Оқулық Алматы 2005 ббк 28. 04 М 87 Оцуыцты жогары оцу орындары студенттеріне

жиынтығы да сан жағынан бірдей тең болады. Бірақ, кейде, өте сирек 
жағдайда, хромосомалардың айқасуы бір нүктеде болмай шығады. 
Соның нәтижесінде хромосомалардың алмасатын бөлімдері және 
олардағы 
гендердің 
саны 
бір—біріне 
тең 
болмайды. 
Мүндай 
қүбылысты тең емес кроссинговер дейді. Мысалы, дрозофиланың 
жабайы тегіне тән қалыпты көздері хромосомалардың тең айқаспауы 
салдарынан таспа төрізді болып өзгерген.
КРОССИНГОВЕР МЕХАНИЗМІ ТУРАЛЫ
БОЛЖАМДАР
Қазіргі кезде 
хромосомалардың айқасу механизмі туралы 
бірнеше болжамдар бар, бірақ олардың ешқайсы да гендердің 
рекомбинациясын 
және 
ондағы 
байқалатын 
цитологиялық 
көріністерді жете түсіндіре алмайды.
Ф.Янсенс үсынған, кейінінен К.Дарлингтон әрі қарай дамытқан 
гипотеза бойынша гомологты хромосомалар бір—біріне жақындасқан 
кезде, олардың жшшелерінің шиыршықтала бастауына байланысты 
бивалентте динамикалық тартылыс күші пайда болады.
Соның 
әсерінен 
төрт 
хромотидтің 
біреуі 
үзіледі. 
Соған 
байланысты биваленттің тепе—теңдігі бүзылып екінші хроматид те 
үзіледі. Кейін сол үзілген ұштары айқасып, хиазмдер пайда болады. 
Бүл болжам бойынша хиазмдердің түзілуі тікелей кроссинговсрге 
байланысты.
К.Сакстың болжамы бойынша, керісінше, алдымен хиазмдср 
түзіледі де, 
содан кейін барып кроссииговер пайда болады
84

Хромосомалар полюстерге ажыраған кезде механикалық күпггің 
әсерінен хиазмдер түзіледі де сол жерде айқасулар жүреді. Содан соң 
хиазмдер жойылады.
Д.Беллинг псн Дж.Ледербергтің айтуынша кроссинговер ДНК- 
ның репликациясы (екі есесленуі) кезінде пайда болады. Сонда бір 
матрицадан басталган репликация екінші гомологты ДНК-ның 
матрицасына ауысады, соның нәтижесінде генетикалық материал 
(гендер) рекомбинацияланады.
КРОССИНГОВЕРДЩ МОЛЕКУЛАЛЫҚ 
МЕХАНИЗМІ
Кроссинговердің 
молекулалық 
механизмі 
жайлы 
қазіргі 
көзқарастар негізінен XX ғасырдьщ 60 — жылдарында қалыптасты. 
Соның ішінде эсіресе, хроматидтердіц арасьшдағы рекомбинация 
механизмін 
түсіндіретін, 
1964 
жылы. 
Р.Холлидей 
үсынған 
кроссинговердің 
сызба 
нүсқасы 
ерекше 
орьш 
алады. 
Енді 
рекомбинацияның осы нүсқасын қарастырайық (12-сурет). Суретте 
тек екі хромотидтің ғана арасындагы рекомбинация көрсетілген. 
Қалған екі хроматид соңғы нәтижелерді, яғни тетрадаға ажырауларды 
қарастырғанда ескеріледі. Нұсқадағы ABC және авс бір—бірімен 
тығыз тіркескен таңбалы гендер (маркерлер). Олардың бағыты бүкіл 
рекомбинация процесінің барысында қадағаланып отырылады. 12~

суреттің А бөлігінде хромотид жіпшелерінің үзілген жері бір 
гомологты нүктелерде болатындығы көрсетілген. Бірінші кезеңде 
рекомбинацияға кірісетін Д Н К молекуласы гетеродуплскстер деп 
аталатын буданды (гибрид) бөлімдер түзеді. Олардың бір тізбегі бір 
молекуладан, екіншісі басқа молекуладан түзіледі (12 — сурет Б). Бүл 
жартылай 
хиазма 
болып 
есептеледі. 
Келесі 
кезеңде 
айқасу 
нүктелеріндегі жіпшелер үзіледі (12—сурет В).
і к f
^h*EZ2ZZ22Z3
■ Й Й Й Й к ф
В '
^ ^ я т т ш ш
4/KZZn222b
—
j
и ш п я ш я ш ^
А Ь С
QZZcZZZH^
Ч
Т
Г
A b e
а О С
ct В с
Л В с
а. В С
а В с
л '

жүктеу 8,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: