Оқулық Алматы, 012 Əож 330 (075. 8) Кбж

шоты бойынша бұл оң сальдо болып табылады, яғни инвестиция- лар ұлттық жинақтардан көп болып тұр: I – S > 0 => I > S

жүктеу 1,31 Mb.

Pdf просмотр

бет	281/325
Дата	29.10.2022
өлшемі	1,31 Mb.
	#39897
түрі	Оқулық

1 ... 277 278 279 280 281 282 283 284 ... 325

dogalov-makroekonomika

I – S I Олай болса, Қазақстан əлемдік нарықта кредитор
Төлем балансының тапшылығы

372
шоты бойынша бұл оң сальдо болып табылады, яғни инвестиция-
лар ұлттық жинақтардан көп болып тұр:
I – S > 0 => I > S.
Олай
болса, Қазақстан шет елдерге
қарыздар
деген сөз.
Керісінше, егер қазақстандық экспорт импорттан көп болса,
онда ағымдық операциялар шотының оң сольдосы орын алады:
Xn > 0.
Демек,

Қазақстаннан шетел валютасы осы шот бойынша
сыртқа ағылады. Ал капитал қозғалысы шоты бойынша бұл теріс
сальдо болып табылады, яғни ұлттық жинақтар инвестициялар-
дан көп:
I – S < 0 => I < S.
Олай болса, Қазақстан əлемдік нарықта
кредитор
болып табылады. Мəселен, несие беру, жылжымайтын
мүлікті жəне басқа да активтерді шетелден сатып алу.
Төлем балансы шоттарының экономикалық мəні басқаша
мынаған келіп саяды. Егер Xn > 0 болса, онда ел сыртқы ортаға
қарағанда таза инвестор болып табылады. Бұл еліміз ұлттық жи-
нақтарының бір бөлігін шетелдерде инвестициялайды дегенді
білдіреді. Керісінше, егер Xn < 0 болса, онда еліміз таза қарыз-
дар болып табылады жəне оның инвестициялары шетелдерде
қысқарады.
Төлем балансының тапшылығы
ағымдық операциялар
шо ты мен капитал қозғалысы шоты сомаларының бір-біріне тең
бол майтындығымен түсіндіріледі. Мысалы, ағымдық операция-
лар шотының теріс сальдосы капитал қозғалысы шотының сон-
дай сальдосы бойынша бір-біріне тең емес: Xn + (I – S) < 0.
Төлем балансы тапшылығының мəнін толық түсіндіру үшін
төлем балансының үшінші шоты –
ресми валюталық резервтер
өзгерісі
категориясын қолдануға тура келеді. Бұл жерде Орталық
банк төлем балансының тапшылығын
валюталық интервен-
циялар
құралымен реттейді, яғни ол жеке сектор ретінде шетел
валютасын сату жəне сатып алу операцияларын жүзеге асыра-
ды. Олай болса, валюталық интервенциялар Орталық банктің
ақша-несие саясатының ашық экономикадағы төртінші жанама
құра лы болып табылады. Төлем балансының тапшылығына не-
месе артықшылығына Орталық банктің іс-əрекеттері қалай əсер
етеді?
Егер төлем балансының тапшылығы Xn + (I – S) < 0 орын

373
алса, онда сол ел шетелге қарыздар болып табылады. Мұндай
жағдайда Орталық банк ресми валюталық резервтерінен дол-
ларларды ішкі нарықта сатады, яғни валюталық интервенция-
лар жүргізеді. Ақша нарығында шетел валютасының ұсынысы
ұлғаяды жəне кредит бойынша плюс таңбасымен өтеді. Бірақ,
Орталық банктің ресми резервтері қысқарады. Банктің осын-
дай операцияларын экспорттық операциялармен ұқсатуға бола-
ды, яғни тауарлар экспортталғанда да ішкі нарыққа шетел ва-
лютасының ағылатындығын біз білеміз.
Керісінше, егер төлем балансының артықшылығы Xn + (I – S)
> 0 орын алса, онда сол ел шетелдік секторды несиелей алады.
Мұндай жағдайда Орталық банк ішкі нарықта шетел валютасын
сатып ала отырып оның ұсынысын қысқартады, яғни қайтадан
валюталық интервенцияларды жүргізеді. Осындайда тəжірибеден
бір мысал келтіруге болады: соңғы жылдары мұнайға əлемдік
бағаның шарықтауы салдарынан мұнайды сыртқа шығару ке-
зінде Қазақстанға шетел валютасы («мұнай доллары») көптеп
ағылды. Орталық банктің осы жердегі əрекеттері (теңгеге дол-
ларды сатып алу) ішкі нарықта шетел валютасының ұсынысын
қысқартады жəне ол дебет бойынша минус таңбасымен өтеді. Бірақ
Орталық банктің ресми резервтері ұлғаяды. Енді банктің осын -
дай операцияларын импорттық операциялармен ұқсатамыз, яғни
тауарлар импортталғанда ішкі нарықта шетел валютасының
шамасы азаяды.
Макроэкономикада Орталық банктің ресми резервтер шо-
тының сальдосы
∆R
символымен белгіленеді. Олай болса, Ор-
талық банктің іс-əрекеттері нəтижесінде ресми валюталық
ре зервтердің өзгерісі төлем балансының барлық баптарының со-
маларын кредит пен дебет бойынша нөлмен шығаруға мүмкіндік
береді:

жүктеу 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 277 278 279 280 281 282 283 284 ... 325