Оқулық Алматы, 014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің



жүктеу 9,2 Mb.
Pdf просмотр
бет110/168
Дата19.11.2018
өлшемі9,2 Mb.
#21550
түріОқулық
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   168

341

Жүзу энергетикасы

Жүзу  кезіндегі  энергия  шығыны  шамамен,  осындай  ұқсас 

өлшемдегі балықтарға қарағанда 30 есе жəне сондай жылдамдықпен 

жүгіруге  қарағанда 5-10 есе  көп.  Өте  төмен  жылдамдықпен  жүзу 

кезіндегі  адамдардағы  энергиялық  шығынның  айтарлықтай 

айырмашылықтары олардағы батырушы күштің (қалқымалылықтың) 

əртүрлі болуымен түсіндіріледі. Бірдей жылдамдықпен жүзу кезінде 

əйелдер ер адамдарға қарағанда энергияны аз жұмсайды. Бұл ең ал-

дымен əйелдерде қалқымалылықтың жоғары болуымен байланысты.

Еркін жүзу кезінде жүзу жылдамдығы артқан сайын оттегі пай-

далану  экспоненциалды  (шамамен,  жылдамдық  шаршысына  про-

порциялы), ал брасс жəне дельфин əдісімен жүзу кезінде тек үлкен 

жылдамдықтарда біраз баяулап сызықтық артады. Энергиялық шы-

ғын (О


2

 пайдалану) мен түрлі əдіспен жүзу жылдамдығы арасындағы 

мұндай тəуелділік сипаты ең алдымен, механикалық тиімділік пен 

тіке  кедергі  өзгерістерінің  ерекшеліктерімен  түсіндіріледі.  Брасс 

жəне дельфин əдістерімен жүзу кезіндегі энергиялық шығын еркін 

жүзу кезіне қарағанда екі есеге көбірек болады. 

100  м  арақашықтықта (50-60 с)  шамамен,  энергияның 80%-ы 

анаэробтық  жолмен  (максималдыға  жуық  анаэробтық  қуаттылық) 

қамтамасыз етіледі. Арақашықтық артқан сайын энергия өндірілудің 

аэробтық компоненті жоғарылайды: 400 м арақашықтықта ол жалпы 

энергия өндірілуден 50% асады. 800 жəне 1500 м арақашықтықтарда 

оттектік жүйенің қуаттылығы мен сыйымдылығы өте маңызды рөл 

атқарады. 

Қандағы  сүт  қышқылы  мөлшері  жылдам  артуынан  басталатын 

(анаэробтық  лактацидемиялық  табалдырық)  жылдамдық  ОМП-

дың  шамамен, 80%-на  сəйкес  келеді.  Жаттыққан  жүзгіштер  О

2

 

пайдаланудың  салыстырмалы  жоғары  деңгейінде  (ОМП-дың 60-



70%)  қандағы  лактат  мөлшерінің  жоғарылауынсыз  жұмыс  істеуге 

қабілетті  болады.  Жүзудің  максималды  жылдамдығы  кезінде 

анаэробтық  гликолиз  энергияның 50-60%-ын  қамтамасыз  етеді. 

Жоғары білікті спортшыларда қандағы лактаттың максималды кон-

центрациясы 18 моль/л-ге жетеді. 

Жүзудің  тиімділігі  (эффектілігі).  Жұмыс  тиімділігі  пайдалы 

жұмыстың  оны  орындауға  жұмсалған  энергияға  пайыздық  қатысы 

ретінде  анықталады.  Жүзу  тиімділігі  аса  төмен.  Тіпті,  жоғары 



342

білікті  жүзгіштерде  ол 4-7% құрайды  (Салыстыру  үшін:  жүру, 

жүгіру,  велоэргометрдегі  жұмыс  сияқты  жер  үсті  жұмыстарында 

механикалық  тиімділік 20-30%. Бірақ  тиімділік  «құрғақтағы»  қол 

эргометрімен жұмыс кезінде де – шамамен, 10% төмен екенін атап 

өту керек). Жоғары тиімділік кролль əдісімен жүзу кезінде – 6-7% 

(максимум 15% дейін),  ал  төмен  тиімділік  брасс  əдісімен  жүзу 

кезінде (4-6%) байқалады. 

Жүзудің (бірдей əдіспен) бірдей жылдамдығы кезінде жаттыққан 

жүзгіш  жаттықпаған  адамдарға  қарағанда  энергияны  аз  жұмсайды 

(65-сурет). 

