Оқулық Алматы, 014 3 Əож кбж ш

178
179
2
Пысық-
тауды 
қорытын-
дылау
Өтілген 
материал-
дардың 
қажеттілерін 
жинақтап, 
оларды 
байланыстыра 
отырып келесі 
тақырыпқа 
көшу
12-15
Оқушылар-
дың жеке 
жұмыста-
рына 
қысқаша 
шолу жасау
Оқушылар 
өз 
жұмысының 
нəтижесін 
көре 
отырып, 
келесі 
тақырыпқа 
ынталы 
болады 
3
Проблема-
лы жағдай 
туғызып, 
оның негізгі 
мəселелерін 
көрсету
Оқушыларды 
ойлауға, 
талдауға, 
ізденіске 
ынталандыру      
15-20
Проблемалы 
мəселені 
баяндап 
беру
Оқушылар-
дың сабаққа 
деген 
ынтасын 
арттырады
4
Проблема-
ны шешу 
жолдарын 
қарасты-
рып, 
болжам 
жасау
Бұрынғы 
білімдерді 
пысықтай 
отырып, жаңа 
материалды 
баяндау жəне 
оны талдауға 
үйрету
15-20
Оқушылар-
мен 
эвристикалы 
түрде 
əңгімелесу
Оқушылар-
дың ойлау 
қабілетін 
жетілдіреді
5
Болжамды 
дəлелдеу
Жаңа 
материалды 
талдауды 
тереңдете түсу
10-12
Əңгімелесу, 
мысал 
келтіру 
жəне оны 
оқушылар 
көмегімен 
шешу
Мəселеге 
сын көзбен 
қарауға, 
талдау 
жасай білуге 
үйретеді
6
Проблема 
шешімінің 
дұрыстығын 
тексеру
Алынған 
білімді 
бекіту жəне 
іскерлікті 
қалыптастыру
8-10
Қателік-
терді 
пысықтау, 
шешімді 
қорытынды-
лау, есептер 
шығару
Оқушылар-
дың өз 
біліміне, 
іскерлігіне 
деген 
сенімін 
нығайтады
Бастауыш  сынып  мұғалімдері  проблемалық  мəселені  қою 
арқылы  оқушыларды  проблемалық  жағдайға  алып  келеді.  Бұл 
жерде бұрынғы меңгерілген білім мен жаңадан пайда болған мəселе 
арасында  қарама-қайшылық  пайда  болады  да,  оқушы  мұғалімнің 
көмегімен осы мəселеге байланысты пайда болатын құбылыс немесе 
үдеріске талдау жасау арқылы оны түсінуге, игеруге тырысады. Бір 
сөзбен айтқанда, ойлау қабілетінің белсенділігі артады. Сондықтан 
да  проблемалы  оқытудың  дүниетанымдық  маңызы  зор,  Өйткені, 
ол  құбылыстар  мен  үдерістердің  бір-бірімен  байланысын  көре 
білуге  үйретеді,  жеке  тұлғада  диалектикалық  ойлау  қабілетінің 
қалыптасуына əсер етеді. Солай дегенмен де, проблемалы оқыту білім 
беру  мен  тəрбиелеудің  барлық  мəселелерін  шешіп  бере  алмайды. 
Оқу  жүйесінде  білім  беру  мен  тəрбиелеудің  əр  түрлі  əдістері  мен 
қалыптары болуға тиіс. Проблемелы оқыту əдісін біртұтас дамыта 
оқыту жүйесінің қажетті бір бөлімі есебінде қарастырған жөн жəне 
оны  проблемалық  жағдайды  жасаудың  əр  түрлі  арнайы  əдістері 
мен  тəсілдерін  кең  қолдана  отырып,  сонымен  бірге  оқушылардың 
есте сақтағыштық, шығармашылық қасиеттерін пайдалана отырып 
дамыту қажет. 
Проблемалы сабақты аралас сабаққа ұқсатып, бірнеше бөлімге 
нақпа-нақтап  бөлуге  болмайды.  Сонымен  қатар,  қойылған  мақсат 
пен  сабақтың  мазмұнына  байланысты  мұғалім  мен  бастауыш 
сынып  оқушылары  арасындағы  қарым-қатынастың  белгілі  бір 
реттігін  жасауға  да  болмайды.  Сол  себепті  проблемалық  сабақты 
ұйымдастырудың сан-алуан жолы болуы мүмкін. 
Проблемалы сабақты жүргізу негізінде дəстүрлі аралас сабақта 
қолданылып  жүрген  материалды  бекіту  бөлімінің  қажеттілігі 
болмайды,  өйткені  жаңа  білімді  игерудің  өзі  оқушылардың  өнімді 
қызметі арқылы атқарылады, ол өз кезегінде, оқушылардан бұрынғы 
меңгерілген  білімді  қолдана  отырып,  жаңаны  қабылдауды  қажет 
етеді. 
Проблемалы сабақ барысында жіберілген қателіктерді анықтап, 
талдау  жасауға  ерекше  көңіл  бөлінуге  тиіс  жəне  бұндай  жұмысты 
оқушылармен бірлесіп жұмыс жасаудың барлық кезеңінде жүргізіп 
отырған жөн. 
Проблемалы сабақ барысында бастауыш сынып  оқушыларының 
жіберген қателіктерін талдаудың мынадай бағыты белгіленді:
оқушылар жіберген қателіктерді анықтап алу; 
қателіктер кеткендігіне оқушылардың көздерін жеткізу;
қателіктердің жіберілу себептерін оқушылар күшімен анықтау; 

180
181
оқушылар  қателіктердің  жіберілу  себептерін  өз  күшімен 
анықтай алмаған жағдайда, оларға көмек көрсету;
оқушылармен бірлесе отырып қателіктерді түзету;
Проблемалық  сабақ  ұйымдастыру  төмендегідей  тұжырымдар 
жасауға мүмкіндік берді:
проблемалы  оқыту  сабақтары  дəстүрлі  аралас  сабақтармен 
салыстырғанда, біріншіден, көп дайындықты қажет етеді, екіншіден, 
сабақтың жүрісі көп уақытқа созылады;
белгілі  бір  пəнді  бөлінген  сағатына  сай  игеру  үшін  пəн 
бағдарламасында  көрсетілген  тақырыптарды  негізгі  жəне  қосалқы 
материалдарды бөліп алу қажет;
қосалқы  материалдарға  бөлінген  сағаттарды  азайту  арқылы 
негізгі  материалдарға  арналған  сағаттарды  көбейтуді  ойластыру 
қажет; 
негізгі  материалдарды  оқытуды  проблемалы  сабақтарды 
ұйымдастыру  арқылы  өткізуге  тырысып,  қалғандарын  дəстүрлі 
аралас сабақтармен өткізу пəн тақырыптарын үйлесімді игерудің ең 
тиімді жолы екендігі анықталады.
Оқушылардың əр түрлі есептерін шығару, қойылған мəселелерді 
шешу  кезінде  өз  білімдерін  қолдана  білуіне,  маңыздысын  іріктей 
білуіне,  терең  ойлай  білуіне  жасалынған  талдау,  проблемалық 
оқытудың    арқасында    оқушыларда  жоғары  дəрежеде  өз  бетімен 
жұмыс  істеу  қасиеті  қалыптасатынын  көрсетеді.  Оқушылар 
талдаудың,  іріктеудің,  жіктеудің  логикалық  операцияларын 
ойдағыдай  игере  отырып,  өз  білімдерін  жан-жақты  қолдана  білуге 
үйренеді. Сонымен қатар, оқушыларда ойлап-толғаудың биік деңгейі 
мен ақпараттарды өз күшімен игеруге қасиеттері пайда болады. 
