Оқулық Алматы, 014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің

518

 

–

1-топ  485

 

■

бадминтон 484, 485

 

■

волейбол 485

 

■

стол теннисі 484, 485

 

–

2-топ 486

 

■

баскетбол 486

 

■

гандбол 486

 

–

3-топ 486

 

■

футбол 486, 487

 

■

хоккей 486, 487

 

■

су добы 486, 487

Спорттық техниканы үйрету принциптері 151

 

–

жан-жақты техникалық дайындық принципі 152

 

–

жаттығуды көп рет жүйелі қайталау принципі 151

 

–

қозғалыс техникасын біртіндеп күрделендіру техникасы 

151

 

–

үйретудің жеке-дара принципі 152

Спортшының даярлығы 86

Спринтер 180, 254, 255, 310, 325, 339, 349, 358, 360, 370, 403, 412, 

422, 429

Спринтер-желаяқтар 214, 477

Стайер 180, 182, 197, 211, 254, 255, 258, 268, 339, 350, 357, 423, 429

Стайер-желаяқтар 183, 184, 214, 255, 258, 344, 366, 425, 448, 476, 

477 

Стандартты  емес-үзілістік  (ситуациялық)  жаттығулар  82, 83, 

254, 428, 454 

Стандарттық-үзілістік жаттығулар 83

Статикалық  жаттығулар 55, 221, 223

Статикалық күш 153, 154, 171, 172, 263, 404

Статикалық төзімділік 166, 404, 443

 

–

«абсолютті локалды төзімділік» 166

 

–

«салыстырмалы локалды төзімділік» 166

Стипль-чез 478

Стресс 24, 25, 445

 

–

дистресс 446 

 

–

стресс факторлары 445

 

–

физикалық стресс 446

 

–

эмоциялық стресс 446, 447

 

–

эустрес 446

519

Су қабылдау режимі 300, 302

Субмаксималды  анаэробтық  қуаттылықты  жаттығулар  68, 

69, 72

Субмаксималды  аэробтық  қуаттылықты  жаттығулар  75, 78, 

79, 97

Суыққа акклиматизация 308, 309

Сыни жəне сенситивті кезеңдер 422, 431

Т

Табалдырықтық жаттығу жүктемелері 235

Тензометрия 14

Теппинг-тест 18, 137, 421, 424, 434 

Термометрия 18

Терренкур 457, 460 

Техникалық жаттығулар 62, 63

Тонустық рефлекстер 134

 

–

кеңістікте белгілі дене қалпын сақтайтын рефлекс 134

 

–

лифт рефлексі 135

 

–

нұсқаушы немесе қалпына келтіруші рефлекс 134

 

–

статикалық 134

 

–

статокинетикалық 135

 

–

шыр айналу рефлексі 135

Төзімділік 26, 58, 180, 181

Төзімділік  жаттығулары 55, 158, 211

Төзімділіктің физиологиялық қорлары 50

Төменгі атмосфералық қысымның физиологиялық əсері 311

Тредбан 16, 201, 246, 343, 344, 345, 368

Треморография 18, 136

Тропомиозин 35, 37, 38

Туризм 450, 455

 

–

велотуризм 456

 

–

жаяу жорық 455

 

–

су туризмі 456

 

–

тау туризмі 459

 

–

таяу туризм 457

 

–

шаңғы туризмі 457

Тұқым қуалау коэффициенті 421

Тұқымқуалаушылық  417, 420, 421, 422, 424

 

–

генотип  417, 418

520

 

–

доминантты типі 426

 

–

рецессивті типі 426

 

–

фенотип 417, 418

Тұрақты жұмыс қабілеттілік күйі 85, 96, 409, 410

 

–

«шынайы» тұрақты күй жаттығулары 96

 

–

жалған (квази) тұрақты күй 97, 98, 99

Тұтас организмнің адаптациялық қорлары 50

Тыныс алу алкалозы 313

Тыныштық  күйдегі  функциялық  дайындық  көрсеткіштері 

257

У

Уақытша жүйкелік байланыс 129

Ұ

Ұлпалық физиологиялық қорлар 50

Ү

«Үлкен (спорттық) жүрек» 204

Ф

Фартлек 449

Физиологиялық қор 48, 49 

Физиологиялық қуаттылық  65

Физиологиялық қызметтің жасқа сай ерекшеліктері 381

 

–

бастауыш мектеп жасы 382

 

–

жасөспірімдік жас 383

 

–

кəмелеттік (жігіттік) 383

Фик теңдеуі 196, 364

Функциялық жүктемелер 18

 

–

Генч сынамасы 18, 266

 

–

Даниелопол клиностатикалық  сынамасы 18, 265 

 

–

Қарашық рефлексі 18, 267

 

–

Превел ортостатикалық сынамасы 18, 264

 

–

Розенталь сынамасы 18, 267

 

–

Ромберг сынамасы 18, 136

 

–

Саусақ – мұрын сынамасы 18, 137 

 

–

Штанге сынамасы 18, 266

 

–

Яроцкий сынамасы 18,  137

521

Функциялық сынамалар 263, 264

 

–

Ашнердің көз-жүрек сынамасы 265

 

–

Генч сынамасы 266

 

–

Динамикалық спирометрия 266

 

–

Кеудені еңкейту арқылы сынама 265

 

–

Клиностатикалық сынама 265

 

–

Қарашық рефлексі 267

 

–

Ортостатикалық сынама 264

 

–

Розенталь сынамасы 267

 

–

Рюффье индексін анықтау 267

 

–

Суықтық сынама 267

 

–

Тынысты кідірту арқылы сынама 266

 

–

Штанге сынамасы 266

Х

Холестерол 12, 13, 14

Хольцингер коэффициенті 419

Хронаксиметрия 18

Ц

Циклдік жаттығулар 62, 63, 66, 69, 73, 74, 81, 131, 135, 474, 475

Циклография 14, 18

Цитокиндер 40

Ш

Шамадан тыс зорығу 271, 272

Шамадан тыс шыныққандық 136, 269, 270, 271  

Шаңғы спорты 474, 480

Шыныққандық 249, 250, 254, 259, 262, 268

 

–

жоғары баяу шыныққандық 250, 432

 

–

жоғары жылдам шыныққандық 250, 432

 

–

төмен баяу шыныққандық 250, 432

 

–

төмен жылдам шыныққандық 250, 432

Э

Экстраполяция 131, 132, 133, 151, 152, 219, 453

Электрокардиография 14, 18, 126, 461

Электромиография 17, 140, 142, 435

522

Электрондық пульсометр 15

Электроэнцефалография 14, 18

Эллипстік тренажер 17

Энергиялық жүйелер 66, 67, 69, 78, 240, 359

Энергиялық қуаттылық 58, 59

Эргометр 15, 16

Ю

Ювенилді көрсеткіштер 413

Я

Ядро серпу 82, 405, 479

Яроцкий сынамасы 137

Ярд 424

      

523

МАЗМҰНЫ

АЛҒЫ СӨЗ ......................................................................................3

І тарау. Дене тəрбиесі мен спорт түрлерінің 

физиологиялық негіздері пəні туралы түсінік, 

мақсаты жəне міндеттері ..............................................................4

Дене тəрбиесі жəне спорт физиологиясы ғылымының 

даму тарихы ......................................................................................9

Дене тəрбиесі мен спорт физиологиясының зерттеу əдістері .....12

ІІ тарау. Бұлшық ет қызметіне бейімделу жəне 

организмнің қызметтік қорлары ................................................19

Бейімделу жəне оның кезеңдері  ....................................................19

Бейімделу механизмдері мен белгілері ..........................................23

Бұлшық еттер тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі ретінде ...29

Бұлшық еттер адам организмі эндокриндік мүшесі ретінде .......39

Бұлшық ет қызметінің физиологиялық жүйелерге əсері .............41

Организмнің қызметтік қорлары жəне олардың жіктелуі ............45

ІІІ тарау. Дене жаттығуларының физиологиялық 

жіктелуі жəне сипаттамасы..........................................................52

Дене жаттығуларын жалпы физиологиялық жіктеу .....................53

Дене жаттығуларының энергиялық сипаттамасы .........................58

Спорттық жаттығуларды физиологиялық жіктеу .........................61

Циклдік жаттығулардың жіктелуі ..................................................66

Анаэробтық жаттығулар ..................................................................68

Аэробтық жаттығулар ......................................................................74

Ациклдік жаттығулардың жіктелуі ................................................82

ІV  тарау. Спорттық əрекет кезіндегі организм күйінің 

физиологиялық сипаттамасы ......................................................85

Сөре алдыңғы күй ............................................................................85

Бой жазу  ...........................................................................................89

Бабына келу ......................................................................................92

«Өлі нүкте» жəне «екінші тыныс алу» ..........................................94

Тұрақты жұмыс қабілеттілік күйі ...................................................96

524

V тарау. Спортшылар қажуының жəне қалпына келуінің 

физиологиялық негіздері ..............................................................101

Қажу түсінігі .....................................................................................101

Қажу локализациясы (жинақталуы) жəне механизмдері .............102

Қажудың түрлері ..............................................................................111

Түрлі спорттық жаттығуларды орындау кезіндегі қажу ...............113

Қалпына келу ....................................................................................116

Жұмысқа қабілеттілікті қалпына келтірудің 

биологиялық факторлары ................................................................125

VІ  тарау. Қимыл дағдыларын қалыптастырудың 

физиологиялық механизмдері .....................................................127

Қимыл дағдылары дамуының физиологиялық механизмдері .....128

Динамикалық стереотип жəне экстраполяция қимыл 

дағдысының физиологиялық негіздері ..........................................131

Ерікті қозғалыстардың қалыптасуындағы шартсыз 

тонустық рефлекстердің маңызы ....................................................134

Афференттіліктің қозғалыс дағдыларының қалыптасуы 

мен сақталуындағы маңызы ............................................................141

Қозғалыс дағдыларын бағдарламалы үйрету принциптері..........145

Қозғалыс есі (зердесі) ......................................................................147

Қозғалыстың автоматтандырылуы (дағдылы əрекеттенуі) ..........148

Дене жаттығуларын орындаудың энергиялық үнемділігі ............149

Спорттық техниканы үйрету принциптерін 

физиологиялық негіздеу ..................................................................151

VІІ  тарау. Дене сапаларын жетілдірудің физиологиялық 

механизмдері ...................................................................................153

Бұлшық ет жəне бұлшық ет күшінің физиологиялық 

негіздері ............................................................................................153

Бұлшық ет талшықтары зақымдалуы жəне дене 

жаттығулары .....................................................................................162

Бұлшық ет жұмыс гипертрофиясы .................................................167

Жылдамдықты-күштік сапаның (қуаттылықтың) 

физиологиялық негіздері .................................................................170

Жылдамдықты-күштік жаттығулардың энергиялық 

сипаттамасы. .....................................................................................175

Төзімділіктің физиологиялық механизмдері. ................................180

Төзімділік туралы түсінік ................................................................180

525

Организмнің аэробтық мүмкіндіктері жəне төзімділік ................181

Оттегі тасымалдау жүйесі жəне төзімділік ...................................183

Қан жүйесі ........................................................................................188

Жүрек-тамыр немесе қан айналу жүйесі .......................................196

Бұлшық ет аппараты жəне төзімділік ............................................211

Ептіліктің даму заңдылықтары мен механизмдері .......................218

Иілгіштіктің  даму заңдылықтары мен механизмдері ..................220

Əртүрлі дене сапаларының даму механизмдерінің 

өзара байланысы ..............................................................................224

VІІІ тарау. Жаттығу жүктемелерінің жіктелуін, спорттық 

жаттығулардың қағидаларын жəне жоспарлануын 

физиологиялық негіздеу ...............................................................226

Спорттық шынығудың жəне жаттығуды дамытудың 

физиологиялық қағидалары (принциптері) ...................................226

Жалпы жəне арнайы дене дайындығы ...........................................228

Жаттықтыру үдерісінің физиологиялық негіздері   ......................232

Шыныққандық..................................................................................249

Тыныштық күйде спортшылардың функциялық 

дайындығын тестілеу .......................................................................256

Спортшылардың стандартты жəне шекті жүктемелер 

кезіндегі функциялық дайындығын тестілеу ................................262

Шамадан тыс шыныққандықтың физиологиялық 

сипаттамасы ......................................................................................269

ІХ тарау. Қоршаған ортаның ерекше жағдайларындағы 

спорттық жұмысқа қабілеттіліктің физиологиялық 

негіздері ............................................................................................273

Жылу реттелуі. Жылу балансы .......................................................273

Ауа температурасы мен ылғалдылығының спорттық 

жұмысқа қабілеттілікке ықпалы .....................................................280

Жоғары ауа температурасы мен ылғалдылығы 

жағдайында жылу шығарудың физикалық механизмдері  ...........280

Жоғары ауа температурасы мен ылғалдылығы жағдайында 

жылу шығару күшеюінің физиологиялық механизмдері .............282

Жылуға бейімделу (акклиматизация).............................................293

Су қабылдау режимі .........................................................................300

Төменгі ауа температурасы (суық) жағдайында спорттық 

əрекет .................................................................................................304

526

Орта биіктік жəне климаттық белдеулердің ауысуы 

жағдайларында спорттық жұмысқа қабілеттілік ..........................309

Төменгі атмосфералық қысымның жедел

физиологиялық əсері .......................................................................311

Биіктік акклиматизациясы (Биіктікке бейімделу) .........................317

Орта биіктік жағдайында жəне теңіз деңгейіне 

оралғаннан кейінгі спорттық жұмысқа қабілеттілік .....................324

Жаңа климаттық орта жағдайындағы спорттық жұмысқа 

қабілеттілік .......................................................................................328

Биоырғақ жəне жұмысқа қабілеттілік ............................................334

Х тарау. Жүзу физиологиясы .......................................................338

Механикалық факторлар .................................................................338

Жүзу энергетикасы ..........................................................................341

Оттегіні максималды пайдалану (ОМП) .......................................343

Оттегі тасымалдау жүйесі ...............................................................345

Локалды (бұлшық еттік) факторлар ...............................................348

Жылу реттелу ...................................................................................349

ХІ тарау. Əйелдердің спорттық шынығуының 

физиологиялық негіздері ..............................................................353

Организмнің қызметтік мүмкіндіктерінің дене мөлшеріне 

тəуелділігі .........................................................................................353

Əйелдердің күштік, жылдамдықты-күштік жəне анаэробтық 

мүмкіндіктері ....................................................................................356

Əйелдердің анаэробтық энергиялық жүйелері .............................359

Əйелдердің аэробтық жұмысқа қабілеттіліктері 

(төзімділіктері) .................................................................................361

Етеккір циклі жəне дене жұмыс қабілеттілігі ...............................369

ХІІ тарау. Жас спортшыларды шынықтырудың 

физиологиялық негіздері ..............................................................373

Жеке-дара даму жəне жас кезеңдері ...............................................373

Физиологиялық қызметтің жасқа сай ерекшеліктері ...................381

Жоғары жүйке қызметінің жасқа байланысты ерекшеліктері .....382

Зат жəне энергия алмасудың жасқа сай ерекшеліктері ................384

Қан жəне қан айналу жүйесінің жасқа сай ерекшеліктері ...........389

Тыныс алу жүйесінің жасқа сай ерекшеліктері ............................394

Қозғалыстың дамуы жəне қимыл сапаларының қалыптасуы......398

Қимыл сапаларының дамуы ............................................................400

527

Жас спортшылардың физиологиялық сипаттамасы .....................407

Спорттық шынықтыру кезіндегі организм күйі 

динамикасының жасқа сай ерекшеліктері .....................................409

ХІІІ тарау. Спорттық  іріктеудің жəне бақылаудың 

физиологиялық негіздері ..............................................................415

Спорттық іріктеу мəселесінің физиологиялық 

жəне генетикалық қырлары .............................................................415

Адамның морфологиялық-физиологиялық ерекшеліктері 

мен дене сапаларына тұқымқуалаушылықтың ықпалы ...............419

Спорттық іріктеуде адамның физиологиялық-генетикалық 

ерекшеліктерін ескеру .....................................................................424

Спорттық мамандандыру мен жарыс стилін барабар 

жəне барабар емес таңдау маңызы .................................................432

ХІV тарау. Сауықтыру дене жаттығуларының 

физиологиялық негіздері ..............................................................437

Қазіргі өмір жағдайларындағы дене шынықтырудың рөлі ..........437

Гипокинезия, гиподинамия жəне олардың адам 

организміне ықпалы ........................................................................441

Жүйке-психикалық шектен тыс ширығу, əрекеттің 

бірсарындылығы (монотондылығы) жəне олардың адам 

организміне ықпалы ........................................................................444

Сауықтыру дене жаттығуларының негізгі түрлері 

жəне олардың организмге əсері ......................................................449

Сауықтыру дене шынықтыруы кезіндегі энергия шығыны .........459

Дене салмағы жəне спорт ................................................................466

ХV тарау. Спорт түрлерінің физиологиялық 

сипаттамасы ....................................................................................474

Циклдік спорт түрлерінің физиологиялық сипаттамасы .............474

Спорттық ойындардың физиологиялық сипаттамасы ..................485

Жекпе-жек спорт түрлерінің физиологиялық сипаттамасы .........488

Жылдамдықты-күштік спорт түрлері ............................................490

Күрделі техникалық спорт түрлері. 

Гимнастиканың физиологиялық сипаттамасы ..............................491

ҰСЫНЫЛАТЫН ƏДЕБИЕТТЕР ...............................................495

ПƏНДІК КӨРСЕТКІШ .................................................................504

528

Қыдырмолдина Айнұр Шаймұратқызы

Дене тəрбиесі мен спорт түрлерінің 

физиологиялық негіздері

(Оқулық)

Басуға 05.08.2014 ж. қол қойылды. Қағазы офсеттік. Қаріп түрі «Times».

Пішіні 60х90

1/16

. Офсеттік басылым. Баспа табағы 33.

Таралымы: Мемлекеттік тапсырыспен – 1200 дана. Тапсырыс №

.

20

8