65-сурет. Брасс əдісімен əртүрлі жылдамдықпен жүзудің энергиялық 

құндылығы (Я. М. Коц бойынша)

Жүзу  тиімділігі  жаттықпаған  адамдарда  жоғары  білікті 

жүзгіштерге  қарағанда 8 есе  төмен  болуы  мүмкін.  Жүзуде 

механикалық  тиімділіктің  жеке-дара  өзгерістері  жер  беті  спорт 

түрлеріне (жүгіруге, жүруге, велоэргометрде жұмыстарға) қарағанда 

айтарлықтай жоғары болады.

О

2



  пайдаланудағы  үлкен  айырмашылықтардың  тек  жаттықпа-

ған  мен  жаттыққан  адамдар  арасында  ғана  емес,  тіпті,  жоғары 

дəрежеде жаттыққан жүзгіштер арасында болуы ең алдымен, жүзу 

техникасының күрделілігін көрсетеді. Осымен қатар бұрын аталып 




343

өткендей (тіке кедергіні анықтайтын) дененің өлшемі мен пішінінің, 

судағы  дене  қалпының,  қозғаушы  күшті  түзетін  «ескектердің» 

өлшемі мен қозғалмалылығының маңызы зор. 

Жүзу жылдамдығының оптималдыға дейін артуымен белгілі бір 

шекте  тиімділік  өседі.  Жылдамдықтың  əрі  қарай  артуы  кезінде  ол 

кемиді. Оптималды жылдамдық жүзгіштің техникасына жəне жүзу 

əдісіне  байланысты.  Салыстырмалы  аз  жылдамдық  диапазонын-

да (0,4-1,2 м/с) сол адам үшін энергиялық құндылық 1 км (кролль 

əдісімен)  жүзуде  тұрақты,  яғни  жүзу  жылдамдығына  байланысты 

емес.  Техникасы  нашар  жүзгіштер  кез  келген  жылдамдық  кезінде 

арақашықтық бірлігінде көп энергия жұмсайды. 

Ұлдар  мен  қыз  балалардың  салыстырмалы  салмағы  бойынша 

жыныстық жетілу кезеңіне дейін елеулі айырмашылықтар болмай-

ды.  Сəйкесінше,  дене  өлшемдерін  ескере  арақашықтық  бірлігіне 

жүзудің  энергиялық  құндылығы (0,7 м/с  жылдамдықпен)  олар-

да  бірдей  болады.  Шамамен, 15 жастан  бастап  бұл  көрсеткіш 

айтарлықтай қыздарда төмендейді жəне ұлдарда жоғарылайды. Өте 

ұзын  арақашықтықтарда  əйелдерде  тіке  кедергі  мен  механикалық 

тиімділік  арасындағы  оптималды  қатынас  олардағы  салыстыр-

малы  төмен  ОМП-ды  өтейді.  Бұл  өте  ұзын  арақашықтарға  жүзуде 

ер  адамдарға  қарағанда  əйелдердің  белгілі  бір  артықшылығын 

көрсетеді. 1 км  арақашықтықта  жүзудің  энергиялық  құндылығы 

жаттықпаған əйелдерде 250-300 ккал, жаттықпаған ер адамдарда – 

400-500 ккал, спортшы əйелдерде – 75-150 ккал, спортшы ер адам-

дарда – 150-200 ккал құрайды. 



Оттегіні максималды пайдалану (ОМП)

Жүзуге  жаттықпаған  адамдарда  жүзу  кезінде  ОМП  жер  үсті 

жағдайларына  (мысалы,  тредбанда  жүгіру  кезіне)  қарағанда  орта 

есеппен, 15-20% төмен.  Неғұрлым  жүзгіштің  жаттығу  дəрежесі 

жоғары болған сайын соғұрлым оның «жүзгіш» ОМП (жүзу кезінде 

анықталатын)  абсолютті («жер  үсті»)  мөлшеріне  жуық  болады. 

Жоғары дəрежеде жаттыққан жүзгіштерде байқалған «жүзгіш» ОМП 

тредбанда «тауға» жүгіру кезінде анықталған абсолютті мөлшерден 

орта  есеппен  шамамен,  тек 6-8% төмен  жəне  шамамен,  велоэрго-

метрде жұмыс кезіндегі ОМП тең болады. Айтулы жүзгіштерде жүзу 




жүктеу 9,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   106   107   108   109   110   111   112   113   ...   168




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау