Оқулық Алматы, 012 Əож 37. Кжб 74. 00 Д 87

81
білім,  білік  жəне  дағдыларды  игеру  барысы  жəне  нəтижесі,  білім 
алушыны өмірге жəне еңбекке дайындаудың кажетті шарты ретіндегі 
əлемдік  жəне  отандық  еңбек  тəжірибесі  жəне  кəсіби  іс-əрекет 
жөніндегі  білімдер.  Кəсіптік    оқыту  мазмұнына  жалпы  жəне  жеке 
білімдер тəн. Жалпы білімдер еңбек үдерісі мен өнімдерінің жалпы 
құбылыстарын бейнелесе, жеке білімдерге арнайы технология жəне 
жалпы  техникалық  дайындық  жатады.  Арнайы  технология  білім 
алушыларға,  ғылым  негіздерінен  қазіргі  техника,  технология  жəне 
өндірісті  ұйымдастыру  тұрғысынан,  тиісті  өндіріс  саласы  мен  оның 
даму болашағы туралы жалпы мəлімет береді. Қазіргі заманғы техника, 
өндірісті механикаландыру мен автоматтандырудың кешенді жүйесін 
неғұрлым  тиімді  пайдалану,  құрылғылардың  негізгі  мəліметтерін, 
жұмыс  істеу  принциптерін  білуді  үйретеді;  жаңа  техника  мен 
технологиялардан,  өндірісті  дамытудың  əлемдік  деңгейдегі  озық 
əдістерінен  мағлұмат  береді.  Еңбекті  ғылыми  ұйымдастыруды,  өз 
жұмыс  орнында  еңбек  қауіпсіздігін,  өндірістік  санитария  мен  жеке 
гигиена ережелерін сақтауды үйретеді.
Жалпы  техникалық  дайындық  –  жекелеген  өндіріс  салалары 
бойынша  ғылыми-техникалық  жəне  əлеуметтік-экономикалық 
бағыттар  бойынша  өндіргіш  күштердің  дамуы,  білім  мен  дағды 
жүйелері туралы хабардар етеді. 
2)  Кəсіби  іскерліктер – барысында  ғылыми  теорияны 
практикалық  тəжірибе  негізі  арқылы  оқытушылардың  білім 
алушылардың  біліктілігін  арттыруға  жол  ашатын  белгілі  бір  іс-
əрекет амалдарын жүзеге асыру тəжірибесі. Əлемдік жəне отандық 
еңбек  тəжірибесі  жөніндегі  кəсіптік  білімдерін,  кəсіби  іс-əрекет 
амалдарын  пайдалана  алу  іскерлігі,  яғни  бұрыннан  қалыптасқан 
кəсіби іс-əрекет амалдарын жүзеге асыру тəжірибесінің меңгерілуі. 
Бұл  кəсіби  мəдениетті  сақтау,  жеткізу  қабілетін  қамтамасыз  ететін 
тəжірибенің  мазмұнын  құрайды.  Практикалық  іскерліктер  мен 
дағдылар теория мен практика бірлігінде білім алушылардың кəсіби 
мəдениеті қалыптасуының бастауы болып табылады.
3)  Кəсіби  шығармашылық  жəне  ізденімпаздық  іс-əрекеттер 
тəжірибесі. Бұл тəжірибе - жаңа проблемаларды шешуге мүмкіндік 
беретін  адамзаттың  даму  үдерісінде  жинақталған  қазынасы. 
Ол  өз  кезегінде  бұған  дейін  меңгерілген  кəсіптік  білімдер  мен 
іскерліктерді жаңа жағдайларда өз бетімен жүзеге асыруды, белгілі 
іс-əрекет амалдарының негізінде жаңа амалдарды қалыптастыруды 
талап етеді. Əлеуметтік тəжірибенің бұл түрі жас ұрпақтың кəсіби 

82
қабілеттері мен кəсіби мəдениетінің дамуын əрі қарай қамтамасыз 
етеді. Мұндай тəжірибе адамның кəсіптік əлеміне, оқыту қабылдау 
арқылы  өзіне  қарым-қатынасында  көрініс  табатын  жеке  тұлғалық 
сипатын танытады.
4)  Еңбек  əлеміне,  түрлі  саладағы  еңбек  түрлерімен 
шұғылданатын  адамдарға,  өзінің  кəсіби  əрекеттеріне  деген 
эмоционалды-құндылықты қарым-қатынасы. Бұл - бұрыннан белгілі 
кəсіби тəжірибені меңгерудің ең жоғарғы деңгейі. Бұл - тек кəсіптік 
білім,  іскерліктер  ғана  емес,  тұлғаның  проблемалардың  шешіміне 
деген  өзіндік  көзқарасы  мен  қарым-қатынасы.  Мұндай  жағдайда 
меңгерілген  кəсіби-əлеуметтік  тəжірибе  білім  алушылардың 
меншікті  кəсіби  тəжірибесіне,  кəсіби  іс-əрекет  ету  амалдарына 
айналады.
Осы  тұрғыдан  алғанда  жастардың  кəсіби  білімін  академик  
Ə.П.Сейтешевтің  ұсынысы  бойынша  əрқайсысысына  өзіндік 
ерекшеліктер  мен  атқаратын  қызметтері  тəн  бірнеше  кезеңдерден 
тұратын келесі жаңа жүйе арқылы жүзеге асыру қажет:
Бірінші  кезеңде – білім  алушылардың  жалпыға  бірдей, 
жалпытехникалық 
даярлығы: 
жалпы 
еңбек 
дағдыларын, 
іскерліктерін, шеберлік негіздерін, еңбек құралдарын  (автомобиль, 
трактор,  комбайн,  мотоцикл,  велосипед,  станок,  тігін  жəне  жазу, 
ЭЕМ машиналарымен жұмыс жасау жəне т.б.) іске қосу іскерліктерін 
меңгету,  жобалау,  рационализаторлық  жəне  өнертапқыштық 
негіздерін үйрету, еңбек  ету əдеттерін, еңбексүйгіштік, техникалық 
жəне  технологиялық  шығармашылық  ойлауды  қалыптастыру  жəне 
практикалық  еңбек  тəжірибесін  жинақтау    мақсатында  теория  мен 
практикада еңбек əлемімен кеңінен таныстыру.
Екінші кезеңде - білім алушылардың кең түрдегі политехникалық 
негізде  жалпыкəсіби  даярлығы:  кəсіби  қызығушылығын, 
бейімділіктерін, идеалдарын қалыптастыру мақсатында теория мен 
практикада еңбек əлемімен өндірістік еңбек процесінде жан-жақты 
таныстыру.
Үшінші кезеңде – білім алушылардың əрі қарай мамандандыра 
отырып,  кең  түрдегі  кəсіби  негізде  кəсіптер  топтары  бойынша 
жалпысалалық  даярлығы:  кəсіптермен  өндіріс  жағдайындағы  
шаруашылықтың  нақты  саласы  шеңберіндегі  еңбектің  жоғары 
өнімділігі процесінде теория мен практикада жан-жақты таныстыру.
Төртінші  кезең – жеке  тұлғаның    заманауи  жоғары 
механизацияланған  өндіріс  жағдайындағы  кəсіби  тұрақтылығын 

83
қалыптастыру 
мақсатынғы 
кəсіб-əлеуметтік 
байімделуін 
қамтамасыз  ету  бойынша  кешенді  əлеуметтік-педагогикалық, 
ұйымдастырушылық-əдістемелік жұмыстар жүйесі.
Бесінші  кезең – өндіріс  иесі  сезімі,  новаторлық  жəне 
өнертапқыштық  рухы  тəн  кең  профильді  (өз  ісінің  шебері,  зиялы 
жұмыскер) жоғары білікті жұмыскерді қалыптастыру мақсатындағы 
жеке  тұлғаны  кəсіби  жəне  рухани    дамыту  бойынша  біліктілік 
жоғарылату жүйесі
1
.
Сонымен, кəсіптік білім мазмұны ҚР МЖМБС-мен қатар, типтік 
оқу бағдарламаларында, оқулықтарда, оқу-əдістемелік құралдарында 
көрініс алады.
Оқу  бағдарламалары - əрбір  оқу  пəні  бойынша  меңгертілуге 
тиісті негізгі білім, іскерлік, дағды көлемін сипаттайтын нормативтік 
құжат.  Оқу  бағдарламаларында  меңгертілетін  кəсіптік  оқыту 
педагогының материалдарын жылдарға бөлу мерзімі, əр тақырыпқа 
қажетті сағат сандары жөнінде ұсыныстар беріледі.
Кəсіптік  оқыту  педагогының  оқу  бағдарламасы  өзінің 
құрылымдық жағынан үш негізгі компоненттен тұрады:
 
– түсінік хат немесе кіріспе. Онда жалпы білім беретін мектептегі 
оқу  пəндері  жүйесінде  оқытылатын  кəсіптік  оқыту  педагогының 
оқыту бойынша мақсатты бағыттары анықталады;
 
– білімнің  нақты  мазмұны.  Ол  дегеніміз - кəсіптік  оқыту 
педагогының  кəсіптік  оқыту  бойынша  негізгі  ақпараттарды, 
ұғымдарды,  заңдарды,  теорияларды,  сондай-ақ,  пəнді  меңгерту 
барысында қалыптастырылуға тиісті дағды, іскерліктердің міндетті 
аясы  жəне  пəнаралық  байланыстар  негізінде  жүзеге  асырылатын 
жалпы дағды, іскерліктердің тізбесі қарастырылған оқу материалдары 
болып табылады;
 
– əдістемелік нұсқаулар. Бұл нұсқауларда бағдарламаны жүзеге 
асыру жолдары, əдістері, ұйымдастыру формалары, оқыту құралдары 
жəне сол пəнді оқыту үдерісінде білім алушылардың алған білімін, 
дағды, іскерліктерін бағалау туралы мағлұматтар беріледі.
Кəсіптік  білім  бағдарламалары  ғылымның  сапалық  жəне 
құрылымдық  өзгерістеріне  жауап  беру  үшін  келесі  ғылыми 
принциптердің талаптарына сəйкес болуы тиіс. Олар:
Кəсіптік  оқыту  педагогының  оқу  бағдарламасының  мазмұны 
1
Сейтешев А.П., Абдыкаримов Б.А. Научные основы профессионально- технической педаго-
гики. - Алматы, 1992. - 448 с.