм салаларында жұмыс iстейтін маман-
дандырылған мемлекеттiк несие мекемелерi. Олардың басты мiн-
детi – ақша-несие жүйенiң бас буындарының тұ рақтылығының 
қол 
дауы жəне кəсiпкерлiктiң бизнесті толықтыру болып сана-
лады.
АҚШ-тың несие жүйесiнде сақтандыру компаниялары 
маңызды орын алады. XIX ғ. бiрiншi жартысында сақтандыру 
түрiнің  кен таралғаны мүлiктi сақтандыру болды. 1900 жылы 
тартылған жинақтардың көлемi бойынша бiрiншi орынға өмiрдi 

57
сақтандыру бойынша компаниялары шықты. Сақтандыру ком-
паниялары қазiргі жағдайда  үлкен қаржылар қызықтырады. 
Олар зейнетақы қорлармен бiрге жыл сайын 68-76 млрд. дол. 
ссудалық капитал нарықтарына жинақталған ұзақ мерзiмдi са-
лымдарын құйды. Олардың инвестицияларының бас объектiсі 
– корпорациялардың облигациялары жəне мемлекеттiк бағалы 
қағаз.
Корпорациялардың зейнетақы қорлары ссудалық капи-
талдары нарығында екiншi əлемдiк соғыстан кейiн маңызды 
рөлдi ойнай бастады. Кəсiпкерлердiң жəне жұмыскерлердің 
жарналарының олардың капиталдары 1967 жылдан 2000 жылы 
екi есе көп өстi. Негiзiнде зейнетақы қорларды қаражаттары ак-
ция жəне корпорациялардың облигацияларында салады. Олар бұл 
тұрғыда инвестициялық компаниялармен бəсекелеседi, сауда-
өнеркəсiптiк жəне көлiк фирмаларының акциясы сатып ала - 
нарыққа өз меншiктi мiндеттемелердi шығарады. Коммерциялық 
банктер жəне қаржылық компаниялар тұтынушы несие саласын-
да бəсекелестiктері өте белсендi.
Бағалы қағаздармен операциялар бойынша американдық бро-
керлер жəне дилерлер делдалдық функцияларды орындайды жəне 
жаңа бағалы қағаздар эмиссияларын орналастыруында жəне ескi 
шығарылымдар саудаларына қатысады. Делдалдық фирмалар 
екi топтарға жiктеледi: (толық қызмет көрсету) full service жəне 
(жеңiлдiкпен қызмет көрсету) discount service.
Компаниялардың кең дамуы, салымдардың (үлесі) жина-
луы жəне салымшылардың мақсаттық несие беруi үшiн – сақтау 
қаржылық мекемесі құрылған.
Ссуда – сақтау қауымдастықтары жарналы (олар егер 
салымшыларға жатады) жəне акционерлiк (егер акционерлерге жа-
тады) бола алады. Акционерлiк ссуда – сақтау қауымдастықтарына 
компаниялар жата алады: унитарлы – иемденушi бiр ссуда - сақтау 
қауымдастығы немесе холдинг-иемденушi бiрнеше ссуда - сақтау 
қауымдастықтары. Унитарлы компаниялар қызметтердiң түрлерiн 
таңдауында холдингке қарағанда қызметiнде үлкен бостандық 
алады. Қауымдастықтар қазiргi нарықта үнемi бейiмделу үшiн 
үлкен күштердi қоса.
Өзара сақтау банктерi ссуда – сақтау институттарынан 
қарағанда ұзақ тарихы бар. Олардың көпшiлiгі XIX ғасырдың 

58
басында жұмысшылардың жинақтардың сақтауы пайда болды. 
Өзара сақтау банктерді басқаруды əдетте директорлар емес жəне 
сенiмдi тұлға, ауыспайтын құрылтайшылармен жəне олардың 
беделдi өкiлдерi. Банктердiң пайдасы салымшыларға төлейді 
немесе банктің дамыту үшін қаржыландыруға бағытталды. 
Соңғы жылы көптеген сақтау банктерi жəне ссуда – сақтау 
қауымдастықтары акционерлiк жеке меншiк түрлерiне өттi.
Американдық несие одақтары негiзi демократиялық 
кооперативтiк ұйымдармен болып табылады. Одақтың мүшелерi 
немесе жарнашылар, тек қана басқа жарнашыларға қарыз 
түрiндегi беру мақсатымен жинақтарды кiргiзедi.
АҚШ-тағы банк жүйенiң келесідей ерекшелiктерi: 
– локальды шоғырландыру – бiршама штаттарда банктiк 
қорлардың негiзгi массасының шоғырлануы. Мысалы, банктердiң 
қарамағында 5 штаттар АҚШ банктерiнiң қорларында болды. 
Бір Нью-Йорк штатында ФРЖ мүше-банктердiң 18% қорлары 
жұмылдырған. 
– банктердiң бірігуі. Iрi банктер шағын банктермен 
корреспонденттiк қатынастардың жүйесi арқылы ресурста-
рын пайдаланады. Мысалы, банкаралық депозиттер арқылы. 
Банктердiң бірігу формасында директораттардың жүйесi бо-
лып табылатын басқарудағы бiр банктiң директорларының өзара 
қатысуы.
– тұрақты байланыс жүйесi - банктердiң шоғырландыру фор-
ма. Банктердiң iрi қаржы операцияларының бiрлесіп жүргiзуi ту-
ралы уақытша сипатты келiсiмiмен бiрiгедi немесе өзара қолдауға 
жəне акцияларды өзара ауыстыру, бiркелкi несие саясатының 
жүзеге асыруы туралы тұрақты келiсiм жүйесі болып табылады. 
– холдингтік банк жүйесі. Оның себебі – несие мекемелерiн 
жеке өлкелердегi бөлiмшелер жəне филиалдардың желiсiнiң 
кеңейтуiне немесе шектеу жəне штаттар шұғылдана алатын 
қызмет түрлi шектеулер айналып өтуге талпынуы.

жүктеу 1,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: