344
кезіндегі ОМП жүгіру кезіндегідей немесе тіпті, одан біраз жоғары
да болады.
Бұл мəліметтер судағы дененің горизонталды қалпы (жер үсті
жағдайындағы жұмыс кезіндегі кəдімгі вертикалды қалыптан
айырмашылығы), аз бұлшық ет массасының активациясы жəне қол
мен иық белдеуі бұлшық еттерінің басым жұмыстары (жер үсті локо-
моциялары кезінде аяқ жəне кеуде бұлшық ет жұмыстарының басым
болуынан айырмашылығы) сияқты жүзудің бірегей ерекшеліктері-
мен байланысты жүзу жаттығуының жоғары ерекшелігі
(спецификалығы) туралы көрсетеді.
Сəйкесінше, жер үсті жағдайында өлшенген ОМП-ды жүзгіштің
аэробтық жұмысқа қабілеттілігін бағалау үшін қолдануға болмайды,
ал оның максималды аэробтық қуаттылықты арттыруға бағытталған
жаттықтырулары негізінен жүзу болу керек.
Түрлі əдістермен жүзуде ОМП-ға жету əртүрлі жылдамдық
кезінде болады: басқа əдістерге қарағанда брасс əдісімен жүзуде – аз
жылдамдықпен жетеді. Бірдей əдістермен жүзу кезінде аз жаттыққан
спортшылар көбірек жаттыққан жүзгіштерге қарағанда өздерінің
ОМП деңгейіне неғұрлым төмен жылдамдықта жетеді.
Айтулы жүзгіштер, əсіресе, стайерлер (ұзақ қашықтыққа
жүзгіштер) жоғары ОМП ерекшеленеді: жүзу кезінде орта есеп-
пен 5,2 л/мин. (4-6 л/мин) жəне тредбанда жүгіру кезінде 5,4 л/мин.
(4,7-6,4 л/мин), яғни айырмашылық орта есеппен, 5,6% құрайды.
Сəйкес көрсеткіштер əйелдерде – 3,4 л/мин. (2,9-3,7 л/мин) жəне 3,6
л/мин. (3,4-4 л/мин) болады. Салыстырмалы «жүгіру» ОМП (дене
салмағының 1 кг-на) ерлерде орта есеппен 68,6 мл/кг-мин. (62,5-
76,4), əйелдерде – 55,3 мл/кг-мин. (47,8-61,2), яғни төзімділіктің
көрінуін қажет ететін спорттың «жердегі» түрлері өкілдеріне
қарағанда төмен болады.
Жүзгіштердің көбіне стайер-жүгірушілерге қарағанда салмағы
көбірек. Сондықтан оларда салыстырмалы ОМП жақсы стайерлер-
ге қарағанда азырақ келеді. Жүзу кезінде дене салмағы өте аз бо-
лады жəне «жер үсті» локомоцияларынан айырмашылығы жүктеме
факторы ретінде ешқандай рөл атқармайды. Жүзу кезіндегі энергия
шығыны жүгіру кезіндегі сияқты дене салмағына пропорциялы емес.
Сондықтан жүзгіштердің максималды аэробтық мүмкіндіктерін
абсолютті ОМП (л/мин) бойынша бағалаған дұрыс.
345
Оттегі тасымалдау жүйесі
Жүзу кезіндегі физиологиялық ерекшеліктердің көпшілігі
организмнің суда болу реакциясымен (су иммерсиясы), дененің го-
ризонталды қалпымен, денеге қоршаған ортаның қысымы, қолдың
басым жұмыстарымен негізделген.
Сыртқы тыныс. Жүзгіштерге жоғары өкпенің тіршілік
сыйымдылығы (ӨТС) тəн: жоғары класс ер жүзгіштерде –
5-6,5 л, əйелдерде – 4-4,5 л. Жүзумен айналыспайтын сол жас пен
жыныстағы адамдарға қарағанда орта есеппен 10-20% жоғары.
Жүзгіштердің тыныс бұлшық ет күші мен өкпенің сыйымдылығы да
кəдімгі мөлшерден 8-15% көп.
Ауа ортасында тыныс алудан ерекшелігі суда тыныс алу көлемі
тыныс алудың қосымша көлемін (ТАҚК) пайдалану есебінен артады.
Тыныс шығарудың қосымша көлемі (ТШҚК) 1 л-ге дейін (ауа ортасы
жағдайында 2,5 л-ге дейін) азаяды. Тыныс алу деңгейі функциялық
қалдық сыйымдылықты азайта қалдық көлем жағына жылжытыла-
ды. Нəтижесінде суда тыныс алу кезінде альвеолалық ауа құрамы əр
тыныс циклі кезінде өте елеулі өзгереді. Максималды аэробтық жүзу
кезіндегі (ОМП деңгейінде О
2
пайдалану) альвеолалық вентиляция
құрғақтағы максималды аэробтық жұмыс кезіне қарағанда жоғары.
Тыныштық күйде жəне белсенді жүзуде су иммерсиясы кезінде
тыныс жолдарындағы ауа ағымының кедергісі 50%-дан аса артады
жəне тыныс бұлшық ет белсенділігінің жоғарылауын талап етеді.
Кролль əдісімен жүзу кезінде тыныс алатын ауаның əр литріне
оттегінің қосымша мөлшері 1,3-2,8 мл-ге жетеді.
Жүзу кезінде тыныс алу жүзу (есу) циклдерімен синхрондала-
ды: тыныс алу фазасы ұзақтығы азаяды, ал тыныс шығару ұзарады
жəне көбіне, су астында (брасс əдісімен жəне шалқалап жүзуді
қоспағанда), яғни ауа ортасына қарағанда көп кедергіге қарсы
(қосымша шамамен, 50-100 мм сынап бағанасы) жүргізіледі.
Оттегіні субмаксималды пайдаланумен жүретін жүзу кезінде
өкпе вентиляциясы, тыныс коэффиценті, О
2
пайдалануымен байла-
нысты артериялық қанның оттегімен қанығу пайызы мен парциалдық
кернеуі шамамен, тредбанда жүгіру немесе велоэргометрде жұмыс
кезіндегі сияқты болады.
Максималды аэробтық жүзу кезінде О
2
вентиляциялық
эквиваленті баламалы (аналогты) жер үсті жұмысы кезіне қарағанда
346
төмен болады. Мұндай салыстырмалы гиповентиляцияның себеп-
тері тыныс экскурсиясын қиындататын кеуде қуысына судың
қысымы, тыныс алудың жүзу ырғағына (есу қозғалысының жиілігіне)
тəуелділігі сияқты ерекше механикалық жағдайлар болып табылады.
О
2
пайдаланудың бірдей деңгейі кезінде өкпе вентиляциясы кролль
əдісімен жүзуде жүгіруге немесе шалқалап жүзуге қарағанда көбіне
30%-ға азырақ келеді. Максималды аэробтық жүзу кезінде де өкпе
вентиляциясының орташа мөлшері максималды аэробтық жүгіруге
(«жердегі» ОМП деңгейіне) қарағанда төмен. Жүзу кезінде жүгіруге
қарағанда тыныс жиілігі сирек мəнге ие.
Салыстырмалы гиповентиляцияға қарамастан жүзу кезінде
артериялық қандағы парциалдық кернеу мен О
2
мөлшері шама-
мен, жер үсті бұлшық ет əрекеттері кезіндегідей. Бірақ максимал-
ды аэробтық жүзу кезінде максималды аэробтық жүгіруге қарағанда
альвеолалық-артериялық О
2
-градиент төмен болғанмен, артериялық
қанның оттегімен қанығуы 91%-ға жуық, яғни сондай мөлшерде бо-
лады.
Сонымен, өкпе вентиляциясы тіпті, максималды аэробтық жүзу
кезінде жүгіру кезіндегідей артериялық қанды оттегімен сондай
дəрежеде қанықтыру үшін жеткілікті. Сəйкесінше, сыртқы тыныс
алу құрғақтағы сияқты ОМП шектемейді. Жүзу кезіндегі жер үсті
локомоциясына қарағанда неғұрлым ОМП аз болуы салыстырмалы
төмен вентиляциямен байланысты емес.
Жүрек-тамыр жүйесі. Жүзу кезінде жүректің минуттық қан
көлемі О
2
пайдаланудың өсуімен (жүзу жылдамдығы) сызықтық
түрде артады жəне бірдей О
2
субмаксималды пайдалану кезінде ол
шамамен, жүгіру немесе велоэргометрде жұмыс кезіндегі сияқты
болады.
Жаттыққан жүзгіштерде жүзу кезіндегі максималды жүректің
минуттық қан көлемі жүгіру кезіндегімен бірдей, ал жаттықпаған
жүзгіштерде 25%-ға төмен болуы мүмкін.
Жүректің жиырылу жиілігі жүзу кезінде О
2
пайдаланудың ар-
туымен (жүзу жылдамдығымен) сызықтық түрде өсіп отырады. Ол
көбіне, сондай О
2
пайдалану деңгейімен велоэргометрде жұмыс не-
месе жүгіру кезіндегі мөлшерге қарағанда біраз төмен. Мұны ЖЖЖ
жүктеме көрсеткіші ретінде қолданылған кезде ескеру қажет. Су
температурасының төмендеуі ЖЖЖ-н азайтады, ол систолалық
көлемнің артуымен өтеледі.
Достарыңызбен бөлісу: | 