Қазіргі кезде біздің республикамызда білім берудің жаңа жүйесі 
жасалып,  əлемдік  білім  беру  кеңістігіне  енуге  бағыт  алуда.  Бұл 
педагогика теориясы мен  оқу-тəрбие үдерісіндегі елеулі өзгерістерге 
байланысты болып отыр.
Білім негізі бастауыш мектепте берілетіні анық. Сондықтан да 
бастауыш  сынып  мұғалімі  бағдарлама  көлемінде  ғана  білім  беріп 
қоймай,  пəндер  арқылы  баланың  жан-жақты  дамуын  қамтамасыз 
етуі керек.
Көптеген  педагогтар  жəне  психологтардың  сараптамасы 
бойынша  əр  түрдегі  жаттығулардың  тиімділігі,  олардың  нұсқалық 
сипатта  болуында.  Нұсқалық  жаттығулар  оқушылардың  ой-өрісін 
дамытып ғана қоймайды, сонымен қатар оларда тұрақты білім-білік, 
дағдыны қалыптастырады.
Ең  тиімді  тəсіл – жаттығуларды  қорытындылау,  сондай-ақ  бір 
немесе  басқа  да  қағидалар  мен  заңдылықты  нақтылау  мақсатында 
өткізу.  Оқушы  өз  бетімен  немесе  оқытушы  басшылығымен  сол 
немесе  басқа  материалдарын  қорытындылау  кезінде-ақ  дағды-
ланады, əрі оны нақтылау жеңілдірек болады.
Əртүрлі  дəрежедегі  байланысты  ұтымды  жүзеге  асыру 
оқушылардың  ақыл-ой  іс-əрекеттерінің  деңгейіне  байланысты. 
Қандай  да  бір  материалды  түсіндіру  мен  бекітуде,  олар  жақсы 
түсінген  білімдер  қолданылып  отырса,  онда  жаттығулар  əдісін 
пайдаланған  дұрыс.  Ал  оқушылар  қиналып,  өз  бетінше  орындай 
алмаса,  онда  əңгімелесу  элементтері  бар  жаттығулар  əдісін 
қолданған  пайдалы.  Ал  материал  ұсынуға  күрделі  болса  онда 
түсіндіру əдісін жаттығулар əдісімен байланыстыра қолдану керек. 
Ең  бастысы,  кез  келген  əдіс-тəсілді  таңдағанда  оқушыларға  оның 
қаншалықты қажеттілігін ескерген жөн. Бірақ түсінікті меңгертуде, 
білімді ортақтастыруда оқушылардың белсенділігіне пара-пар ойлау 
операциясын қалыптастыруды ешқашан ұмытпау керек.
Қорыта  келгенде,  проблемалы  тапсырмалар  сабақтағы 
қорытындылардың  қандай  жəне  қалай  пайда  болғандығын  дəлел-
дейді жəне логикалық ойлауға, ғылыми іздену жолына бағыттайды. 
Проблемалы тапсырмалар сезімге молырақ əсер етеді де, оқушының 
қызығушылығын,  білімге  іштей  құмартушылығын  дамытады. 
Құмартушылық,  қызығушылық  оқушыны  өздігінен  ізденуге 
жетелейді.  Ізденіссіз  шығармашылық  ойлау  жоқ.  Проблемалық 
тапсырма  нəтижесі  оқушының  өз  бетінше  еңбектенудегі  дағдысы 
мен  қабілетінің,  іскерлігінің  жетілген,  ең  жоғары  дамыған  сатысы 
деуге болады.
Өзіндік жұмыс тапсырмалары:
1.  Проблемалық  оқыту  технологиясында  қолданылатын 
ұғымдарға (проблема, проблемалық оқыту, проблемалық жағдай, т.б.) 
педагогикалық сөздіктерде берілген анықтама бойынша сипаттаңыз.
2.  Проблемалық сабақ ұйымдастыру  əдістемесін талдаңыз.
Ұсынылатын əдебиеттер:
1.  Махмутов  М.  И.  Мектепте  проблемалық  оқытуды 
ұйымдастыру. – Алматы: Мектеп, 1981.