8
қағидалары деп қоғамдық қатынастарды азаматтық-құқықтық
реттеудің негізгі бастауларын айтады. Азаматтық құқық қағидалары
бүкіл азаматтық заңдылықтарды қамтиды, оның ең маңызды
қасиеттерін сипаттайды. Сондықтан азаматтық заңдылықтардың
нормаларын түсіну жəне қолдану азаматтық құқықтың жалпы қағи-
даларын ескергенде ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
Азаматтық құқық қағидалары бүкіл азаматтық заңдылықтарды
қамтып қана қоймай, азаматтық заңдылықтардың толық көлемін
қамти отырып, АК 2 бабында көрініс тапқан.
Азаматтық құқық қағидалары, азаматтық қатынастарды заң-
дылық қарастырмаған жағдайларда, құқық аналогияның негізінде
қолдануданылады, яғни, азаматтық құқықтың нақты нормасы-
мен реттелмеген қоғамдық қатынастарды реттеу үшін азаматтық
заңдылықтардың негізгі бастаулары азаматтық құқық қағидалары
қолданылады. Азаматтық құқықтың мынадай қағидалары бар (ҚР АК
2 бабы):
Азаматтық құқықтар құқық қатынасқа түсуші тараптардың тең-
дігілігін;
Меншікке қол сұқпаушылық;
Жеке істерге рұқсатсыз кіріспеушілік;
Нұқсан келтiрiлген құқықтардың қалпына келтiрiлуiн қамтама-
сыз ету, олардың сотта қорғалуы;
Келісімнің, шарттың еріктілік қағидасы жəне т.б.
Азаматтық құқық жүйесі. Тараптардың заңдық теңдігі негізінде
мүліктік-бағалы жəне жеке мүліктік емес қатынастарды реттейтін
азаматтық құқықтық нормалары ретсіз емес, олар нақты жүйеде
орналасқан. Азаматтық құқық жүйесі объективті тұрғыда құрылған
жəне азаматтық құқық пəніне кіретін қоғамдық қатынастардың
өзіндік ерекшелігіне негізделген. Көптеген азаматтық құқық пəніне
кіретін қоғамдық қатынастардың жалпы қасиеттері оларды құқықтық
реттелуінің бірегейлігін, ал осы қатынастардың нақты түрлерінің
кейбір сипаттамалары олардың құқықтық реттелуінің дифференци-
ациясын қайта анықтайды. Азаматтық құқық жүйесі бойынша екі
бөлімге бөлінеді, олар жалпы жəне ерекше бөлім. Азаматтық құқық
бөлімінің пəніне кіретін қоғамдық қатынастардың бір сипаттылығы
кез келген мүліктік-бағалы жəне жеке мүліктік емес қатынастарды рет-
теу кезінде қолданылатын азаматтық құқық нормаларын бөліп алуға
мүмкіндік береді. Бұл құқықтық нормалардың жиынтығы азаматтық
құқықтың жалпы бөлігін құрайды. Ол салалық реттеу пəнінің бір
9
түрін көрсетіп, барлық салалық нормалар үшін біріктіруші бастау
ретінде қызмет етеді, олардың заңды мазмұнының жалпылығын
анықтайды. Жалпы бөлік табиғаты бірдей қоғамдық қатынастарды
құқықтық реттеуде қарама-қайшылықтарды болдырмауға жəне аза-
маттар мен ұйымдардың əрекеттерінің жеке салаларында пайда бола-
тын қоғамдық қатынастарды азаматтық-құқықтық реттеудің қажетті
бірегейлігін қамтамасыз етеді. Жалпы бөлім азаматтық құқықтың жал-
пы ережелерін, меншік жəне өзге де заттық құқытарды, міндеттемелік
құқықтарды, шарт жөніндегі жалпы ережелерді қарастырса, ерек-
ше бөлім міндеттемелердің жекелеген түрлерін, интелектуалдық
меншік құқығын, мұралық құқық жəне халықаралық жеке құқық
қатынастарын зерделейді.
Азаматтық құқық салаларға бөлінеді:
Заттық құқық
Материалдық құндылықтарды иелену
процесіндегі қатынастар
Міндеттемелік құқық
Материалдық құндылықтардың ауысу
процесіндегі қатынастар.
Жеке мүліктік емес
қатынастар
Жеке адамнан бөлек қаралмайтын
материалдық емес құндылықтар
туралы қатынастар
Интеллектуалдық меншік
Шығармашылық интеллектуалдық
қызмет нəтижелері бойынша
қатынастар
Мұрагерлік құқық
Мүліктің мұрагерлерге ауысуы туралы
қатынастар
Азаматтық құқықтық қатынастардың түрлері:
1. мүліктік
жеке мүліктік емес
2. абсолюттік
салыстырмалы
3. заттық
міндеттемелік
10
1.2. Азаматтық заңдар: ұғымы, құрамы, қолданылу
шектері
Азаматтық құқықтың қайнар көздері – бұл жалпы міндетті
сипатқа ие азаматтық-құқықтық нормаларды білдіру нысаны.
Қазақстан Республикасында құқықтың негізгі қайнар көзі
нормативтік құқықтық акті болып табылады. Азаматтық-құқықтық
қатынастарды реттейтін нормативтік құқықтық актілердің жиынты-
ғы азаматтық заңнама деп аталады. Азаматтық құқықтың қайнар
көздеріне құқықты қолданудың жеке актілері – шарттар, заңды
тұлғалардың жарғылары жатпайды. Бұлар қатысушыларының ғана
қатынастарын реттейді, оны қабылдағандарға ғана міндетті болып
табылады.
Ұлттық заңдардан басқа ҚР қатысушысы болып табылатын
халықаралық шарттардың нормалары да ҚР қолданылады.
Халықаралық шарттар ҚР ұлттық заңдарының алдында артық-
шылықтарға ие. Егер ҚР нормативтік актісінде қолданылатын ереже-
ге қарағанда халықаралық шартта өзгеше көзделсе, онда халықара-
лық шарт қолданылады.
Азаматтық қатынастар, егер əдеттегi құқықтар соның iшiнде
iскерлiк қызмет өрiсiндегi əдеттегi құқықтар Қазақстан Республика-
сы аумағында қолданылып жүрген азаматтық заңдарға қайшы келме-
се, солармен реттелуi мүмкiн (ҚР АК 3-бабының 4-тармағы). Əдеттегі
құқықтардың арасынан кəсіпкерлік қызмет саласында қалыптасып
қолданылып жүрген іскерлік айналымды айтуға болады. Əсіресе,
халықаралық сауда саласында қалыптасқан əдеттер жиі пайдаланы-
лады.
Атап айтқанда, Париждік сауда-өнеркəсіптік палатасы құрастыр-
ған Инкотермс жиынтығында халықаралық сауда əдеттері бекітілген.
Қазірде бұл əдеттерді ресми емес жүйелендірудің нəтижесі болып
табылатын Инкотерм 2010 қолданылуда. Егер тараптар өз шартта-
рына олардың қатынастарына Инкотермсті қолдану туралы арнайы
нұсқаулар енгізсе ғана қолданылады
Азаматтық заңдар – əр нормативтік актінің заңи күшіне орай өз
орны бар қатаң анықталған сатылық жүйені білдіреді.
Азаматтық-құқықтық актілер екі деңгейге бөлінеді:
а) заңнамалық актілер;
b) заңға тəуелді актілер.
Достарыңызбен бөлісу: |
