Экономикалық циклдің факторлары

260
Ішкі (эндогендік) факторлар
– берілген экономикалық жү-
йеге қатысты факторлар. Оларға əдетте тұтыну мен инвестиция-
ны жатқызады. Сондықтанда, бұл бағытта экономикалық цикл-
дің мəселелері сұраныс теориясы, мультипликатор-аксе 
лера 
тор 
механизмі арқылы зерттеледі. 
Көптеген экономистердің көзқарастары бойынша сыртқы 
факторлар экономикалық циклдердің бастапқы импульстеріне 
дем беріп отырады, ал ішкі факторлар осы импульстерді фа-
залық толқуларға айналдырып отырады. Сол себепті ішкі фак-
торларды сипаттайтын бағыт аса көкейкесті болып табыла-
ды. Экономикалық циклдердің пайда болуында шешуші рөлді 
тұтынушылық сұраныс пен инвестициялық сұраныс ойнайды. 
Тұтынушылық сұраныс циклдердің өзгерісіне салыстырмалы 
баяу əсер етсе, ал инвестициялық сұраныс экономикалық цикл-
дердің басты қозғаушы күші болып табылады.
Экономикалық циклдің қазіргі заманғы теориялық тұ-
жы рымдамалары 
Экономикалық циклдің қазіргі теориялары əртүрлі үлгі лер -
мен түсіндіріледі. Олардың негізгілеріне 
іскерлік белсенділік 
циклі,
«импульс-таралу» механизмі, Самуэльсон-Хикс моделі 
(муль 
ти 
пликатор-акселератор əсері), бизнес-циклдің неоклас-
сикалық тео риялары, жетілмеген (асимметриялық) ақпараттар 
теориясы, саяси сілкіністер теориясы, нақты бизнес-цикл тео-
риялары
жəне т.б. үлгілер жатады.
Артур Бернс пен Уэсли Митчелл ұсынған үлгіде іскерлік 
бел 
сенділіктің циклдері ұзақ мерзімдік өспелі трендтің айна-
ласындағы толқулар (уақытша ауытқулар) ретінде сипаттала-
ды (11.2-сурет). Олар 
ұзақ мерзімдік
трендті
шығарылым кө- 
лемі мен жұмысбастылықтың салыстырмалы түрде ұзақ мер-
зімдік тұрақты жəне бірқалыпты алға басушылық қозғалысын 
анықтайтын тенденция, яғни ұзақ мерзімдік экономикалық өсуді 
(табиғи ресурстардың өсуі, жинақтау деңгейі, технологиялық алға 
жылжулар, т.б.) қамтамасыз ететін факторлар іс-əрекеттерінің 
нəтижесі деп түсінеді. Циклді анықтайтын факторлар ұзақ мер-
зімдік трендтің қалыптасуына əсер етпейді немесе олардың 
ықпалы аса шамалы болады.

261
Алайда, Р. Уолкс, Э. Прескотт, Д. Кемпбелл, Г. Мэнкью 
сияқты бірқатар ғалымдар мынадай идеяны алға тартады, бұл 
жерде циклдік толқулар уақытша ауытқулардың нəтижесінде 
емес, тұрақты сілкіністердің əсерінен орын алып отырады. Олар-
дың ойынша, егер кездейсоқ сілкіністің əсерінен сол жылы ұлт-
тық табыс немесе шығарылым көлемі ұлғаятын болса, онда ке-
лесі алдағы жылдарда да ұзақ мерзімдік тренд жоғары болады 
(11.3-сурет), сол себепті шығарылымға ықпал ететін кездейсоқ 
əсерлердің салдарлары уақыт өткен сайын тұрақты толқуларға 
айналады. 

жүктеу 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: