Оқулық Алматы, 012 ббк 74. 04 П 15

40
рылуы, алқалылығымен педагогикаландырылуы, өзін-өзі басқаруы 
үшін күресті; оқушылардың политехнизм мен кəсіпкерліктің оңтайлы 
үйлесуі, мектептің өмірмен, отбасымен, өндіріс жəне қоғаммен тығыз 
байланысы үшін күш салды.
Автор ол атап өткен алғышарттарға сүйене отырып:
1) біздің жағдайымызда менеджментті пайдалану жəне бейімдеу 
оның көптеген идеялары мен элементтері отандық мектепті басқару 
тəжірибесінде бұрыннан əзірленіп, жүзеге асырылу арқылы қамтамасыз 
етіледі; 
2) біздің жағдайымызға менеджментті бейімдеу арқылы мектеп 
басқаруды өз тəжірибемізді зерттеу, мəнін түсіну, пайдалану, оларды 
салыстырмалы түрде талдау жəне өзара байыту арқылы жүзеге асыру 
қажет; 
3) Ресей халқының басым бөлігінің дəстүрлі ресейлік ерекшелікте-
рін, психологиясы мен адамгершілік-этикалық құндылықтарын 
(соборлық, қауымдастық пен артельдік индивидуализмге қарама-
қарсылық ретінде, белгілі бір аскетизм мен байлыққа, бай адамдарға 
деген сыни, жиі дұшпандықпен қарау, рационализм мен прагматизмнің 
жетіспеушілігі, өкімет пен заңға қатысты белгілі бір индифиренттілік, 
«кеңестік өмір қалпына» жəне социалистік идеалдарға деген 
сақталып қалған адалдық) есепке ала отырып, сондай-ақ, қазіргі 
осы құндылықтарға қатысты өзгерістерді есепке ала отырып қана 
менеджментті бізде пайдалануға болады. 
4) бизнесте пайдаланылатын менеджментті біз мектеп саласына 
ауыстыратындығымыздан, педагогикалық менеджмент туралы сөз 
қозғау қажет. 
Білім беру жүйесінде басқару туралы ғылым Қазақстан (Б. А. Аль-
мухамбетов, Т. М. Баймолдаев, Ю. В. Баталов, А. А. Жайтапова, Ж. А. 
Караев, Б. А. Койшибаев, Ш. Таубаева, Н. Н. Хан, Н. Д. Хмель жəне 
басқалары) жəне Ресей ғалымдарының (Ю. П. Васильев, К. Я. Вазина, 
В. И. Зверева, Ю. А. Конаржевский, В. С. Лазарев, М. М. Поташник, П. 
И. Третьяков, В. П. Худоминский, Р. Х.Шакуров, Т. И. Шамова, В. А. 
Якунин жəне тағы басқалары) еңбектерінде ары қарай дамыды.
1- ҚОСЫМША МАТЕРИАЛ
Сонымен, 30-жылдары бізде не болды? Дүниежүзі бойынша біз 
инженерлерді дайындау жөнінде бірінші орынға тез арада шықтық. 
Бізде өте мықты база болды. Мəскеу жоғары техникалық училищесі 
(кезінде императорлық, ал содан кейін Бауман атындағы) білім беруді 

41
құру, дайындау сапасы жағынан ... дүниежүзілік көрмелерде бірінші 
орын алатын. Оның көпшілікке таныл, беделі кереметтей зор болғаны 
соншалық, мысалы, Германияның зауыттарында Мəскеу жоғары 
техникалық училищесінің түлегі тексерусіз лауазымды қызмет жəне 
жоғары ақы алатын. Сондықтан да МЖТУ-нің «кадрлар ұстаханасының» 
болғаны табиғи, одан əрдайым жаңа жоғары оқу орындары «өсе» бас-
тап, авиациялық, энергетикалық, сəулет жəне басқа оқу орны болып 
бөлшектенді. Инженерлердің дайындығы жүргізілді.<...>
Сонымен бірге, іріктеу жүргізілді. Ол, шынында, технологиялық 
шекараны ескерген жоқ, себебі адамдарды бір саладан мүлдем басқа 
салаға еркін ауыстыратын. Сондықтан да кəсіптілік жиі өз саласынан 
тыс жұмыс атқарды. Бірақ ұйымдастырушылар мен басшылардың 
кəсіби дайындығы болған емес.
Осылайша 60-жылдардың басында Н. С. Хрущев Америкаға 
барғанға дейін жалғасты, ол сонда ұйымдастырушы-менеджерлер 
жəне басшылар үшін көптеген арнайы академиялар, менеджерлік 
немесе ұйымдастырушылық-басқарушы қозғалысы бар екендігін 
көріп, ерекше кəсіптің толығымен құрылып жатқанын түсінді. Тек 
Америкада ғана емес. Франция, Германия, Англияда басшылар мен 
ұйымдастырушыларды дайындайтын арнайы ЖОО ұйымдастырылған. 
Сонда қай салаға дайындайды деп сұрау қажетсіз. Оларды белгілі 
салаға дайындамайды, оларды басшы болуға дайындайды. Жəне 
осы адамдар жұмыстың ... белгілі техникасына: құралдар жиынтығы 
ретінде «техникаға» ие. Біз қазіргі кезде темір-терсекті ескере отырып, 
«ұйымдастырушылық техника» деп жиі айтудамыз, ал оларда бұл, 
дұрысын айтқанда, жұмыс əдістері, тəсілдері, өзін-өзі ұйымдастыру 
ережелері болуда. Менеджерлер оларға кəсіби ұйымдастырушылар 
мен басқарушылар ретінде оқытатын күрделі білімдердің жиынтығына 
ие. Бұл қандай да болсын технологиялық саланың білімдері емес, бұл 
қалай жетекшілік ету жəне басқару керектігі жөніндегі білімдер. <...>
Біз əртүрлі басқару академиялары мен институттарын құра 
бастадық. Ұйымдастырушылар мен басқарушылардың даярлығымен 
арнайы шұғылдана бастадық. Осылайша, біз осы жұмыстың кəсіби 
болу жолында нақты қадам жасадық. Экономиканың дамуы, осындай 
кəсіби жəне қатаң мамандандырусыз өндірісті тиімді ете алмайсың де-
ген қорытындыға əкелді.
Щедровский Г.П. Организация, руководство, управление
 // http://oru2.narod.ru/book/

42
2-ҚОСЫМША МАТЕРИАЛ
Бала «аспанды» ішіне ерекше бір газ үрленген мес сияқты түсінеді, 
оған ат та ойластырмайды. .....Бұл газ өзінен-өзі дами алады деп 
болжамдалған, оны тек өзімен-өзін қою керек. Бұл туралы жазылған 
көптеген кітаптар да бар, бірақ соның бəрі бəз-баяғы Руссоның 
айтқандарын қайталаумен болды. Мəселен:
– «Балалық шаққа қасиеттеп бас иіңдер...»
– «Табиғатқа көлденең тұрушы болмаңдар...>
Қорытқанда, бұл дін оқуының басты догматы мынау: егер табиғатқа 
табынып, бас исең, бағанағы газдан, сөз жоқ, коммунистік жеке адам 
өсіп шығады дейді. Расында, табиғаттың таза өзіне салсаң, мұндай 
жерге арам шөптен басқа еш нəрсе өсіп шығуы мүмкін емес. Біз шы-
нында да мұндай жерге тек арам шөп қана өскенін білеміз. Бірақ оны 
елең қылған адам жоқ. Педагогиканың əулиелеріне ең қымбатты нəрсе 
принциптер мен идеялар ғана болды. 
Бұлардың тəртіп туралы да əңгімелеп қоятындары бар. Бұл жөнінде 
теорияға негіз қылып ұстайтындары Лениннің «саналы тəртіп» де-
ген сөздері. Түсінген кісіге бұл сөздер де оп-оңай, түсінікті, іске асса 
пайдалы мағына бар екені анық; ал мағынасы сол тəртіпті сақтағанда 
оның қажеттігі, пайдалылығы, міндеттілігі, таптық маңызы ұғылатын 
болсын. Бірақ педагогика теориясында бұл мағынасы бұрмаланып 
кетіп жүр; тəртіп əлеуметтік тəжірибеден, ұжымның тіршілік үшін 
күш қосқан қимылынан тумайды, таза ғана санадан, жалаң ақылмен 
түсінуден, жанның əсерінен, идеядан туады деп түсініліп жүр, теория-
шылар тіпті мүлде əрі де кетіп жүр: егер «саналы тəртіп» үлкендердің 
əсерімен туатын болса, ол түкке тұрмайды деген пікір шыққан. Себебі, 
ол нағыз санадан туған нəрсе емес, тек үлкендердің баспа төресінен 
болған, оның аты баланың ықтиярына зорлық ету болады; сондықтан 
саналы тəртіп емес, «өзінен-өзі» болатын тəртіп əлдеқайда артық 
дейтін ұғым бар. Тап сол сияқты балаларды ұйымдастырудың да керегі 
жоқ, ол тіпті қауіпті нəрсе, бізге қажеті – «өзінен-өзі құралатын» ұйым 
дегенді айтатындар бар.
Мен аспаннан жерге түсіп өз лашығыма қайтқан сайын, ойға қалам: 
қандай адам тəрбиелеп шығару керек екенін біз жақсы білеміз, əрбір 
сауаты бар саналы жұмысшы да, əрбір партия мүшесі де оны жақсы 
біледі. Олай болса, бар қиындық не істеу керек деген мəселеде ғана бо-
лып шығады. Ал бұл - педагогикалық техниканың шешетін мəселесі.
Техника тəжірибеден ғана туады. Егер адам баласының 
тəжірибесінде өмірі ешкім металл кесіп көрмеген болса, металл кесудің 
заңдары да табылмаған болар еді. Техникалық тəжірибе болған жерде